Memleket basshynyń bulaı deýi beker emes. 1992 jyly Almatyda Amerıka elshiligi ashyldy. Sodan beri eki el arasyndaǵy alys-beris, barys-kelis úzilgen joq. Jyl basynda Nazarbaev Aq úıge arnaıy baryp Tramppen júzdesip keldi.
Bul oraıda eki el arasyndaǵy eleýli, aıtýly degen oqıǵalarǵa kóz júgirtip ótkendi jón kórdik.
1993 jyl
Elimiz egemendik alǵannan keıin qabyldanǵan alǵashqy qujattyń biri – «Sheteldik ınvestısıalar týraly» zań-tuǵyn.
1991 jyly qabyldandy bul zań. Aýadaı qajet edi bizge. Qazaqstan alǵash ret Máskeýge jaltaqtamaı Amerıkanyń «Shevron» korporasıasymen Atyraý oblysyndaǵy Teńiz ken ornynda birikken kásiporyn qurý týraly kelissóz júrgize bastady sol tusta.
Tek Teńiz emes, basqa da ken oryndary ınvestısıaǵa sýsap turǵan sol jyldary. Qarashyǵanaq, Ózen, Jańajoldyń «júregi» toqtap qalýdyń az aldynda turdy.
Sol kezgi jaǵdaıdy sıpattaǵan Nazarbaevtyń kitaby da qolymyzda. Sol tustaǵy Qazaqstan ekonomıkasyna Elbasy: «esi kiresili-shyǵasy kúıde» degen baǵa beripti.
Ekonomıkanyń tamyryna qan júgirtý úshin ınvestısıa kerek edi bizdiń elge.
Eldiń ınvestor nazaryn aýdaratyn bir baılyǵy – munaı. Memlekettiń osy salaǵa basymdyq bergeni de sodan.
1993 jyl – elimizdiń munaı-gaz naryǵyna ózgeris alyp keldi.
Osy jyldyń 6 sáýirinde Almatydaǵy "Dostyq" úıinde prezıdent Nazarbaev pen «Shevron» korporasıasynyń jetekshisi Kennet Derr aldaǵy 40 jylda qoıyn-qoltyqtasyp ıgeretin «Teńizshevroıl» kásipornyn qurý týraly kelisimge qol qoıdy.
Aıtpaqshy, Teńizge teriskeıdegi kórshimiz qyzyqqan. Nazarbaevtyń ol esteligin de taptyq.
«Máskeýde Elsın maǵan: «Teńizdi bizge berińder» dedi. Qaraımyn, qaljyńdap turǵan joq. «Endeshe Reseı bizge Orynbor oblysyn qaıtarsyn. Orynbor Qazaqstannyń astanasy boldy emes pe?» dedim. «Siz Reseıdiń aýmaǵyna qatysty aryz-shaǵymyńyz bar ma?» dedi ol. «Joǵa» dedim men. Elsın kúlip jiberdi, men de kúldim…».
25 jyl buryn munaı-gaz salasynyń úlesi kúlli Qazaqstandaǵy óndiristiń 2,5 paıyzyn ǵana quraǵan eken. Sońǵy 25 jylda munaı óndirý kólemi 3 esege ósken.
1991 jyly Qazaqstan 25 mln. tonna munaı óndirse, 2014-2015 jyldary óndirilgen «qara altynnyń» kólemi 80 mln. tonnaǵa jetken.
Qazaqstan men Amerıkanyń arasyndaǵy baılanystardy sóz etkende Shevrondy aınalyp óte almaısyz. Elimizdegi munaı óndirisiniń damýyna amerıkalyq alpaýyt kompanıa ólsheýsiz úles qosty.
1994 jyl
Nazarbaev AQSH-qa bardy. Dál osy saparda eki el arasynda demokratıalyq áriptestik týraly hartıaǵa qol qoıyldy. Demokratıany tý etken eldiń qaǵıdalary men qundylyqtary Qazaqstanda da qoldaý tarap, el arasyna etene kirige bastaǵan kez osy tus.
