Jaqynda Prezıdent Qasym- Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen kıberqaýipsizdik pen azamattardyń sıfrlyq keńistiktegi qorǵalýyn qamtamasyz etý máselelerine arnalǵan Qaýipsizdik keńesiniń otyrysy ótti. Osy oraıda, Dalanews.kz tilshisi Qazaqstan Respýblıkasy Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń málimetine súıene otyryp, elimizdegi kıberqaýipsizdik máseleleri men onlaın alaıaqtardan qorǵanýdyń joldary týraly bildi.
Aqorda jarıalaǵan málimetke sáıkes, Memleket basshysy jýyrdaǵy Joldaýynda Qazaqstandy tolyqqandy sıfrlyq memleketke aınaldyrý mindetin qoıǵanyn eske saldy. Bul maqsatqa jetý keshendi sharalardy, sonyń ishinde kıberqaýipsizdik salasyndaǵy júıeli jumystardy talap etedi.
Sol sebepti otyrys barysynda zamanaýı kıberqaterler jáne olarǵa qarsy is-qımyl tásilderi, asa mańyzdy aqparattyq ınfraqurylymdy qorǵaý, kıberqaýipsizdik ındýstrıasyn damytý, sondaı-aq kadr daıarlaý júıesin jetildirý máseleleri talqylandy. Budan bólek, Prezıdent azamattardyń jeke derekteriniń qorǵalýyn qamtamasyz etýdi jáne olardyń taralýyna jol bergenderge jaýapkershilikti kúsheıtýdi basym mindetterdiń qatarynda atap ótti.
Sıfrlyq qaýipter dáýirinde ómir súrý- jaılylyqpen qatar qaýip te ákeledi. Ǵalamtor arqyly ómirimiz jeńildegenimen, jeke derekterimizdiń qoldy bolý qaýpi de kúsheıip keledi. Sońǵy jyldary kıberqylmys- álem boıynsha eń jyldam ósip jatqan qaýip túrleriniń birine aınaldy. Qazaqstanda da bul másele ózekti: azamattar kún saıyn ártúrli alaıaqtardyń aınalasyna túsip, jeke málimetteri men qarjysynan aıyrylyp jatyr.
Mınıstrliktiń málimetinshe, Qazaqstanda kıberqaýipsizdik júıesi qarqyndy damyp keledi, alaıda áli de nyǵaıtýdy qajet etetin kezeńde tur. Bul saladaǵy jumystar, 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan sıfrlyq transformasıa, aqparattyq- komýnıkasıalyq tehnologıalar men kıberqaýipsizdikti damytý tujyrymdamasyna sáıkes júrgizilýde. Tujyrymdamada salaǵa qatysty naqty maqsattar men mindetter, sondaı- aq kıberqaýipsizdikti damytýǵa arnalǵan jeke baǵyttar aıqyndalǵan.
Búgingi kúni «elektrondyq úkimet» aıasyndaǵy aqparattandyrý nysandarynyń qorǵalý deńgeıi 80%-dy qurap otyr. Bul- 2024 jylǵa josparlanǵan kórsetkishtiń oryndalǵanyn kórsetedi.
2024 jylǵy 12 qyrkúıekte BUU janyndaǵy Halyqaralyq elektrbaılanys odaǵy jarıalaǵan «Globaldyq kıberqaýipsizdik ındeksi 2024» (GCv5) esebine sáıkes, Qazaqstan Tier 2-Advancing (İlgerileýshi elder) sanatyna enip, osy toptaǵy 29 eldiń ishinde 3 – oryn ıelendi. Elimiz 100 múmkin upaıdyń ishinen 94,4 bal jınap, Izraıl, Polsha, Kanada, Reseı, Qytaı, Ózbekstan, Avstrıa syndy elderdi basyp ozdy.
Atalǵan reıtıń 83 parametr boıynsha, kıberqaýipsizdik salasyndaǵy ulttyq deńgeıdegi mindettemelerdi qamtıtyn bes negizgi baǵyt negizinde jasalǵan:
1.Quqyqtyq sharalar;
- Tehnıkalyq sharalar;
3.Uıymdastyrýshylyq aspektiler;
- Áleýetti damytý;
- Halyqaralyq yntamaqtastyq.
