Túrkistan oblysynda sońǵy jyldary bilim salasy zaman talabyna saı qarqyndy damyp keledi. Bul sózimizge ilip alar dálel jeterlik. Óńirge jaqynda ǵana at basyn burǵan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń oblys ortalyǵyndaǵy «Bilim-Innovasıa» mektep-ınternatyndaǵy oqý úderisimen arnaıy tanysýy beker emes. Memleket basshysy bilim oshaǵyndaǵy oqý erekshelikterine jáne oqýshylardyń ǵylymı jobalaryna den qoıdy.

Prezıdent aıtqandaı, bilim oshaǵynda jaratylystaný-matematıkalyq baǵyt basymdyqqa ıe. Fızıka, hımıa, bıologıa, matematıka jáne ınformatıka pánderi aǵylshyn tilinde júrgiziledi. Ustazdar shákirtteriniń oqý jetistikterine aıryqsha nazar aýdarady, olardyń kópshiligi respýblıkalyq jáne halyqaralyq pándik olımpıadalardyń, sondaı-aq sporttyq jarystardyń jeńimpazdary bolyp sanalady.

Jyl basynda jańa ǵımarat paıdalanýǵa berilip, ınternat-lıseı Kentaýdan Túrkistan qalasyna kóshti. Qazir munda 500-den astam bala bilim alyp jatyr. Prezıdent synyptar men sport zaldaryn aralap, oqýshylarmen erkin formatta áńgimelesti. Ol elimizdiń bolashaǵy jas urpaqtyń qolynda ekenin atap ótip, balalarǵa oqýda sáttilik tiledi.

Sonymen qatar qazirgi tańda Túrkistan oblysynda «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda 14 myń oqýshyǵa arnalǵan 29 mektep salynýda. Sondaı-aq, sybaılas jemqorlyq áreketimen sottalǵan tulǵalardan tárkilengen qarajat esebinen 20 bilim berý nysany salynady, onyń 13-in aǵymdaǵy jyly aıaqtaý josparlanýda. Jyl sońyna deıin oblystaǵy 4 apatty jáne 5 úsh aýysymdy mekteptiń máselesi tolyǵymen sheshiledi.

Aıryqsha atap óterligi, sonaý AQSH-taǵy Ilon Masktiń Starlink spýtnıktik ınternet júıesi Túrkistan oblysyndaǵy 330 mektepke qosylǵan. Iaǵnı, ondaǵy kóptegen bilim oshaqtary joǵary jyldamdyqty ınternettiń ıgiligin kórip otyr. Ilon Masktyń ınterneti aımaqtyń shalǵaı aýyldaryn erkin qamtyp otyr. Solardyń biri – Keles aýdanyna qarasty Júzimdik aýyldyq okrýginde ornalasqan Aqsý aýylyndaǵy No32 orta mektep. Aýyl shekaralas aýmaqta ornalasqandyqtan, munda uıaly baılanys júıesi jaqsy jumys istemeıdi. Osy kúnge deıin ınternetke qosylý qıyn bolǵan. Mektepte Starlink spýtnıktik júıesin ornatqanda oqýshylar men muǵalimder qatty qýandy.

«Ótken jyly iske qosylǵan Starlink júıesi aqaýsyz jumys isteıdi. Mamyr aıynda 4-9 synyp oqýshylary ınternet arqyly «Oqý jetistikterin qashyqtyqtan basqarý» testinen ótti. Eshqandaı tótenshe jaǵdaı nemese qatyp qalý bolǵan joq. Mekteptiń arnaıy pán kabınetterinde de joǵary jyldamdyqty ınternet iske qosyldy», - deıdi dırektordyń tárbıe isi jónindegi orynbasary Suńqar Ábdiraıym.

