Arttaǵy mashınalarda Qalmyrzaev, Mashkevıch, taǵy basqalary kele jatqan. Prezıdentpen sóılesip kelemiz. Meni tolqytqan baǵanaǵy áńgime.
Ras, Elbasy da adam balasy ǵoı. Onyń da týystary, dostary bar. Olardy umytyp, múldem aralaspaýǵa, sanaspaýǵa bolmaıdy. Ári qazaqqa baýyrmaldyq cezimi jaratylysynan tán. Munyń barlyǵy jumysqa, qabyldaıtyn sheshimderge óz áserin tıgizetini anyq.
Al, qoǵamnyń pikirin elemegen jaǵdaıda bul qarym-qatynastar sybaılastyq aýrýyna aınalýy ábden múmkin. Toıtarysty der kezinde bermese, derttiń qalaı meńdegenin adam balasy baıqamaı qalady. Muny álemdik tájirıbeden jaqsy bilemiz.
Bir qarasań sol pogondar men juldyzdarda turǵan eshteńe joq sıaqty. Syıǵa laıyqtysyn marapattaý, qyzmetke laıyǵyn taǵaıyndaý kerek te shyǵar. Biraq ony kópshilik sheshse eken. Áıtpegen kúnde bip kisiniń pendeshiligin paıdalanǵan jaqyndary onyń atyn búrkenip, jeke basynyń qamyn oılaýmen ǵana júrmesine kim kepil?
Ecime Prezıdenttiń kúıeýbalasy Rahat Álıev tústi.
Sońǵy kezderde ol atasymen jaqsy qarym-qatynasta ekenin alǵa tartýdy ádetke aınaldyrǵanǵa uqsaıdy. Osyny elimizdiń kóptegen atqaminerinen estip júrdim.
Respýblıkanyń quqyq organdaryn menshiktenip, óziniń qolshoqpary qylǵan jáne sonysymen kásipkerlerge qysym jasap, tabystaryn bólisýdi talap etken deıdi. İri kásiporyndardyń aksıalaryn dámetken.
Belgili bip banktiń jarty aksıasyn teginge almaqshy bolǵanyn maǵan bank ıesi óz aýzymen aıtqan. Ondaǵan mıllıon dollar quny bar dúnıeni tartyp alý úshin «Prezıdenttiń tikeleı tapsyrmasy» dep qorqytqan.
Dókeıdiń yǵyna jyǵylmaǵan jigittiń aty Muhtar Áblázov bolatyn. Muhtar sıaqty kónbegenderge tekserýdiń ústine tekserý jiberip, salyǵy men aıyppulyn eseletip shat-shálekeıin shyǵarǵan.
Kóbi mundaı qysymǵa shydamaı, «bastan qulaq sadaqa» dep qalaǵanyn berip te jibergen. Rahat onymen de shektelmeı, arany barǵan saıyn ashyla túsken.
...
Jurtshylyq Álıevtiń bul qylyqtaryn Prezıdenttiń ózi jasap otyrǵandaı kóredi. Áıteýir bip otbasynyń qaltasy ǵoı dep paıymdaıdy ózderinshe.
Kúıeýbalanyń ózi de ondaı sózderdi doǵartpaq bylaı tursyn, qaıta jumbaqtap, «is-qımylym kelisýli» degendeı, suq saýsaǵyn tóbe jaqqa shoshaıtatyn. Onyń shyn-ótirigin tekserýge kimniń batyly barady. Sondyqtan salyq polısıasy men kedenshilerdiń kásipker jurttan jınaǵan parasy bolsyn, araq zavodtary men bazarlardan sypyrǵan «shatyrlyq» tólemderi bolsyn – bápi de joǵarydaǵy taıqazanǵa quıylyp jatyr degen pikir qalyptasqan.
Moraldyq jaǵynan sheneýnikterge para alý áldeqaıda ońaılady. Óıtkeni «ózime emes, bastyǵyma kerek» degen syltaý tabyldy.
Kezinde, «Qazaqstan-2030» strategıasyn shyǵararda Erjan Ótembaev:
«Bul qujatty korrýpsıany joıǵanda ǵana oryndaı alamyz. Ol úshin Prezıdent ózinen bastap, óz týys-juraǵatyna qatty eskertý jasaýy kerek. Olardy bılikten alystatyp, yqpalyn shektegen durys», – degen oıyn bólisken edi.
