Sáýir aıynda Qazaqstanda tutynýshylyq senimdilik ındeksi (SSİ) naýryz aıynda aıtarlyqtaı kúrt qulap, tórt aı qatarynan tómendegennen keıin aıtarlyqtaı qalpyna keldi. Degenmen ındeks tolyq qalpyna kelgen joq, ol 100 tarmaqty quraıtyn deńgeıden tehnıkalyq túrde odan ári tómendeýde. Iaǵnı, teris jaýaptardyń úlesi orta eseppen alǵanda oń jaýaptardan basym bolyp otyr, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Bul rette sáýir aıynda CCI ındeksi 99,4 tarmaqqa jetti, bul beıtarap shekaradan sál tómen. Kóp jaǵdaıda ındekstiń qalpyna kelýi iri kólemdi saýda jasaý úshin qazirgi jaǵdaılardyń qolaılylyǵy jáne jeke materıaldyq jaǵdaıdyń ózgerýi máseleleri boıynsha nátıjelerdiń jaqsarýyna baılanysty boldy.
Jyldyq mánde CCI ındeksi byltyrǵy jylǵy sáýirdegi ındeksten 2,9 tarmaqqa joǵary boldy. Bul jerde qazaqstandyqtardyń ekonomıkalyq jaǵdaıdyń keleshegine degen neǵurlym optımısik kútýleri negizgi faktor bolyp tabylady.
İri kólemdi saýda jasaý úshin qazirgi jaǵdaılardyń qolaılylyq qosalqy ındeksi 6,5 tarmaqqa ulǵaıyp, 70,6 tarmaqqa jetti. Degenmen, bul byltyrǵy jylǵy sáýir aıymen salystyrǵanda 3,3 tarmaqqa az bolyp otyr. Qazaqstandyqtardyń 29,4%-y qazirgi ýaqytty iri kólemdi shyǵystar men saýda jasaý úshin qolaıly jaǵdaılar dep sanaıdy. Naýryz aıynda mundaı adamdardyń úlesi 3 paıyzdyq tarmaqqa tómen boldy. Al respondentterdiń 60,9%-y qarama-qarsy pikir bildirip, olardyń úlesi naýryz aıymen salystyrǵanda 4 paıyzdyq tarmaqqa azaıdy. Bul rette, oryndardyń ornalasýy ózgerissiz qaldy, ıaǵnı respondenttiń jasy neǵurlym úlken bolsa, jaýaptar soǵurlym nashar boldy. 60 jastan asqan aǵa býyn arasynda respondentterdiń tek 18,9%-y bul suraqqa oń jaýap berdi.
Al óńirler boıynsha kórsetkishke qatysty, bes oblysta nátıje naýryz aıyna qaraǵanda nasharlady. Olardyń ishinde Mańǵystaý oblysy erekshe kózge túsedi, onda oń jaýaptardyń úlesi 41,9-dan 27,5%-ǵa deıin tómendegenedi. Qalǵan oblystarda kórsetkishtiń aıtarlyqtaı jaqsarǵany baıqalady.
Sáýir aıyndaǵy eń joǵary kórsetkishti 32,6% nátıjemen (naýryz aıynda tek 14,8%) Aqtóbe oblysy kórsetti. Sondaı-aq, Túrkistan (+10 paıyzdyq tarmaq), Qostanaı (+10 paıyzdyq tarmaq), Atyraý (+8 paıyzdyq tarmaq) oblystarynda jáne Shymkentte (+7 paıyzdyq tarmaq) oń ósim baıqaldy. Nátıjesinde sáýir aıynda kóshbasshy orynǵa Shymkent qalasy jaıǵasty, onda oń jaýaptardyń úlesi 39%-ǵa jetti, al 20%-dy quraıtyn eń nashar kórsetkish Abaı oblysynda baıqalady.
Jeke materıaldyq jaǵdaıdaǵy ótken ózgeristerdiń qosalqy ındeksi sońǵy jyly sáýir aıynda 6,1 tarmaqqa ulǵaıyp, 101,9 tarmaqqa jetip, oń aımaqqa oraldy. Bul nátıje ótken jylǵy kórsetkishten 2,9 tarmaqqa joǵary boldy. Saýalnamaǵa qatysqan qazaqstandyqtardyń 31,8%-y ózderiniń jeke materıaldyq jaǵdaıy jaqsardy dep esepteıdi. Bul teris jaýap bergen respondentterge qaraǵanda 4,2 paıyzdyq tarmaqqa kóp bolyp otyr. Naýryz aıynda oń jaýaptardyń úlesi 29,4%-dy qurady.
