Elge ınvestısıa tartý – tek qarjy kózi ǵana emes, sondaı-aq, sheteldik tájirıbeniń, múmkindikterdiń kelýine múmkindik ashý. Bul óz kezeginde damýdyń jańa baǵytyna, aýqymdy ózgeristerge, ekonomıkanyń ár salasyna tyń serpin beredi. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev halyqqa arnaǵan Joldaýlarynda jobalardy tıimdi iske asyrý úshin ınvestısıa tartýdyń mańyzy zor ekenin aıtqan edi. Ásirese, sheteldik ınvestorlar men otandyq bıznes ókilderin, kásipkerlerdi yntalandyrý qajet ekenin birneshe márte aıtty. Ekonomıkanyń damytýdyń alǵyshartynda syrtqy saıasatta ınvestısıa tartý, sonymen qatar, otandyq eksportty ilgeriletý turatyny anyq. Buǵan deıin 2025 jylǵa deıingi aralyqtaǵy jospar boıynsha sheteldik ınvestısıa kólemin jalpy 30 mıllıard dollarǵa deıin jetkizý josparlanyp otyrǵany aıtyldy.
Byltyrǵy jyldyń qorytyndysy týraly resmı málimetterge súıensek, ekonomıkada ósim 5,1 paıyz bolǵan. Sonyń ishinde qurylys, saýda, baılanys, ónerkásip sekildi basty salalar joǵary nátıje kórsetken. Al bastysy ınvestısıa kólemi 13,7 paıyzǵa ósken. Sheteldik ınvestısıa kólemi 19,7 mıllıard dollar bolsa, 11 mıllıard dollary shıkizattyq emes salalarǵa jumsalǵan. Qazaqstan ekonomıkasynda keıingi jyldary sheteldik ınvestısıa kólemi edáýir artyp keledi. Bul týraly ekonomıs sarapshylar da jıi aıtyp júr.
Onyń ústine Qazaqstan TMD elderi boıynsha shetelden keletin ınvestısıa kólemi boıynsha aldyńǵy oryndarda. Bul degenimiz – ekonomıkany damytýda ınvestısıa tartýǵa zor kóńil bólinip jatqanynyń kórinisi. Keıingi derekterge súıensek, postkeńestik elder arasynda byltyrǵy ınvestısıa kólemi jaǵynan Qazaqstanǵa barlyq ınvestısıanyń 61 paıyz úlesi tıedi. Salystyrmaly túrde kórshiles Ózbekstanda bul kezeńde 2,5 mıllıard dollar ınvestısıa tartylǵan.
Al Qazaqstanǵa ınvestısıa salyp jatqan alpaýyttar ishinde Nıderland, Qytaı, AQSH, Reseı, Shveısarıa sekildi elder bar. 2023 jyly Qazaqstan 70-ke tarta joba boıynsha kelisimshartqa qol qoıǵan. Bul elimizdi ártúrli baǵytta damytýǵa, atap aıtqanda bilim berý, transport, gaz, elektr energıasy sekildi salalarǵa baǵyttalǵan. Jalpy ınvestısıa Astana, Almaty sekildi megapolısterge kóbirek tartylǵan. Odan bólek Aqmola oblysy da aldyńǵy qatardan kórinedi.
Buqaralyq aqparat quraldaryna suhbatynda belgili ekonomıs Ernar Serik Qazaqstannyń dúnıe júzi boıynsha ınvestısıa kóleminen aldyńǵy oryndardan kórinýine naqty sebepter bar ekenin de aıtqan bolatyn. Sarapshynyń sózine súıensek, Qazaqstanda makroekonomıkalyq jaǵdaı áldeqaıda turaqty, onyń ústine túrli sharalar qolǵa alynǵan. Munyń bári ınvestorlardyń qyzyǵýshylyǵyn týǵyzady. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev aldaǵy 2029 jylǵa deıin jalpy ınvestısıany 150 mıllıard dollarǵa deıin jetkizýdi mindettegen edi.
Bul rette memlekettik deńgeıde birqatar jobalar qolǵa alynǵan. Jýyrda túrki ınvestısıa qory Qazaqstanǵa qatysty óz jumysyn bastady. Bul qor túrki elderi arasynda ózara ekonomıkalyq qarym-qatynasty damytýǵa baǵyttalǵan. Túrki ınvestısıa qory aıasynda el ınfraqurylymyn damytýǵa, aýyl sharýashylyǵy, týrızm sekildi salalarda birlesken jobalarǵa nazar aýdarylady dep kútilip otyr. Bul jumystardyń túpki maqsaty – azamattar úshin jańa jumys oryndaryn ashý ári ekonomıkany ártaraptandyrý.
Qalalar men oblystar da ınvestısıa tartý boıynsha qarqyndy jumys atqaryp kele jatyr. Máselen, elordada Túrkıanyń, Birikken Arab Ámirlikteriniń, Avstrıanyń, Reseıdiń iri kompanıalary ınvestor bolyp otyr. Máselen, Katar memleketiniń Power International Holding atty holdıńiniń qoldaýymen medısınalyq hab salynyp jatyr. Jalpy bul jumysqa birinshi kezeńde 88 mıllıard teńge, al ekinshi kezeńde 160 mıllıard teńge ınvestısıa kózdelip otyr. Al arab kompanıalary myńdaǵan oryndyq, halyqaralyq standart boıynsha mektep qurylysy jobasyn júzege asyryp jatyr.