Ol strategıalyq josparlaý agenttiginiń tóraǵasy, meniń áriptesim bolatyn. Strategıany pysyqtaý barysynda ekeýmiz jıi keńesetinbiz. Biz «el irgesin shiritetin korrýpsıaǵa qarsy kúresti ic júzinde júrgizbese, onyń zardaby etekten tartyp, jas memlekettiń bolashaǵyna zor qaýip týdyrady» degen ortaq pikirde boldyq.
Sonda «2030» strategıasyn jarıalaýmen qatar Elbasy óz jaqyndaryna osy jaıynda arnaıy úndeý jasaǵan. Oǵan qosa týysqan adamdardyń memlekettik qyzmette birge isteýine zańdy túrde tyıym salǵan.
«Sol sebepten endi Prezıdenttiń kúıeýbalasy mınıstrlik taqtan qur qalady» degen sózder el aýzynda júrgen. Ásirese R.Álıevtiń ózi armandaǵan mınıstrliktiń, ne KNB-nyń tóraǵalyq portfeline jete almaǵany tilge tıek etip aıtylatyn.
Sonyń ózinde, orynbasardyń kabınetinde otyrsa da, ol esesin jibermegen, tek sheteldik ınvestorlarǵa ǵana tıise almaǵan – ázirge tisi batpaǵan shyǵar.
Qalyń elim, qazaǵym, qaıran jurtym,
Ustarasyz aýzyńa múcmi murtyń.
Jaqsy menen jamandy aıyrmadyń,
Biri qan bop, biri maı bop endi eki urtyń, – dep Abaı dana beker nalymaǵan.
Al Qazaqstan bıznesmenderi men birqatar saıasatker Álıevtiń «qurbany» bolǵany ras. İshinde Úkimet músheleri, zań oryndarynyń qyzmetkerleri de bar. Ári ol óziniń tikeleı basshylarymen kek alǵandaı arpalysty.
Salyq polısıasynda istegeninde ózine basshylyq etken qarjy, keıin memlekettik kiris mınıstrlerine, A.Pavlov pen Z.Kákimjanovqa qarsy qýdalaý uıymdastyrǵany belgili. Keı kezde Zeınolladan «Haliń qalaı?» dep suraǵanymda, «Óziń bilesiń, mynanyń (Álıevtiń) qasynda jaǵdaıyń ońa ma?» – deıtin.
Sonan soń R.Álıev Ulttyq qaýipsizdik komıtetine tóraǵanyń orynbasary bop aýysqanynda, bul jabyq mekemeniń burynnan istep kele jatqan kadrlary ony jany túrshige qabyldaǵanyn estidik.
Astanada bolǵanymda komıtettiń jańa tóraǵasy M.Tájınge kirip shyqqanmyn. Marattyń ózgergen túri kózime birden tústi. Kabınetinde erkin sóılese almaı, «baıqa!» degendeı, qolymen bulǵaqtatyp, «ananyń (Álıevtiń) «qulaqtary» men adamdary mańaıda qaptap júr» dep, sybyrlaı eskertken.
«Zaman ne bop barady – memlekettiń qaýipsizdigine jaýapty laýazym ıesi óz kabınetinde jeke basynyń qaýipsizdigin qamtamasyz ete almaıdy» degen oımen jaǵamdy ustaǵanmyn sonda.
Maqsatyna jetý úshin R.Álıev «semáǵa» jaqyndyǵymen qosa «saıası shoqpar» retinde ózine qaraǵan aqparat quraldaryn keńinen qoldanǵan.
Unamaǵandardy jýrnalıserdiń qolymen elge mazaq etti. «Karavan» gazetinde ne «KTK» telekanalynda bireýdi synap jatsa, baıǵustyń kúıeýbalaǵa jaqpaǵanynyń belgisi bolatyn. «KTK» meni de reportajdarynda áýreleı bastaǵan. «Sender Jaqıanovqa «konkretnyı naezd» jasaı almadyńdar» dep, menshikti tilshisi men teleoperatoryn aýystyrǵan. Jańa tilshi Vladımır Mýs biraz ýaqyt istegen soń, shydamaı, shyndyǵyn aıtty: «Almatydan redaktorym telefon shalyp, ákimniń ústine «chernýha» surap kúnde toqpaqtaıdy. Basynda jiberip turǵanmyn. Jasyratyny joq, oblystyń jaǵdaıy men ákimdi jamandap, oıdan shyǵarǵan sújetterdi de berdim. Odan aryǵa dátim barmady» …
KTK-nyń shabýylyn «Karavan» qostaǵan. Meniń kózqarasymmen sanaspaǵan, jaýaptarymdy jarıa etpegen, qaıdaǵy-jaıdaǵyny tasyrlata jazǵan. Qarlyǵash ekeýmizdi «ajyrasyp jatyr» degen ósekke deıin barǵan.