Qazyǵurt aýdanyna qarasty Aqqum aýylynyń turǵyndary da ınternet tapshylyǵyn bastan keshirgen. Muǵalimder elektrondy jýrnal toltyrý úshin kórshi aýylǵa barýǵa májbúr bolyp kelgen edi. Mektepte Ilon Masktyń ınterneti qosyla salysymen, burynǵy barlyq qıyndyqtar joıyldy. Endi olar da kez kelgen ýaqytta joǵary jyldamdyqty ınternetti paıdalana alady.

«Starlink bizdiń mektepte de jumys isteıdi. Aýylda 4G uıaly baılanysy da ornatylǵan. Biz ınternetke noýtbýkpen de, uıaly telefonnan da kire alamyz. Mektepte jumysty aıaqtap úlgermesek, biz úıden jumys isteı alamyz», - deıdi Aqqum orta mektebiniń dırektory Juban Taev.

Jetisaı qalasyndaǵy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy orta mektepte 570 oqýshy bilim alýda. Munda Starlink júıesiniń jyldamdyǵy – 100-150 Mbıt/s. Ustazdar onlaın alańdaǵy baıqaýlarǵa erkin qatysýǵa múmkindik alǵandaryna qýanyp júr.

«Ótken jyly jańa ǵımaratqa kóshtik. Sodan keıin bizde de Starlink spýtnıktik júıesi ornatyldy. Internetke qosylý jyldamdyǵy 10 esege artty. Bul oqýshylar men ustazdardyń biliktiligin arttyrýǵa úlken múmkindikter beredi dep oılaımyn», - deıdi №2 orta mektep dırektory. Merýert Bekenova.

Otyrar aýdanynyń ortalyǵyndaǵy Sháýildir aýylynda ornalasqan Ó.Jánibekov atyndaǵy No4 mektep-ınternatynda ınternettiń joqtyǵy úlken problema bolǵan. Stýdentter test tapsyrǵan kezde ınternet qatyp qala beretin. Sodan keıin qosymsha modem ornatýǵa týra keldi.

«Mektebimizde 36 kabınet tolyq jabdyqtalǵan. Ár muǵalimniń kabınetteri bar. Biz sabaqty LED ekran men ınteraktıvti taqtada ótkizemiz. Oqýshylarymyz onlaın baıqaýlarǵa qatysyp, test tapsyrady, muǵalimder elektrondy jýrnal toltyrady. Oqýǵa degen qyzyǵýshylyq paıda boldy. Internet jyldamdyǵy óte mańyzdy ról atqarady. Starlink-tiń kelýimen ol serpin ala tústi. Buryn 30 Mbıt/s bolsa, qazir 80 Mbıt/s. Jaqsy jumys isteıdi», – deıdi dırektordyń aqparattyq tehnologıalar jónindegi orynbasary Nurzıla Aıdarbek.

Túrkistan oblysy bilim basqarmasynyń baspasóz qyzmeti taratqan aqparatqa sáıkes, oblystaǵy 911 memlekettik mekteptiń barlyǵy ınternet jelisine qosylǵan. Onyń ishinde 581 mektepte talshyqty-optıkalyq baılanys jelisi arqyly 20-80 Mbıt/s jyldamdyqtaǵy ınternet bar. Aldaǵy ýaqytta taǵy 33 mektepti qamtý josparlanýda.

«330 mekteptiń shalǵaı jáne taýly aımaqtarda ornalasýyna, tehnıkalyq sebepterge baılanysty 512 Kbıt/s – 20 Mbıt/s tómen jyldamdyqtaǵy ınternet qosyldy. Qazir olardyń 329-ynda «Respýblıkalyq ǵaryshtyq baılanys ortalyǵy» AQ arqyly SpaceX ornatqan Starlink spýtnıktik ınterneti bar. Bul bilim sapasyn arttyryp, oqýshylar men ustazdardyń jan-jaqty damýyna múmkindik beredi», - deıdi Túrkistan oblysy bilim basqarmasynyń resmı ókili Nurlan Sultanbek.