2024 jylǵy esepte alǵash ret bes deńgeıden turatyn jańa saraptaý júıesi qoldanyldy (Tier- 1 Úlgi elder, Tier 2- İlgerileýshi, Tier 3- Ornyqtyrýshy, Tier 4- Damyp kele jatqan, Tier 5- Qalyptastyrýshy). Bul ádisteme ár memlekettiń kıberqaýipsizdik boıynsha qabyldaǵan mindettemelerine tereńirek taldaý jasaýǵa múmkindik beredi.
Qazaqstan tómendegideı baldarǵa qol jetkizdi:
Quqyqtyq sharalar – 20 bal (maksımaldy kórsetkish),
Tehnıkalyq sharalar- 19,38 bal,
Uıymdastyrýshylyq sharalar – 18, 30 bal,
Áleýetti damytý – 16,36 bal,
Halyqaralyq yntamaqtastyq -20 bal(maksımaldy kórsetkish).
Mınıstrlik atap ótkendeı, elimiz quqyqtyq retteý men halyqaralyq seriktestik baǵyttarynda tolyq kórsetkishke qol jetkizgen. Tehnıkalyq ınfraqurylym da joǵary baǵalandy. Degenmen, uıymdastyrýshylyq tetikter men kadrlyq áleýetti damytý turǵysynda áli de jumysty jetildirý qajet.
Bul nátıjeler Qazaqstannyń kıberqaýipsizdik salasyndaǵy halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵanyn, sondaı- aq salada júıeli jumys júrgizilip jatqanyn dáleldeıdi.
Anyqtama retinde:
«Kıbershıt Qazaqstan» kıberqaýipsizdik tujyrymdamasy bekitilgenge deıin, ıaǵnı 2015- 2016 jyldary Qazaqstan Globaldyq kıberqaýipsizdik ındeksinde 103- oryn ıelengen bolatyn.
2018 jyl qorytyndysy boıynsha, BUU janyndaǵy Halyqaralyq elektrbaılanys odaǵy (ITU) jarıalaǵan reıtıńte elimiz 82- orynnan 40-orynǵa kóterildi. Bul –kıberqaýipsizdik salasyndaǵy aıtarlyqtaı ilgerileýdi kórsetti.
Al 2021 jylǵy 29 maýsymda ITU uıymdastyrǵan resmı konferensıada jarıalanǵan Globaldyq kıberqaýipsizdik ındeksiniń 4-shi basylymynda Qazaqstan 31-orynǵa ıe boldy. Bul nátıje sol ýaqyttaǵy «Kıbershıt Qazaqstan» tujyrymdamasynda belgilengen kútiletin kórsetkishterden edáýir joǵary boldy.
BugBounty- Qazaqstandaǵy aqparattyq qaýipsizdikti qorǵaýdaǵy qoǵamdyq baqylaý tetigi
Aqparattandyrý nysandarynda aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý maqsatynda, QR Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi qoǵamdyq (kásibı) baqylaý tetigin ázirledi. Bul baǵyttaǵy negizgi qural- BugBounty platformasy.
BugBounty- Qazaqstandaǵy servıster men qosymshalardaǵy qaýipsizdik osaldyqtaryn anyqtap, bul týraly habarlaǵany úshin syıaqy tólenetin arnaıy alań. Platforma kıberqaýipsizdikpen aınalysatyn etıkalyq hakerler men zertteýshilerge:
Anyqtalǵan osaldyqtar týraly esep joldap, syıaqy alýǵa;
Jeke portfolıo quryp, IT- salasynda bedel jınaýǵa;
Aqparattyq qaýipsizdik salasyndaǵy kásibı tájirıbesin arttyrýǵa múmkindik beredi.
Sonymen qatar, bul bastama táýelsiz zertteýshilerdiń áleýetin damytýǵa jáne Qazaqstandaǵy aqparattyq qaýipsizdikti arttyrýǵa yqpal etedi.
