2025 jyldyń 16 qyrkúıeginen bastap Qazaqstanda stalkıng úshin qylmystyq jaýapkershilik qarastyrylǵan jańa zań kúshine endi. Bul- elimizdegi quqyqtyq júıede úlken jańalyq jáne qoǵam úshin asa ózekti qadam. Sebebi, kóptegen adamdar úshin qudalaý (ıaǵnı stalkıng) áli kúnge deıin «jaı ǵana qyzyǵýshylyq», «qatty unatý» nemese «mahabbattyń kórinisi» retinde qabyldanyp kelgen. Biz bul taqyryp aıasynda tájirıbeli psıholog, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń oqytýshysy, «Máńgilik» qoǵamdyq qorynyń jetekshisi Ibragım Aıdos Erbolulymen suhbattasyp, stalkıngtiń psıhologıalyq tabıǵaty men onyń adam janyna áseri týraly sóılesken edik.
Stalkıng degenimiz ne?
-Stalkıng- bul bireýdiń jeke shekarasyn buzyp, ony óz erkinen tys qudalaý,- deıdi Ibragım Aıdos. –Bul áreketke fızıkalyq ańdý, jıi qońyraý shalý, habarlamalar jiberý, adamnyń aınalasynda únemi paıda bolý, ol týraly aqparat jınaý, tipti áleýmettik jeliler arqyly baqylaý jasaý jatady. Eń qaýiptisi- bul áreketter jábirlenýshiniń ómir súrý sapasyn kúrt tómendetip, qaýip, úreı jáne kúızeliske ákeledi.
Stalkıng pen jaı ǵana «qyzyǵýshylyqtyń» aıyrmashylyǵy nede?
Psıhologtyń aıtýynsha, jaı ǵana kóńil bildirý, tipti shamadan tys kóńil bilý- keıde áli de áleýmettik turǵyda «qabyldanatyn» áreket retinde kórinýi múmkin. Alaıda stalkıng- bul júıeli, toqtamaıtyn, adamdy tynyshtyqtan aıyratyn minez-qulyq. Negizgi aıyrmashylyǵy- stalkıng adamnyń qaýipsizdigine naqty qaýip tóndiredi nemese sol sezimdi týdyrady.
-Stalkerdiń áreketterinen keıin adam ózin únemi baqylaýda júrgendeı sezinedi. Bul- psıhologıalyq qysymnyń erekshe túri,- deıdi maman.
Kıberbýllıng pen stalkıngtiń ara-jigi qandaı?
-Kıberbýllıng- ádette, kópshiliktiń kózinshe qorlaý, mazaq etý, masqaralaý arqyly júzege asady. Al stalkıng kóbine jeke adamǵa baǵyttalǵan jáne maqsaty- qorqytý, baqylaý ne bolmasa, adamdy tolyq bılep-tósteý,- dep túsindiredi Ibragım Aıdos. – Stalkıng keıde kıberbýllıng elementterin qamtýy múmkin, biraq onyń túpki sebebi- adamǵa ústemdik etý, ony «ıelený».
Jábirlenýshi qandaı kúıge túsedi?
Stalkıngke tap bolǵan adamda mynadaı psıhologıalyq belgiler baıqalady:
Turaqty mazasyzdyq pen úreı: ózin baqylap júrgendeı sezinedi, únemi qorqynyshta bolady;
Uıqynyń buzylýy, zeıinniń tómendeýi: jalǵyz qalýǵa qorqady, únemi saq júredi;
Áleýmettik oqshaýlaný: adamdarmen aralasýdy toqtatady, qoǵamdyq oryndardan qashady;
Aınalasyndaǵy adamdarǵa senimsizdik: jaqyndarynyń «sen oıdan shyǵaryp jatyrsyń» degen sózderi adamdy odan saıyn jabyq etedi;
Psıhologıalyq jara: keıbir adamdarda posttravmalyq stress buzylysy damyp, fleshbekter, qaıtalanatyn qorqynyshtar paıda bolady.
-Bul jaǵdaılar tipti stalkıng aıaqtalǵannan keıin de jalǵasýy múmkin. Sebebi adam psıhıkasy uzaq ýaqytqa jaraqat alyp, ómirge degen senimin joǵaltady,- deıdi psıholog.
