"Teńgeden ál ketip edi, oǵan moınyn sozyp, shetinen tań qalysyp jatqandar barshylyq eken. Syrttaı qarasańyz, olardyń áreketi kúlki shaqyrady. Al endeshe olar buǵan deıingi elimizdegi anomaldy joǵary ınflásıaǵa, teris mándegi naqty paıyzdyq mólsherlemege nege nemquraıly qaraǵan? Inflásıa deginińiz "órt", ekonomıka qyzyp barady, soǵan baǵyttalǵan saıasat júrip jatyr, biraq naryqtaǵylar, dym bolmaǵandaı kúı keship edi osyǵan deıin". Osylaı ashýlanǵan qarjyger-maman ári Monetarity Telegram arnasynyń avtory Vladıslav Týrkın Ulttyq bankten teńge baǵamyn tizgindep ustaýdy jappaı talap etýshi tómen bazalyq mólsherlemeni qoldaıtyndardyń ekijúzdi áreketin de suq saýsaqpen nuqyp kórsetedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Al anaý, teńge túrindegi memlekettik baǵaly qaǵazdardyń (MBQ) tabystylyǵy men AQSH oblıgasıalary arasyndaǵy úlken aıyrma (spred) she? Kózderiń kórse, sony nege kórmeısińder? Sol kezde ishekti tartý kerek edi. Óıtkeni bul aıyrmashylyq aqsha baǵamyna qatysty táýekel men ınflásıalyq syıaqylardy sıpattap, teńgeniń alda da álsireı túsetinin tanytqan. Esep-qısaptarǵa súıensek, bazalyq modelder boıynsha teńgeniń tepe-teń shamasy 520 tóńireginde qalyptasqan. Satyp alý qabileti men paıyzdyq mólsherlemeler parıteti arqyly dál osy deńgeıge kelemiz. Osy jaǵynan alǵanda, baǵamnyń, kerisinshe 520 teńgeden tómendeýi túsiniksizdeý, trendtik ınflásıa lokaldy maksımýmdy ıgerip, ınflásıany esepke alǵanda SAAR (jyldyq mándegi maýsymdyq túzetýler) mólsherlemesi, tipten teris aımaqqa jyljyǵan (aqpannan bastap mamyrǵa deıin)", - deıdi maman.
Týrkınniń pikirinshe, 1 AQSH dollary qunynyń 520 teńgeden asýyna mynandaı birneshe faktor bar:
- Birinshiden, basty faktor – ekonomıkanyń qyzýy. Oǵan Úkimet "údemeli ındýstrıalandyrý" dep ádemilep betperde taǵyp qoıdy. "Erekshe jol", "ekonomıkalyq serpilis", "potensıaldy ósirý" degen urandar artynda ne jatqany belgili: ekonomıkaǵa aqsha búgin quıylady, al kútilgen qaıtarym, árıne keshigedi, pozıtıvti oılaǵannyń ózinde, belgisiz ýaqytqa áıteýir qaıtady. Oǵan qosa bul ınvestısıanyń basym bóligi ımporttyq qurylǵylar men materıaldarǵa jumsalady. Nátıjesinde shetel valútasyna degen suranys kúrt artyp, bul maýsymdyq faktorlarmen, ınflásıalyq kútýlermen jáne paıyzdyq táýekeldermen jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyra túsedi.
- Ekinshiden, ınflásıalyq jáne aqsha baǵamyna qatysty aýan. Elimizdegi ınflásıa nysanaly deńgeıge turaqtamaı, jurttyń devalvasıaǵa qatysty kúdigin kúsheıip tur. Onyń ústine Ulttyq Banktiń maýsym aıyndaǵy otyrysynda bazalyq mólsherlemeni kótermeý týraly qabyldaǵan sheshimi naryqtyń kúdigin odan saıyn ulǵaıtty. Úkimet pen retteýshi organnyń "ınflásıa – qalypty qubylys", "mólsherlemeni qatty kótermeımiz, ósimge kedergi bolmasyn" degen málimdemeleri aqsha-kredıt saıasatyna degen senimdi shaıqaltty.
- Nátıjesinde teńge baǵamy qazir makroekonomıkalyq fýndamentaldy faktorlardan góri eldegi monetarlyq tártiptiń ınstıtýsıonaldy quldyraýyn kórsetedi. Osylaısha, ınflásıaǵa beı-jaı qaraýdyń, teńge men dollar arasyndaǵy ınflásıalyq aıyrmashylyq pen paıyzdyq mólsherlemedegi alshaqtyqtyń kesirinen teńge birtindep qunsyzdanyp jatyr. Oǵan qosa, ekonomıkanyń jasandy jolmen qyzýy da suranysty arttyryp, qysymdy kúsheıtýde.
"Eger bıylǵy ortasha baǵamdy alyp, ınflásıa boljamdaryna qaraı shaǵyp eseptep jibersek, bir jyl ishinde teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamy 550-560 shamasyna baryp qalady. Árıne, bul -tek orta merzimdi baǵdar. Qazirgi joǵary suranysty, táýekel faktorlaryn eskersek, aqsha baǵamy budan da joǵary bolýy múmkin. Al Úkimet basshysynyń "búdjettik baǵam" retinde 540-ty aıtýy, menińshe, qysym kózi bolyp tabylmaıdy, kerisinshe, ekonomıkalyq turǵydan negizdelgen, ınflásıalyq táýekelderdi eskermegen esep-qısapqa súıengen durys boljam. Jalpy, baǵdary durys, ol úshin arqasynan da qaǵyp qoıýǵa bolady. Biraq, másele munda emes, basqada. Úkimet óz boljamyn jarıalady, alaıda teris saldarlardy joıýǵa baǵyttalǵan naqty sharalardy aıtpady. Negizi, biz aıtyp otyrǵan máseleniń túp-tamyry osy arada jatyr. Teńge baǵamy – sebep emes, ol tek saldar. Inflásıa udaıy joǵary bolyp tursa, monetarlyq saıasat nashar júrgizilse, al fıskaldyq saıasat "halyqqa jaǵamyn" dep urandatyp jatsa, valútalyq baǵam erte me, kesh pe pesımısik senarı kórsetkishterin "qýyp jetýi" ábden yqtımal", dep sózin túıindeıdi ol.
Buǵan deıin ekonomıs Almas Chýkın ınflásıa halyqtyń aqshasyn qalaı "jep" jatqanyn aıtyp, óz boljamymen bólisken.