Sol jyldyń kókteminde Qazaqstan «Beıbitshilik jolyndaǵy áriptestik» atty AQSH bastamashy bolǵan NATO-nyń áskerı áriptestik baǵdarlamasyna qosyldy. Osy arqyly bizdiń el NATO-men aradaǵy baılanysqa jol ashty ári BUU-niń gýmanıtarlyq-bitimgerlik operasıalaryna atsalysýǵa múmkindik aldy.
Sol jyldyń sońyna taman Iadrolyq qarýdy taraptaý týraly memorandýmǵa qol qoıdy bizdiń el. AQSH Qazaqstannyń bul áreketin «beıbitshilikke jasalǵan qadam» dep baǵalady.
1997 jyl
Nazarbaev alys qurlyqqa úshinshi ret sapar shekti. Bul jolǵy saparda Kaspıı mańyndaǵy munaı-gaz kenishterin paıdalaný, AQSH pen Qazaqstannyń arasyndaǵy ekonomıkalyq áriptestikti arttyrý baǵdarlamasyna qol qoıyldy.
Bıll Klıntonnyń «Qazaqstandy Orta Azıadaǵy senimdi seriktes» dep ataǵan kezi osy tus.
Budan bólek ilgeridegi demokratıalyq áriptestik týraly qujatqa qosymsha retinde bul joly Ekonomıkalyq áriptestik týraly hartıaǵa jáne qol qoıyldy.
Klınton óz kezeginde bizdiń eldi «AQSH-tyń saýda jáne ınvestısıalyq saıasatyndaǵy mańyzdy áriptesi» dep atady.
1999 jyl
1999 jyl – Nazarbaev kezekti ret Vashıngtonǵa bardy. Bul joly Qazaqstan úkimeti men AQSH úkimeti arasynda konsýldyq máseleler boıynsha ortaq sheshimge kelý týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
Budan bólek Aq úıde Nazarbaevqa Halyqaralyq saılaý júıesi qory taǵaıyndaǵan «Demokratıany dáripteýdegi eren eńbegi úshin» dıplomy tabys etildi.
2003 jyl
Budan buryn NATO-nyń áskerı áriptestik baǵdarlamasynyń músheligine engen Qazaqstan Irakqa 27 áskerı ınjenerin attandyrdy. Jalpy 2003-2008 jyldardyń aralyǵynda 300-ge jýyq qazaqstandyq jaýynger Irakta bolyp qaıtty.
Elimizdiń Qorǵanys mınıstrliginiń dereginshe, osy aralyqta bizdiń áskerıler 4 mln-ǵa tarta mınanyń kózin joıǵan, 3000-ǵa jýyq jergilikti turǵynǵa medısınalyq kómek kórsetken.
2006 jyly
Nazarbaev kezekti ret Vashınogtanǵa ushyp, kishi-Djordj Býshpen júzdesti. Kezdesýde eki el arasyndaǵy strategıalyq áriptestikti odan ári damytý, onyń ishinde energetıka, áskerı áriptestik, saýda jáne ınvestısıa, demokratıalandyrý baǵytyndaǵy baılanystardy jaqsartý máselesi sóz boldy.
Kezdesýde Nazarbaev bizdiń eldiń jahandyq lańkestikke qarsy kúreske belsendi úles qosýǵa ázir ekendigin, ári osy maqsatta BUU-nyń bitimgerlik operasıalary men NATO-nyń «Beıbitshilik jolyndaǵy áriptestik» baǵdarlamasyna atsalysýǵa saı otyrǵanyn aıtty.
2010 jyl
Dál osy jyly Qazaqstan men NATO arasyndaǵy áskerı áriptestiktiń ekinshi kezeńine qol qoıyldy. Aláns músheleri Qazaqstannyń aımaqtaǵy turaqtylyq pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi róli erekshe ekenin aıtyp, Qazaqstannyń bul baǵyttaǵy atqarǵan isine oń baǵasyn berdi.
Iarolyq qaýipsizdik boıynsha ótken jahandyq samıttiń qarsańynda AQSH prezıdenti Barak Obamamen júzdesken Nursultan Nazarbaev osy taraptaǵy ózekti máselelerdi ortaǵa saldy.