Óńirler boıynsha nátıjelerdiń aıtarlyqtaı nasharlaǵany (aldyńǵy suraq sıaqty) baıqalmaıdy. Bul jerde eń úlken kórsetkish Ulytaý oblysynda tirkeldi, onda oń jaýaptardyń úlesi 24,4-ten 43,5%-ǵa deıin ósti. Bul óńir sáýir aıynda kóshbasshy orynǵa jaıǵasty, oǵan jaqyn kórsetkish Mańǵystaý oblysynda baıqalady, onda oń jaýaptardyń úlesi 39,9%-ǵa deıin ósti (naýryz aıyndaǵy 30,3%-dan). Sondaı-aq, Atyraý, Abaı jáne Aqtóbe oblystarynda aıtarlyqtaı kórsetkishtiń jaqsarǵany baıqalady. Sáýir aıynda Qostanaı oblysy aýtsaıder boldy, onda respondentterdiń tek 19,4%-y byltyrǵy jyly jeke materıaldyq jaǵdaıynyń jaqsarǵanyn sezedi.
Jalpy alǵanda Qazaqstan turǵyndarynyń ınflásıalyq kútýleri men sezimderi qaıtadan tómendedi jáne kóp jaǵdaıda rekordtyq tómen kórsetkishterdi jańartty. Ótken aıda turǵyndardyń 43,4%-y (aqpan aıynda 44,2% boldy) baǵanyń qatty óskenin baıqady. Bul nátıje júrgizilgen búkil zertteý barysynda eń tómen kórsetkish boldy. Mundaı úrdis byltyrǵy jyl deńgeıinde baǵanyń qatty ósýi máselesinde de baıqalady. Baǵalardyń neǵurlym jyldam óskenin erterek baıqaǵandardyń úlesi 58,8-den 56,3%-ǵa deıin tómendedi, bul da jańa rekord bolyp tabylady.
Inflásıalyq kútýler de tómen nátıje kórsetti. Bir aı deńgeıinde baǵalardyń qatty ósýin kútip júrgen adamdardyń úlesi 17,5-ten 15,8%-ǵa deıin tómendedi. Bul nátıje qańtar aıyndaǵy eń tómengi deńgeıden tek 0,1 paıyzǵa tómen boldy. Kelesi 12 aı deńgeıinde baǵalardyń ósýin kútip júrgenderdiń úlesi 21,2-den 20,5%-ǵa deıin tómendedi, bul joǵaryda atalǵan úsh kórsetkish sıaqty rekordtyq tómen bolyp tabylmaıdy.
Jekelegen taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń ishinde saýalnamaǵa qatysqan qazaqstandyqtardyń kópshiligi taǵy da azyq-túlik baǵasynyń aıtarlyqtaı óskenine alańdaýshylyq bildiredi. Atap aıtqanda, «Et jáne qus eti», «Sút jáne sút ónimderi», «Nan jáne nan ónimderi» jáne «Kókónister men jemister» sanattaryna baǵalar aıtarlyqtaı ósti. Bul azyq-túlik respondentter úshin sońǵy jarty jylda alǵashqy tórt orynda tur. Bul rette, taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń ataýlarynyń sany ótken aıdaǵy 13-ten osy aıdaǵy 10-ǵa azaıdy. Sondaı-aq TKSH qyzmetterine baǵalardyń óskenin baıqaǵan adamdar úlesiniń naýryz aıyndaǵy 22%-dan sáýir aıyndaǵy 15%-ǵa deıin kúrt tómendegenin atap ótemiz.
Sáýir aıynda qazaqstandyqtardyń devalvasıalyq kútýleri naýryz jáne aqpan aılarymen salystyrǵanda aıtarlyqtaı tómendedi. Bul jerde teńgeniń odan ári nyǵaıýy sheshýshi faktor boldy, ol sáýir aıynda 1,3%-dy qurady. Saýalnama nátıjelerine sáıkes, bir jyl deńgeıinde teńgeniń álsireýin kútip júrgen qazaqstandyqtardyń úlesi 52,7-den 48,2%-ǵa deıin tómendedi, al bir aı deńgeıinde teńgeniń álsireýin kútip júrgen qazaqstandyqtardyń úlesi 29,3-ten 27,2%-ǵa deıin tómendedi. Sońǵy kórsetkish zertteýdiń sońǵy 11 aıyndaǵy eń tómengi kórsetkish bolyp tabylady, oǵan 27,1%-dan sál tómen nátıje kórsetken qańtar aıy kirmeıdi. Bir jyl deńgeıine qatysty máselede kórsetkish sońǵy 10 aıdaǵy ekinshi eń tómengi kórsetkish bolyp shyqty, bul da halyqtyń ulttyq valútaǵa degen senimin kórsetedi.