Stalkerdiń psıhologıalyq portreti qandaı?
Psıholog mamannyń aıtýy boıynsha:
-Mundaı áreketterge kóbinese qatynasty toqtata almaıtyn, ótkenmen ómir súretin, qatty baılanǵysh adamdar beıim. Olar óz sezimderin saý jolmen bildire almaıdy. Sonymen qatar, baqylaýǵa, ústemdik etýge beıim, rıgıdti oılaýǵa (ıkemsiz, ózgeristerge beıimsizdik) beıim adamdar da stalkerge aınalýy múmkin. Keı jaǵdaılarda mundaı adamdar narsısıstik nemese shekaralyq tulǵalyq buzylystary bar jandar bolýy yqtımal.
Stalkerge psıhologıalyq kómek kerek pe?
-Ia, kerek. Biraq bul olardyń áreketin aqtamaıdy. Stalker- óz emosıasyn basqara almaıtyn, qorqynyshpen, jalǵyzdyqpen, tómen ózin-ózi baǵalaýmen kúresip júrgen adam. Keıbireýleri «mahabbat» degen jeleýmen basqany qýdalaýdy durys kóredi. Mundaı adamdarǵa terapıa, shekara qoıýdy úırený qajet. Biraq, taǵy da qaıtalaımyn: eshbir psıhologıalyq qıyndyq adamdy basqaǵa zıan keltirýge aqtaý bola almaıdy.
Jábirlenýshi ne isteýi kerek?
Psıhologıalyq keńes:
Eń bastysy –siz kináli emessiz. Bireýdiń sizge degen zorlyqshyl «qyzyǵýshylyǵy» sizdiń problemańyz emes.
«Joq» dep aıtýǵa, shekara qoıýǵa úırenińiz.
Eger qorqynysh pen úreı mazalasa- psıholog kómegine júgingen jón.
Praktıkalyq qadamdar:
- Stalkermen eshqandaı dıalogqa túspeý. Únsizdik- eń kúshti qarý.
- Barlyq faktilerdi tirkeý: skrınshottar, jazbalar, kýágerler.
- Bloktaý, akkaýnttar men qupıalyq parametrlerin ózgertý, qaýipsizdik sharalaryn kúsheıtý.
- Polısıaǵa júginý, zańgerlermen jáne daǵdarys ortalyqtarymen baılanysý.
- Jaqyndaryńyzdy habardar etińiz- bul sizge qaýipsizdik beredi.
Eń bastysy- stalkermen jalǵyz qalmaý jáne ony «túzetip» nemese ózgertýge tyryspaý. Mundaı adamdardy ózgertemin deý-ózińizge zıan keltirýi múmkin.»
Jańa zańnyń mańyzy qandaı?
Psıhologtyń aıtýynsha, bul zań- qoǵamǵa aıqyn sıgnal: endi stalkıng- «qatty jaqsy kórip qalý» emes, qylmys.
-Buryn mundaı áreketter «qyzǵanysh», «qumarlyq» dep aqtalyp kelse, endi bul zańdy túrde jábirlenýshiniń quqyǵyn buzý retinde tanylady. Bul- tek quqyqtyq emes, mádenı ózgeristiń de basy. Jeke shekaraǵa qurmet- endi qalypty qatynastyń ajyramas bóligine aınalýy kerek,- dep qorytyndylady Ibragım Aıdos Erboluly.
Aıta ketetin bolsaq, qylmystyq kodekstiń 115-1- babyna sáıkes, stalkıng jasaǵan adamǵa kelesi jazalar qarastyrylǵan:
- 200 aılyq eseptik kórsetkishke deıin (2025 jyly shamamen 786 400 teńge) aıyppul,
- 200 saǵatqa deıin qoǵamdyq jumystarǵa tartý,
- Nemese 50 táýlikke deıingi merzimge qamaý.
Bul túzetýler Prezıdent Qasym- Jomart Toqaevtyń bastamasymen qabyldanǵan qylmystyq zańnamany ońtaılandyrýǵa baǵyttalǵan ózgeristerdiń bir bóligi. Buǵan deıin Qazaqstan zańnamasynda stalkıngke arnaıy bap qarastyrylmaǵan edi. Endi mundaı áreketter naqty sıpattalyp, olarǵa qarsy naqty sharalar qabyldanatyn boldy.