Obama Qazaqstan Prezıdentine ıadrolyq qarýsyzdaný máselesinde qajyrlyq tanytqany úshin , onyń ishinde Aqtaýdaǵy BN — 350 ıadrolyq reaktoryn sanattan shyǵarǵany úshin alǵys aıtty. Nazarbaevtyń Qazaqstan aýmaǵynda Halyqaralyq ıadrolyq otyn bankin qurý týraly usynysyna qoldaý bildirdi.
2012 jyl
Qazaqstannyń Qorǵanys mınıstrligi men NATO arasyndaǵy áskerı áriptestiktiń úshinshi kezeńine qol qoıyldy.
2015 jyl
Dál osy jyly Nazarbaev Nú-Iorkte ótken BUU-nyń 70-shi sesıasynda AQSH prezıdenti Barak Obamamen kezdesti.
Osy jyldyń kúzinde Orta Azıa men AQSH-tyń arasyndaǵy áriptestiktiń jańa formaty ázirlendi.
S5+1 (5 memleket jáne AQSH) atty formattyń jasalǵanyn sol kezgi memdepartamenttiń baspasóz hatshysy Djon Kırbı málimdegen bolatyn.
– Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan jáne Ózbekstanmen arada jańa formattaǵy áriptestik ornatatyn kez keldi, – dedi Kırbı.
Keıin 5 memlekettiń syrtqy ister mınıstrleri men AQSH-tyń Memlekettik hatshysy Djon Kerrı Samarqandta júzdesti. Kezdesý nátıjesinde S5+1 formaty aıasyndaǵy jańa deklarasıaǵa qol qoıyldy.
«AQSH Orta Azıa elderimen arada birikken bıznes jobalardy bastaǵysy keledi. Aımaqtaǵy ahýal qalypty bolsa, sizderge sheteldik ınvestor da kóptep keleri anyq. Bul óz kezeginde jergilikti kásipkerliktiń órkendeýine múmkindik beredi. Budan bylaı saýda, transport jáne komýnıkasıa, energetıkalyq baılanystar men tranzıttik tasymaldar baǵytyndaǵy baılanystar jańa qarqynmen damıtyn bolady», – dedi Kerrı sol joly.
2018 jyl
Nazarbaev Tramppen kezdesý úshin Vashıngtonǵa bardy. Eki el basshysy alǵash ret 2017 jyly «AQSH jáne Islam álemi» samıtinde júzdesken.
Nursultan Nazarbaev AQSH prezıdenti Donald Tramppen Aq úıdegi kezdesýi kezinde birqatar halyqaralyq mańyzy bar máselelerdi talqylady.
«Men Qazaqstannyń atynan ǵana emes, burynǵy Keńes respýblıkasy jáne Ortalyq Azıanyń atynan da sóılep turmyn. AQSH-tyń 5+1 formatta bolýy óte mańyzdy. Qazaqstan AQSH eliniń terorızmge qarsy kúresin jáne Aýǵanstandaǵy jumysyn belsendi túrde qoldaıdy», – dedi Elbasy.
Qazaqstannyń ıadroly bombadan bas tartqanyn atap ótti.
«Iadroly elderdi bizden úlgi alýǵa shaqyrýǵa moraldi quqymyz bar. Biz Iranmen sóıleskendeı, Soltústik Koreıamen de sóılesip jatyrmyz. Soltústik Koreıanyń máselesin AQSH pen Qytaı, Reseı elderimen birigip sheshýge bolady», - dedi Nazarbaev.
Sonymen qatar Elbasy AQSH eline Qazaqstannyń vızasyz rejım bergenin atap ótti.
«Qazaqstan bizde jıi bolatyn amerıkalyq azamattarǵa vızasyz rejim jarıalady. Biz sizderden de jaýapty reaksıa bolady dep úmittenemiz. Bizdiń elder arasynda alǵash ret áýearalyq habarlardyń almasýy ashylýda», – dedi
Nazarbaev.
Taqyrypqa tuzdyq:
Nazarbaevtyń AQSH-qa resmı sapar barysynda jalpy quny 7 mıllıard AQSH dollary bolatyn 27 komersıalyq qujatqa qol qoıylǵan. Eki el arasyndaǵy saýda kólemi 2 mıllıard AQSH dollarynyń tóńireginde. Bıyl bul kórsetkish 30 paıyzǵa ósken.
