Jýyrda Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: Áıel. Qoǵam. Bilim jáne ǵylym» atty halyqaralyq sımpozıým ótti. Shara aıasynda «Qazaqstandyq ǵalym áıelder qoǵamy» atty birlestiktiń saltanatty ashylýy ótip, qoǵam múshelerine arnaıy kýálik tabys etildi.

Sımpozıýmda bilim men ǵylymdy damytýdaǵy áıel ǵalymdardyń alar orny, tilderdi oqytý men úıretýdegi ınovasıalar, Qazaqstan damýynyń zamanaýı kezeńindegi otbasy men otbasylyq qundylyqtar, qoǵamdyq qatynastardyń jahandanýy kontekstindegi adam quqyǵynyń damýy taqyryptarynda dóńgelek ústel ótkizip, búgingi ózekti taqyryptardy talqylady.

Sımpozıýmǵa medısına, fılologıa, fılosofıa, pedagogıka, aýyl sharýashylyǵy, til, jaratylystyq ǵylymdar salasynyń úzdik mamandary, elimizge tanymal ǵalymdar qatysty. Olar «Qazaqstandyq ǵalym áıelder qoǵamyn» qurý arqyly elimizdegi 400 myńǵa jýyq ǵalym áıelderdiń el ómirine, qoǵam tynysyna óz únderin jetkizip, kez kelgen ózekti máseleni keńirek talqylaýǵa, ózderiniń balama josparlary men oılaryn usynýdy kózdep otyrǵandaryn jetkizdi.

Biz shara aıasynda «Qazaqstandyq ǵalym áıelder qoǵamy» birlestiginiń prezıdenti, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, Abaı atyndaǵy QazUPÝ-diń Kásibı shet tili komýnıkasıasy kafedrasynyń meńgerýshisi, aǵylshyn tiliniń bilgiri, tanymal ǵalym Tańat Aıapovamen suhbattasqan edik.

 

– Tańat Táńirberdiqyzy, búgin ótip jatqan sımpozıýmnyń kóterer taqyryby óte aýqymdy eken. Sımpozıýmǵa qatysýshy ǵalymdardyń usynǵan (aıtqan) pikirleri negizinde qandaı sharalardy qolǵa alasyzdar?

– Jýyrda ǵana Elbasy N. Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty kólemdi maqalasy jaryq kórgenin bilesiz. Osy maqalada elimizdiń endigi jańǵyrýy – rýhanı jańǵyrý bolatynyn atap ótti. Búgingi sımpozıýmǵa qatysyp jatqan ǵalymdardyń deni elimizge tanymal, ár salanyń bilgir mamandary. Qazaqstan memleketi  zaıyrly ǵana emes, demokratıaly, genderlik teńdikti nyq ustaǵan osy Ortalyq Azıadaǵy kósh basshy elderdiń biri. Kez kelgen memlekettik máselede qazaqstandyq áıelder qaýymynyń atqarar jumysy ushan-teńiz dep bilemin. Sondyqtan, ulttyq jańǵyrý bastamasyna bizdiń ǵalymdardyń da ún qatyp, óz pikirlerin aıtýy zańdylyq.

Sımpozıýmda kóterilgen máseleler aldaǵy ýaqyttaǵy aqparat quraldary, ǵylymı jýrnaldar arqyly elge jetedi. Jańadan qurylǵan birlestiktiń aldaǵy jumys josparlaryna engizemiz.

– «Qazaqstandyq ǵalym áıelder qoǵamyn» qurýdy qaı kezde oılap edińiz?

– Ótken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldarynyń basynda AQSH-qa baryp, biraz jyl ýnıversıtette sabaq berdim. Sonda olarda ǵalym áıelderdiń birigýimen ashqan qoǵamdyq qorlary bar ekenin bildim. Olar ózderiniń qoǵamdyq birlestikteri arqyly jańa jobalar daıyndap, memlekettik ıakı jekemenshik sektorlarǵa usynystar ázirleıdi eken. Qoǵamdaǵy túrli isterge óz oı-pikirlerin jetkizip, keıbir memlekettik mańyzdy baǵdarlamalarǵa balamaly josparlaryn usynady eken. Sol qoǵamǵa men de múshe boldym. Olardyń erkindikterine, talapshyldyǵyna tańyrqaǵanym esimde. Bizde ondaı qoǵam quryp, erkin jumys isteý múmkin emesteı kórinetin. Sodan beri arada 20 jyldan artyq ýaqyt ótti. Biz naryqtyq ekonomıkaǵa sátti óttik, demokratıalyq qoǵam qurdyq. Kópten beri Qazaqstanda osyndaı qoǵam nege joq degen suraq meni mazalap júrgen. Mundaı qoǵam Qyrǵyzstan men Ózbekstannyń ózinde bar ekenin jýyrda bildim. Olardyń jumys tájirıbesin zerttep kórdim. El istegendi biz nege istemeımiz? Qazaqstanda 400 myńǵa jýyq ǵalym áıel bar eken. Olar mamandyqtary boıynsha ár salada jemisti eńbek etip júr. Olardyń ortaq uıymy bolǵany zaman talaby degen oıdamyn.