Osy oraıda, taǵy bir jańalyqty tilge tıek ete ketsek, jaqynda Oqý-aǵartý, Ulttyq ekonomıka, Qarjy mınıstrleriniń birlesken buıryǵy jáne Shyǵys Qazaqstan men Túrkistan oblystary ákimdikteriniń «Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesin basqarýdyń jańa modeli» pılottyq jobasyn bekitý týraly» qaýlysy jarıalandy. Bul qujat «Ashyq zańdy tulǵalar» saıtynda da paıda boldy. Pılottyq jobanyń negizgi maqsaty – jergilikti deńgeıde bilim berý júıesin basqarýdyń qazirgi modelin jetildirý.

Qujatta habarlanǵandaı, joba jergilikti deńgeıde bilim berý júıesin basqarýdyń qazirgi modeliniń kelesi kemshilikterin joıýǵa baǵyttalǵan:

• oblystyq bilim basqarmalaryna júkteme artty, bul óńirde qabyldanǵan sheshimderdiń tıimdiliginiń tómendeýine ákeldi;
• jergilikti aqparatty tekserý búrokratıalyq quramdas bóliktiń ósýine ákeldi;
• tótenshe jaǵdaılar kezinde jergilikti sheshimderdi qabyldaý merzimderine áser etken oblys ishinde qarajatty bólýge biryńǵaı kózqarastyń bolmaýy.

Qujatqa sáıkes, Shyǵys Qazaqstan men Túrkistan oblystarynda keıbir fýnksıalardy oblystyq deńgeıden aýdandyq/qalalyq deńgeılerge berý, atap aıtqanda, oblystyq deńgeıde bilim berý úderisine jaýapkershilikti saqtaý jáne ákimshilik-sharýashylyq fýnksıalaryn aýdan/qalalyq deńgeılerge berý.

Bul rette bilim berý júıesin basqarý fýnksıalaryn jergilikti memlekettik basqarý deńgeıleri arasynda mynalarǵa bólý josparlanýda:

• oqý prosesi;
• ákimshilik jáne ekonomıkalyq qoldaý.

«Qazaqstan Respýblıkasy Oqý-aǵartý mınıstrligi pılottyq jobany ádistemelik qamtamasyz etýdi, onyń ishinde ádistemelik usynystardy ázirleýdi, oqytý semınarlaryn ótkizýdi, jobany iske asyrýdy úılestirýdi jáne baqylaýdy júzege asyrady. Shyǵys Qazaqstan men Túrkistan oblystarynyń ákimdikteri tıisti qarjylandyrý arqyly múliktik keshenniń aýdan, oblystyq mańyzy bar qala ákimine komýnaldyq menshikke ótýin qamtamasyz etedi. Pılottyq oblystardyń aýdan, aýdandyq mańyzy bar qala ákimi memlekettik bilim berý uıymdaryn ákimshilik-ekonomıkalyq qoldaýdy júzege asyrý úshin jergilikti búdjettik baǵdarlamanyń ákimshisin aıqyndaıdy jáne pılottyq jobany iske asyrý boıynsha ózge de sharalardy qabyldaıdy», - delingen qujatta.

Túrkistan óńiri qazaq tilin saqtaý men damytý úshin de sıfrlyq tehnologıalardyń áleýetin keńinen paıdalanýdy qolǵa alyp jatyr. Oblys ortalyǵynda uıymdastyrylǵan «Qazaq tili – ǵylym tili: dástúr jáne jańashyldyq» atty respýblıkalyq sımpozıýmǵa qatysýshylar osyndaı tujyrymǵa kelip, bel sheshe iske kirisken. Olardyń qatarynda zıaly qaýym ókilderi, qoǵam jáne mádenıet qaıratkerleri, ýnıversıtet rektorlary, ǵalymdar men oqytýshylar, bilim berý júıesiniń basshylary, doktoranttar, magıstranttar men stýdentter bar.