Qazaqstanda CCI ındeksi tórt aı qatarynan qulaǵannan keıin ony qalpyna kelýi jaǵymdy jańalyq boldy. Indeks 100 tarmaqty quraıtyn beıtarap shekaradan resmı túrde aspasa da, barlyq qosalqy ındeks boıynsha aıtarlyqtaı jaqsarǵany baıqalady. Onyń ústine, 2023 jyldyń sáýir aıymen salystyrǵanda CCI ındeksi shamamen 3 tarmaqqa joǵary boldy. Sáýir aıynda qazaqstandyqtardyń az bóligi jeke materıaldyq jaǵdaılarynyń nasharlaǵanyn baıqaı bastady, sondaı-aq respondentterdiń kóp bóligi iri kólemdi saýda jasaý úshin qazirgi jaǵdaılardyń qolaıly ekenin atap ótti. Ortalyq Azıa elderiniń turǵyndarynyń ınflásıalyq baǵalary men kútýleri sáýir aıynda aıtarlyqtaı tómendegenin kórsetedi, oǵan Ózbekstan kirmeıdi. Qazaqstanda eki ınflásıalyq parametr júrgizilgen búkil zertteý ýaqytynda rekordtyq tómen mánderge deıin tómendedi, al qalǵan ekeýi rekordtarǵa jaqyn boldy. Bul rette sońǵy aılarda ınflásıa draıverleri bolyp tabylatyn TKSH qyzmetteri baǵalarynyń qatty óskenin baıqaǵandardyń úlesi kúrt tómendedi. Ortalyq Azıa elderindegi devalvasıalyq kútýler de ınflásıaǵa uqsas serpindi kórsetti. Qazaqstan men Qyrǵyzstanda devalvasıalyq kútýlerdiń kúrt tómendegeni baıqalady.
Bul rette, kórsetkishter kóbinese júrgizilgen búkil zertteý ýaqytynda rekordtyq tómen mánderge jaqyn boldy. Bul, eń aldymen, osy elderde ulttyq valútanyń nyǵaıýy aıasynda oryn alýy múmkin. Qazaqstanda byltyrǵy jyldyń qazan aıynan bastap ulttyq valútanyń birtindep nyǵaıýy tirkelýde.
"Jalpy, 2024 jyldyń sáýir aıy Ortalyq Azıa elderi úshin beıtarap boldy, biraq turǵyndardyń jeke baǵalaýy boıynsha ár túrli boldy. Eger Qazaqstanda tutynýshylyq senimdilik ındeksi (CCI) tórt aı qatarynan tómendegennen keıin onyń qalpyna kelýi baıqalsa, onda Ózbekstanda CCI ındeksi aqpan aıyndaǵy mánderge qaıta oralyp, kúrt tómendeýdi kórsetedi. Joǵaryda atalǵan elderdegi jaǵdaı qalaı bolǵanda da ár túrli, sebebi Qazaqstan tehnıkalyq jaǵynan teris jaýaptardyń úlesi oń jaýaptardan basym bolýymen odan ári teris aımaqta jatyr, al Ózbekstan Tájikstannan keıingi ekinshi oryndy saqtap otyr. Sonymen birge Tájikstan men Qyrǵyzstanda CCI ındeksiniń ózgerýi asa mańyzdy bolmady. Degenmen Qyrǵyzstan Ózbekstanǵa jaqyndady jáne osy serpin jalǵasqan jaǵdaıda batystaǵy kórshisin basyp ozýy múmkin", - deıdi Freedom Finance Global kompanıasynyń taldaýshysy Danıar Orazbaev.
Taldaýshylar zertteý júrgizilgen elderdegi halyq sanyna sáıkes Qazaqstan men Ózbekstanda aı saıyn 3 600 saýalnama, Qyrǵyzstanda 1600, Tájikstanda 1200 saýalnamadan jınap otyrady. Zertteýler álemniń kóptegen elinde tutynýshylyq senimdilik ındeksterin alý úshin qoldanylatyn jáne United Research Technologies Group zertteý kompanıasy jergilikti mindetterge beıimdegen ádisnamaǵa negizdeledi. Derekterdi jınaý ádisi – telefon arqyly saýalnama júrgizý. Saýalnama jergilikti halyqtyń tilinde júrgizildi: zertteý respondentterdiń ana tilinde júrgiziledi.