Bul rette Tiryaki atty túrkıalyq kompanıa bir jylda 240 myń tonna bıdaı óndirýge qýaty jetetin bıdaı óńdeıtin zaýyt salýdy kózdep otyr. Jobaǵa 200 mıllıon dollar kóleminde ınvestısıa salynbaq. Al tanymal WILDBERRIES kompanıasy aýqymdy logıstıkalyq ortalyq qurylysyna iri kólemde ınvestısıa bóledi. Osylaısha alty myńǵa jýyq jumys orny ashylýyna jaǵdaı jasalady. Avstrıalyq kompanıa qurylys qospalaryn shyǵarýǵa arnalǵan zaýyt salýmen qatar, osy jumys aıasynda kóptegen jumys oryndaryn ashýdy kózdep otyr. Al bul jumysqa bólinetin ınvestısıa kólemi 25 mıllıard teńgeden asady. Prezıdent barlyq ishki múmkindikti el damýy jolynda sarqa paıdalaný kerek ekenin de aıtty. Osy oraıda Astanany damytýda otandyq ınvestorlar da tartylǵan.
Sonyń ishinde «TOKK «Qazaqstan» JSHS jáne «Land Invest Group» JSHS-ny atap ótýge bolady. Alǵashqy JSHS 55 mıllıard teńge turatyn iri jobany júzege asyrýdy maqsat etken edi. Iaǵnı konservi (alúmını) bankalary óndiriletin zaýytty iske asyrýǵa kirisken bolatyn. Bul joba bir jylda mıllıardqa jýyq ónim shyǵarýǵa múmkindik beredi. Jalpy bir ǵana elorda boıynsha ınvestısıa boıynsha oń ózgerister kórinis taýyp otyr. Óıtkeni byltyrdyń ózinde ınvestısıa tartý kólemi jóninen rekord kórsetkish tirkelip, 1,6 trıllıon teńgege jetken. Bıyldyń ózinde, nebary tórt aıda 369 mıllıard teńge ınvestısıalanǵan. Byltyr qalaǵa sheteldik ınvestorlar tarapynan tartylǵan ınvestısıa kólemi 2 mıllıard dollar bolǵan.
Taǵy bir megapolıs Almaty qalasy da keıingi jyldary ekonomıkalyq ósim tirkelýi boıynsha rekord deńgeıge jetip kele jatyr. Qala ekonomıkasyn damytýda ınvestısıa tartýdyń mańyzy zor. Byltyr qalada 2 trıllıon teńgege jýyq ınvestısıa negizgi kapıtalǵan salynǵan. Bul rette shaǵyn, orta bıznestiń qarqyndy jumysy nátıjesinde 20 trıllıon teńgeniń ónimi óndirilgen. Osylaısha oń dınamıkada ósim baıqalyp otyr.
Investısıa tartý kólemi jaǵynan Túrkistan oblysynda da aýqymdy jobalar qolǵa alynǵan. Buǵan deıin óńir ákimi Darhan Satybaldy tabysty, kiristi arttyrý úshin ónerkásipti damytý qanshalyq mańyzdy ekenin, osy maqsatta ınvestısıa tartýǵa basa kóńil bólinetinin aıtqan edi. Máselen, byltyr óńirge 972 mıllıard teńge kóleminde ınvestısıa tartylǵan. Bul kórsetkish Túrkistan oblysynyń óńirler arasynda úzdik úshtikten kórinýine yqpal etip otyr. Al 2024 jyly óńirge 1 trıllıon teńgeden asatyn ınvestısıa tartý kózdelgen. Resmı derekterge súıensek, jalpy byltyr Túrkistan oblysynda elýden asa ınvestısıalyq joba júzege asyrylǵan. Sonyń ishinde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasyna sáıkes 30 mıllıard teńgeden asa qarjyǵa 20 joba óz jumysyn bastaǵan.
Olardyń ishinde óńirde damytý qolaıly sanalatyn maqta óndirisi, munaı óndirisi, aýyl sharýashylyǵy ónimderi – sút, shujyq óndirisin, taýyq eti men taýyq jumyrtqasyn shyǵarýdy, tigin salasyn, plasıkalyq ónimder shyǵaratyn zaýyttardy atap ótýge bolady. Óńirge ınvestısıanyń tartýdyń eń utymdy nátıjesi – turǵyndardy jumyspen qamtý, azamattarǵa arnalǵan jumys oryndaryn ashý. Byltyr bir ǵana óńirde shaǵyn, orta bıznes arqyly qyryq myńnan asa adam jumyspen qamtamasyz etilgen. Osylaısha, jumyspen qamtý deńgeıinen óńir ekinshi orynǵa turaqtaǵan.
Túrkistan oblysynda sheteldik kompanıalar da ınvestısıa salyp, óndiris oryndaryn ashqan. Máselen, Qytaı memleketimen arada toǵyz joba boıynsha jumystar atqarylyp jatyr. Osylaısha, oblys ekonomıkasyna 1 mıllıard teńgeden asa qarjy tartý josparlanyp otyr. Nátıjesinde jıhaz shyǵaratyn, shulyq tigetin zaýyttar óz jumystaryn jalǵastyryp jatyr. Oǵan qosa óńirdiń eki birdeı aýdanynda maqta óndiretin zaýyt, Arys qalasynda alúmını radıatorlaryn shyǵarýǵa arnalǵan zaýyt ashý kózdelip otyr. Qoryta kelgende, óńirde damytýǵa qolaıly salalarǵa ınvestısıa tartý jumystary belsendi túrde atqarylyp jatyr.
Óńirler boıynsha jasalǵan sholý nátıjesinde Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestısıa tartý kólemi jyldan jylǵa artyp kele jatqany baıqalady. Túptep kelgende ınvestısıa tartý elimizde ekonomıkalyq turaqtylyqty qalyptastyrýymen qatar, damýdyń negizgi tetigine aınalyp otyr.