«Qazirgi tańda kez kelgen tildi saqtaý úshin sıfrlyq tehnologıalardyń áleýetin paıdalaný qajet», - degen-di sol kezde forým minberinen Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek. – Sondyqtan búgin biz dástúrler men ınovasıalar týraly aıtyp otyrmyz. Bir jaǵynan, biz dástúrli túrde qalyptasqan tarıhı, orfografıalyq, orfoepıalyq mádenı murany saqtaýymyz kerek. Ekinshi jaǵynan, ınovasıalardy damytyp, ulttyq lıngvısıkalyq júıeniń algorıtmin sıfrlyq formatta qalyptastyrmasaq, shyn máninde, tilimizdiń bolashaǵy bulyńǵyr. Qazirgi ýaqytta biz kúndelikti adamdarmen emes, sıfrlyq nysandarmen chat-bottar, SIRI arqyly baılanysamyz. Al, til bilimi salasynda jańa kókjıekter, tyń taqyryptar ashyla bastady. Biz bul múmkindikterdi paıdalana bilýimiz kerek».

Basqosýda ǵalymdar tıisti baıandamalar jasap, qazaq tilin ǵylym tiline aınaldyrý máselelerin talqylap, ǵylymı salalardaǵy ulttyq mazmunnyń sapasy men deńgeıine baǵa berip, odan ári damytý boıynsha usynystar ázirlep qoıdy.

Túrkistan qalasyndaǵy iri saýda ortalyǵynyń janynan alǵashqy kitap dúkeniniń ashylýy da aımaqtaǵy bilim salasynyń ilgerileýine septesetini sózsiz. Qazirgi tańda «Qýanysh» saýda ortalyǵynyń janynan tuńǵysh ret «Farab» kitaphanasy ashyldy. Saltanatty sharaǵa jergilikti zıaly qaýym ókilderi, kásipkerler men oblys ákiminiń orynbasary Beısen Tájibaev qatysty.

«Bazarlarda kitaphanalar ashý ıdeıasy adam kóp jınalatyn jerlerde bilim berý jáne mádenı alań qurý úshin paıda boldy. Jobany oblys ákimi Darhan Satybaldy qoldap, mádenıet deńgeıin kóterý baǵytynda júıeli sharalar uıymdastyrýdy tapsyrdy. Óńirimizde turǵyndardyń basym kópshiligi bıznesin saýda núkteleri arqyly júrgizedi. Bazarlar – adamdar jıi baratyn oryndar. Sondyqtan mádenı ortany keńeıtip, bilimniń kókjıegin ósirý úshin, kásipkerlerge kitap oqýǵa múmkindik jasaý maqsatynda jańa jobany qolǵa aldyq», – deıdi oblys ákiminiń orynbasary.

Onyń aıtýynsha, qaladaǵy eń iri «Qýanysh» saýda ortalyǵynda 1700-den astam kásipker eńbek etedi. Kúnine orta eseppen bazarǵa 20 myńnan astam adam keledi. Jańadan ashylǵan kitaphana kúnine 70 adamǵa, ıaǵnı aıyna 1500 adamǵa qyzmet kórsetedi. Olardyń arasynda jastar men oqýshylar da barshylyq.

Belgili bolǵandaı, mundaı joba oblys aýdandary men qalalarynyń ortalyq bazarlarynda da qurylady. Munda 3000-ǵa jýyq kitap, onyń ishinde álemdik bestseller, kórkem jáne motıvasıalyq ádebıetter usynylǵan. Olar kásipkerlerge óz bıznesiniń damýyna jáne jeke damýyna úles qosýǵa ǵana emes, sonymen qatar jańa jáne kreatıvti ıdeıalardy týdyrýǵa múmkindik beredi.

Kitap sóreleri jańartylady. Sonymen qatar, turǵyndar óz kitabyn qoıatyn nemese basqasyn alyp oqı alatyn arnaıy shkaftar bolady.

Oblysta barlyǵy 39 bazar bar. Jeti myńnan astam kásipker saýdamen aınalysady.