Mınıstrliktiń qoldaýymen qoǵamdyq uıymdar BugBounty platformasynyń pılottyq jobasyn iske qosty. Jobanyń maqsaty-aqparattyq qaýipsizdik salasyna qatysty taldamalyq materıal jınaý.
Búgingi tańda platformada 1723 zertteýshi tirkelgen. 2020 jyldyń qarasha aıynan bastap qazirgi ýaqytqa deıin 1985 osaldyq týraly esep qabyldanǵan. Osy derekterge súıene otyryp, QR Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń Aqparattyq qaýipsizdik komıteti zamanaýı kıberqaýipterge qarsy áreket etý jáne elimizdiń aqparattyq júıeleri men ınfraqurylymyn senimdi qorǵaý baǵytynda naqty ári júıeli sharalar qabyldap otyr.
Sıfrlyq qaýipsizdik- óz qolyńyzdy: Mınıstrlik usynǵan mańyzdy keńester
QR Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń Aqparattyq qaýipsizdik komıteti ınternet keńistiginde qaýipsiz júrip-turý men jeke derekterdi qorǵaýǵa baǵyttalǵan kıbergıgıena erejelerin ustanýǵa shaqyrady.
Búgingi sıfrlyq dáýirde óz derekterińizdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý- árbir azamattyń jaýapkershiligi. Osyǵan oraı, kelesi saqtyq sharalaryn usynady:
- Jeke málimetterińizdi qupıa ustańyz. Jeke kýálik, bank kartasy jáne ózge de derekterdi bógde adamdarmen bólispeńiz.
- «Stop-kredıt» qyzmetin qosyńyz. Bul fýnksıa sizdiń atyńyzǵa ruqsatyńyzsyz nesıe rásimdelýine jol bermeıdi. Qyzmet «eGov mobile» qosymshasynda jáne Elektrondyq úkimet portalynda qoljetimdi.
- 1414 nómirinen kelgen SMS- kodty eshkimge aıtpańyz. Bul – alaıaqtardyń jıi paıdalanatyn aılasy.
- Aqparat kózderin tekserińiz. Habarlamalar men siltemelerdiń ras-ótirigin anyqtap, tek senimdi derekkózderge ǵana senińiz.
- Beıtanys nómirlerden kelgen qońyraýlarǵa saqtyqpen qarańyz. Kúmándi qońyraýlar men usynystarǵa sene bermeńiz.
- Eki faktorly aýtentıfıkasıany paıdalanyńyz. Bul sizdiń onlaın tirkelgilerińizdiń qaýipsizdigin arttyra túsedi.
- Kúdikti siltemelerden aýlaq bolyńyz. Beıtanys nemese kúmándi resýrstarǵa kirmeńiz.
- Alaıaqtyq baıqalsa- dereý habarlańyz. Quqyq qorǵaý organdaryna júginý arqyly ózge azamattardyń da aldanyp qalýyna jol bermeısiz.
- Qashyqtan basqarýǵa arnalǵan baǵdarlamalardy júktemeńiz. Mundaı qosymshalar arqyly alaıaqtar qurylǵyńyzǵa zańsyz qol jetkize alady.
Qosymsha usynys:
CitizenSec platformasynda kıbergıgıenanyń negizderi boıynsha tegin onlaın oqýdan ótý- sıfrlyq saýattylyǵyńyzdy arttyrýdyń tamasha tásili.
NomadGuard servısi arqyly jeke derekterińizdiń jelide taralý yqtımaldyǵyn tekserý- jerekterińizdiń qaýipsizdigine kóz jetkizýdiń tıimdi joly.
Mınıstrlik árbir azamatty óz derekteriniń qaýipsizdigine sergek qaraýǵa joǵaryda atalǵan keńesterdi kúndelikti ómirde qoldanýǵa shaqyrady. Qaýipsiz kıberkeńistik- barshamyzdyń ortaq jaýapkershiligimiz.
