Áıgili Gomerdiń qalamynan týǵan «Ilıada», Sofokldyń «Aıaks-qamshyger», «Fıloktet», Evrıpıdtiń «Ifıgenıa Avlıda», «Andromaha», «Gekýba» tragedıalary, Vergıdiń «Eneıda», Ovıdııdiń «Qaharman arýlar» poemalarynyń keıipkeri, Troıanyń irgesin sókken Odısseı batyr týraly ańyz kóp. Odısseı batyrlyǵymen qosa, ózgelerdi alaqanynda oınatatyn qýlyǵymen de, jeńis úshin qaterli isterge bara alatyn táýekelshildigimen de, múdde úshin eshkimdi de aıamaıtyn jan retinde de kózge túsedi. Búkil Troıa soǵysynda jáne soǵystan soń eline qaıtý jolyndaǵy on jylǵa sozylǵan saparda ózgeler maıdanda mert bolyp nemese mezgilsiz jolda qalǵan shaqta Odısseı joǵarydaǵy qasıetimen aman oralady. Adam boıyndaǵy bul qasıetti biz aqyl-parasat dep atasaq, keıde ony qýlyq dep tanýymyzǵa da bolady.
«Jylqy» áńgimesiniń oqıǵasy bylaı órbıdi: poıyz beketinde bala-shaǵasymen poıyz kútip turǵan bireý jurt arasynan áldekimdi tanyp qalady. Biraq, anaý ony tanymaıdy. Ekeýi tildese kele alda baratyn jerleri týraly aıtysady. Sol barysta álgi adam bul saparǵa buryn da bir shyqqanyn aıtady. Onyń áńgimesi boıynsha aldaǵy baratyn jer – syrly, jumbaq meken. Aldyńǵy joly barǵanda olardy «Tún mysyǵy» degen adam bastap barǵan. Maqsattary –ejelgi obalardy qazyp, baılyq izdeý. Sol barysta tún kezgen olardyń aldynan eleske uqsaǵan atty adamdar shyǵady. Aryny qatty atty adamdar ózderin ata-babalarynyń oba-qorǵanyn tonaýdan qorǵaýǵa kelgenin aıtady. Kelimsekterdiń bul sózden úreıi ushady. Osy kezde aralaryndaǵy «Tún mysyǵy» álgi attylarmen baryp tildesip, qaıshylyqty sheship, atty adamdardy jónine jiberedi. «Qalaı bulaı istediń?» degen suraqqa ol: «Olar Eskendir patshanyń áskeriniń aldynda da qoıan qýyp ketkender, men olardy aldadym, olardyń aldyna sondaı qoıan saldym da, jónderine jiberdim», – deıdi. Sodan tonaýshylar oba qazyp, qazyna izdeı bastaıdy. Sol aralyqta olardyń arasynan bireý jerden bir buıym taýyp alady. Bul zattyń ne ekenin bilmeı ańtarylyp turǵanda olarǵa «Tún mysyǵy»: «Bul qazyq, – deıdi aınalaǵa alaqtaı qarap, – olardyń jylqy arqandaıtyn ejelgi qazyǵy... al endi bezeıik, bul joly jan olja», – dep jańa qaýiptiń tónip kelgenin eskertedi. Aıtqanyndaı, tań aldynda uly dala tóńkerilgendeı bolady da, jel turyp, odan soń taýdan qulaǵan seldeı jylqy úıiri basa-kóktep keledi... Poıyz tosqan adamnyń aıtqan áńgimesi osymen aıaqtalady. Olar «Tún mysyǵyn» sodan keıin keziktirmedińiz be?» degen suraqqa «joq!» dep jaýap beredi. Osy kezde aıaldamaǵa poıyz keledi. Jurt japa-tarmaǵaı poıyzǵa shyǵýǵa umtylady. Otbasymen jurt arasynda syǵylysyp poıyzǵa shyǵa almaı júrgen «men» keıipker «oǵan (álgi áńgime aıtqan adamdy meńzeıdi) «Tún mysyǵynyń» týǵan aǵam ekenin, sol sapardan onyń qaıtpaı qalǵanyn aıtqanym joq. Mine, endi álgi jaqqa men de attanyp bara jatyrmyn...» deıdi ózine ózi kúbirlep. Áńgime osylaı aıaqtalady.
Qarap otyrsaq, áńgimede eki ańyzdyń sulbasy bar. Birinshisi, álemdi eń alǵash bolyp jaýshylardyń biri Makedon patshasy Eskendir Zulqarnaıynnyń Saqtar dalasyna qalyń qol bastap kelip, soǵysar sátte saq áskeriniń qoıan qýyp ketkeni týraly ańyz, endi biri «Qobylandy» jyryndaǵy batyrdyń jary Qurtqanyń jaý qolyna túserden buryn túbine kúıeýine arnap as kómetin, Taıbýryldy arqandaıtyn, sońynan túnde shapqan Taıbýryldyń shaýyp kep jyǵylatyn qazyǵy aıtylady. Muny áńgimeniń kirispesinde berilgen «Qobylandy» jyrynan keltirilgen úzindiden baıqaımyz.
Sonda avtor munymen ne aıtqysy keledi? Shyǵarmada ata-babalarynyń oba-qorǵandaryn qorǵamaqqa kelgender sońynda báribir aqyl-aılasy artyq «Tún mysyǵy» jaǵynan jeńiledi. Tipti tonaýshylar áldebir sımvol retinde alynǵan jylqydan týyndaǵan rýhtyń kúshinen beti qaıtsa da, báribir bul ólkege jańadan kóz tigýshilerdiń arynyn qaıtara almaıdy. Aıtalyq, áńgimede «Tún mysyǵy» bolmaǵanymen, inisi «men» keıipker onyń muratyn ary jalǵastyra beredi. Avtor munda kóshpendiler nege jeńildi degen suraqqa jaýap izdegisi kelgendeı. Órkenıetter arasyndaǵy damýdyń parqy batyrlyqtan aqylǵa oryn berýde jatyr. Adamzat qoǵamy damýynyń ózi osy barystan turady. Sondyqtan, zaman kóshine erip jan dúnıesi jańarmaǵan, batyrlyq pen rýhqa ǵana súıengen halyq sońynda báribir jeńilgen, tarıh kóshinen shyǵyp qalǵan degisi keletindeı avtor.
Áńgimeniń keıipkeri baılyq tonaý úshin nemese aqsha, altynǵa ıe bolý úshin jolǵa shyqqan. Bul da sol maqsatyna jetý úshin bireýdi aldaıdy. Bar qýlyǵyn iske asyrýǵa tyrysady. Bul búgingi biz jasap jatqan kapıtalısik qoǵamnyń adamdarǵa sińirgen ıdeologıalyq kórinisi nemese ony «odısseıızm» dep ataýǵa da bolady. Ardaq Nurǵazyulynyń «Jylqy» áńgimesi osy «ızmniń» zamanymyzdaǵy qaqtyǵysyn kórsetetin shyǵarma desek, artyq kete qoımaımyz.
Qýanáli ALMASBEKULY