«Máseleni sheshkisi kelse, Rahatqa ózi shyqsyn» dep, bireýler maǵan sálem aıtyp jatsa da, qulaq aspadym. Namysymdy qorlap, kishireıgim kelmedi.
«Búgin saýsaǵyńdy berseń, erteń qolyńdy jutady» demekshi, osaldyqtan saqtanǵan áreketim edi. Shytynap-shatynaǵan araqatynasymyz odan ary shıelenise berdi. Mundaıda ádildikti kimnen izdersiń?
Paıdalanǵan tehnologıalary belgili, qıt etse, «meniń sharýam shamaly, táýelsiz aqparat quraldarynda isteıtin jýrnalıserdiń aýzyn jaba almaısyń ǵoı» dep, «zakazchık» qojaıyn sóz bostandyǵyn búrkenip shyǵa keledi.
Álıevke qarsylasqannyń aryzdanyp barar jeri, basar taýy joq, esesin qaıtaratyn ashyq maıdan alańy joq. Respýblıkalyk teleefır erli-zaıyptylardyń qolynda shoǵyrlanǵan. Bul adamnyń qol-aıaǵyn baılap qoıyp sabaǵanmen teń. Baryp turǵan aqparattyq terror.
Sol kezde elektrondyq aqparat quraldarynyń bip túri – ınternet gazetter shyǵa bastady. Onda kóbinde opozısıanyń jazǵandary basylatyn. Arasynda belgili «Evrazıa» saıtyna uqsas «Azıopa» degeni paıda bolǵan. Bılikti qatty synaǵanymen, saıasattan habary bar jurt onyń naqty opozısıalyq quraldarǵa jatpaıtynyn birden túsindi. Mazaqy aty sıaqty basqa da kelispeýshilikterin ańǵarǵan.
Mysaly, Prezıdenttiń ózinen bastap semásyn, bılik basyndaǵy sheneýnikterdi túgin qaldyrmaı jazǵan «Azıopa» R.Álıevke kelgende jýas minez tanytady. Basqalaryna buıyrǵan ótkir sózderdiń ornyna «tártip ornatatyn myqty general» dep qana «synaıdy».
Bul jaıynda Qaýipsizdik keńesiniń hatshysy qyzmetine taǵaıyndalǵan Altynbek Sársenbaevtan suraǵanymda, ol da kúmándi ekenin jasyrmady: «Ásirese UQK (KNB) jetekshileri ǵana biletin jabyq aqparattyń jarıalanýy bul saıttyń artynda kim turǵanyn baıqatady. Mysaly, komıtettiń jasyryn agentteriniń esimin ınternettiń karapaıym avtory qaıdan biledi?».
Taǵy bip eleń etkizgen jaıt, Álıevtiń ózi de, yqpalyndaǵy aqparat quraldary da, burmalanǵan ıdeologıany nasıhattaýy.
«Qazaqstannyń demokratıaǵa jetýi ekitalaı. Azıat bolǵanymyzdan demokratıaǵa ıkemsizbiz» degen sıaqty memleketimizge túbinde abyroı ápermeıtin jat sózderdi azamattarymyzdyń qulaǵyna quıa bastady. Mundaı jabaıy uǵymnyń astarynda ne jatqanyn sezý úshin oqymysty bolýdyń qajeti joq. Anadaı qyzmettegi adamnyń óz halqy týraly sonshama turpaıy pikiri óreskeldigimen kózdi shuqyǵan.
«Demokratıaǵa, ıaǵnı ózin-ózi basqarýǵa sanasy jetpegen eldi biz bıleı turaıyq» degen maǵynadaǵy pikiri Álıevtiń endigi maqsatyn, onyń eldegi eń bıik qyzmetke umtylǵanyn aıqyndady.