Qazir qoǵamdyq birlestikter, uıymdar kóp. Demokratıaly eldiń negizgi tireýi – osy uıymdar men qorlar, birlestikter. Olardyń árqaısysy óz mindet-maqsatyna saı oıdaǵydaı jumys istese, qoǵam alǵa jyljıdy. Sol sebepten, biraz ýaqyttan beri osy qoǵamdy qurýdy josparlap, myqty ǵalymdarmen keńestik, pikir almastyq. Aldymen ózge eldiń tájirıbesin, olardyń atqarǵan jumysyn baqylap kórdik. Olar kótergen dúnıeni qazaq áıelderi de kótere alady. Óıtkeni, qazaq áıelderi bilim alý deńgeıi jaǵynan kez kelgenmen teń dárejede. Muny nyq senimmen aıta alamyz.

Qazaq –  qyzyn, anasyn, jaryn qurmettegen halyq. Bizdiń shyǵystyń ózge halyqtaryna qaraǵanda ereksheligimizdiń biri osy qasıetimiz. Tarıhymyzǵa úńilseńiz, qazaq rýlarynyń edáýir bóligi analardyń atymen atalady. Qasıetti analar qataryna qosylǵan qanshama aıaýly kisiler bar. Budan biz qazaq tarıhynda analardyń alar orny erekshe bolǵanyn, olardy bólip, bólektep, ekinshi satyǵa túsirmegenin baıqaımyz.

Qazaqstandyq ǵalym áıelder sany da 400 myńǵa jýyq eken. Árıne, bári óndirip jumys istep, ǵylym úshin qomaqty úles qospaıtyn shyǵar. Biraq, sannan sap shyǵatyny belgili. Ózge elderge qaraǵanda, qazaq áıeliniń bilim-ǵylym ıgerýge qushtarlyǵy – ulttyq mentalıtetimizdiń jaqsy kórsetkishi.

– Birlestikke múshe bolýǵa yntaly top bar ma?

– Árıne. Qazirdiń ózinde birlestikke múshe bolyp jatqandar bar. Alǵashqy múshelerdiń ishinde tanymal ǵalymdardy, qoǵam qaıratkerlerin qabyldadyq. Ary qaraı júıeli túrde jumys júrgizbekpiz. Ózge aımaqtardan, Alla buıyrtsa, bólimshelerin ashýdy da oılastyryp júrmiz. 400 myń ǵalymnyń báriniń basyn qosý maqsat emes, isker, shynymen qoǵamǵa paıdam tıse, oıymdy jetkizsem dep oılaıtyn belsendi jandardyń ortalyǵyna aınalsa dep otyrmyz.

– Ǵylymı ataǵy bar, biraq jumyssyz júrgen ǵalym áıelderge kómektesesizder me?

– Biz eń aldymen ǵalym áıelder jaıynda statısıkalyq málimet jınamaqshymyz. Naqtyly qansha ǵalym bar? Olar qandaı salalar boıynsha ǵylymı ataq aldy? Qaı aımaqtarda ǵalymdar kóp nemese az? Osy suraqtardy turaqtandyryp, naqty jaǵdaıdy bilgen soń, olardyń qansha paıyzy óz mamandyǵy boıynsha qyzmet etip júrgenin anyqtaýǵa múmkindik týady. Muny anyqtaý, báriniń búgingi jaǵdaıyna úńilý ońaı sharýa emes.

Sodan soń olardyń ishinde túrli sebeptermen jumyssyz otyrǵan ıakı bolmasa ortasynan jyraqtap ketken ǵalymdarǵa rýhanı turǵydan kómek berip, jebeý-demeý oıymyzda bar. Bul aldaǵy atqarar sharýamyzdyń bir salasy.

– Birlestik odan ózge naqty qandaı jumystardy qolǵa almaq?

– Bizdiń maqsat – qoǵamdyq ózekti taqyryptarǵa ǵalym áıelderdiń únin jetkizý, olardyń pikirleri men ǵylymı tujyrymdaryn usyný. Aıtalyq, qazir búgin úılenip, erteń ajyrasyp ketý qalypty jaǵdaıǵa aınaldy. Bundaı úrdis qaıdan keldi? Nege jetim balalar kóp? Nege otbasy qundylyǵy joıylyp barady? Qoǵamdyq formasıa ózgergen tusta bizdiń dástúrli qundylyqtar toqyraýǵa ushyraǵany jasyryn emes. Biz ǵalymdardyń jıi bas qosyp, konferensıalar ótkizip, ózderiniń túıgenderi men túsingenderin, zerttegen taqyryptaryn keńirek nasıhattaýǵa tıispiz.

Jetim balalar, jaǵdaıy tómen otbasylardyń jetkinshekterin, múgedek jastardy yntalandyrý úshin tegin bilim alýǵa jaǵdaı jasamaqpyz. Ásirese, aǵylshyn tili men qazaq tilin úırengisi keletinderge arnaıy krýstar uıymdastyryp, saýatty, bilimdi urpaq tárbıeleýge azda bolsa septessek dep oılaımyz.

Bizdiń qoǵamnyń atqarar jumysy óte kóp. Aldaǵy ýaqytta arnaıy baǵdarlamalar ázirlep, tıisti mekemelermen birlesip qyzmet atqaratyn bolamyz.

 – Áńgimeńizge raqmet!