Jańbyrsha jaýǵan suhbattarynyń birinde ózin Fransıanyń burynǵy prezıdenti Sharl de Gollge jaqyndatyp qoıǵan («ol da men sıaqty general bolǵan» degen maǵynada). R.Álıevtiń mundaı óreskel áreketteri qoǵamdy erekshe alańdatty.
Al onyń saıası is-qımyldary elimizdiń damýyna nuqsan keltirip, memleketimizge, N.Nazarbaevtyń óz basyna qaýip-qater tóndiretin deńgeıge jetti.
...
2001 jyldyń jazyndaǵy Prezıdent N.Nazarbaevtyń Pavlodarǵa sapary kezinde meni tolǵandyrǵan oılar osy edi. «Ne isteýim kerek» degen suraq meni qajyta túsken.
Tereńirek qarasaq, áńgime memleketimizdiń damý joly, elimizdiń bolashaǵy, balalarymyzdyń keleshegi jaıly edi. Biz birqalypty ómir súretin, halyqtyń muń-muqtajyna qulaq túretin demokratıalyq memleket qura alamyz ba nemese ózimizdiń «azıalyq» erekshe jolymyzdy izdestiremiz be? Bul jóninde tún uıqymyzdy tórt bóletin, jatpaı-turmaı qarmanatyn, jurtshylyqtyń sanasyna sańylaý túsiretin kez kelipti.
Eń joǵarydan bastap aınaldyrǵan dertti emdeıtin bir ǵana joly bar – ashshy bolsa da, bet-júzge qaramaı shyndyqty batyl aıtý.
Tis jarmaı, qasynda júre berseń, Prezıdent erteńgi kúni: «Qaýipti kezeńde úndemeı qalǵandaryń qalaı» – dep suraýy múmkin.
Ekinshi jaǵynan: «İs júzinde bul qalaı bolar eken? Durys túsine me? Elbasyna aqıqatty jetkizemin dep, jeke otbasyndaǵy jaǵdaıǵa kirisken jeksuryndaı kórinbeımin be?» – degen oı da bul nıetimizdi tejeı tústi.
Sóıtip ekioıly boldym. Aıaǵynda, salystyra-saraptaı kele, «Joq, sózimdi durys qabyldaıtyn túri joq, bul joly qoıa turaıyn» degenge toqtaǵanmyn.
Arada úsh aı ótkende osynyń bárin Prezıdentke aıtqanymda: «Dálelderiń bar ma? Álde Rahatty jamandaý úshin ǵana aıtqan sózderiń be?» – dep kúmándanǵan.
Kúıeýbalasy aldyn ala qaırap qoıǵanǵa uqsaıdy. «Bolady!» dedim. «Sheshingen sýdan taıynbas, Ǵalymjan, seniń keri sheginer jeriń joq, endigi sóz jaı ósek bop shyqpasyn», – dep ishteı tistendim. Bılik basyndaǵy basqa jigitterdiń kómegimen kerekti qujattar bip aı ishinde jınaldy.
Elbasymen bolǵan kelesi áńgimemiz odan ári kúrdelene tústi.
«Saǵan ózi ne kerek» degen suraǵy biz suqqandaı áser etse de, ózimdi ózim sabyrǵa shaqyrdym.
«Kúıeýbalańyzdy bılikten alastatyńyz. Ne sizge, ne elimizge tynyshtyq, bereke ákelmeıdi ol. Babalarymyzdyń «kúl tóbe bolmas, kúıeýbala ul bolmas» degen ósıetin umytpańyz, Nursultan Ábishevıch. Másele tym ýshyǵyp ketti, qoǵam qatty alańdaýly. Biraq bul is Rahat máselesimen shektelmeıdi. Ony sheshý úshin saıası reformalardy júrgizý kerek. Baıaǵydan aıtyp kele jatqan ákimderdiń saılanýy sıaqty demokratıalyq qadamdar elimizge aýadaı qajet. Sizden tilegenimiz – osy. Sizge de keregi – osy, Nursultan Ábishevıch! Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń esimi elimizdiń tarıhynda kóregen adam retinde qalǵany biz úshin de, bolashaqtaǵy urpaqtarymyz úshin de qajet!» – dedim
Ǵalymjan Jaqıanovtyń «Ómir belesteri» eńbeginen úzindi.
Jalǵasy bar.
