Ortalyq Azıa elderi arasyndaǵy mádenı-rýhanı baılanys jańa qarqynmen damyp jatyr. Sebebi, memleketaralyq saıası dıalog jańa deńgeıge kóterildi.
Dáıekpen aıtsaq, sońǵy bes jylda óńirishilik saýda aınalymy 80 prosentke ósip, jalpy somasy 10 mıllıard dollardan asqan. Ortalyq Azıa elderi qaýipsizdik keńesteri hatshylaryn qabyldaǵan Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev mańyzdy basqosýda osyndaı derekterdi keltirdi.
«Memleketaralyq saıası dıalog ta múlde jańa deńgeıge kóterilip keledi. Óńir elderi arasyndaǵy ózara saýda-ekonomıkalyq yqpaldastyq belsendi túrde keńeıýde. Sońǵy bes jylda óńirishilik saýda-sattyq kórsetkishi 80 paıyzdan astam artyp, 10 mıllıard dollardan asqan.
Bul rette elder arasyndaǵy eksporttyq-ımporttyq operasıalardy josparly túrde ulǵaıtý, taýarlardyń nomenklatýrasyn kóbeıtý máseleleri sheshilip jatyr. Bıznes arasyndaǵy baılanys kúsheıip, birlesken kásiporyndardyń sany arta tústi.
Aımaqtyq iri jobalar bárimizge aıtarlyqtaı paıda ákelip qana qoımaı, Ortalyq Azıa ekonomıkasynyń búkil qurylymyn da ózgertedi. Kólik-logıstıka áleýetiniń eselenýi óńirdiń qarqyndy damýy úshin berik negiz bolady. Sondaı-aq mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar jandanyp, Ortalyq Azıa memleketteri arasyndaǵy qatynastardyń odan ári nyǵaıa túsýine yqpal etedi», – dedi Memleket basshysy.
Ortalyq Azıa elderi qaýipsizdik keńesi hatshylarynyń Prezıdent Toqaevpen kezdesýine qatysty sarapshylar óz pikirin bildirýde. Saıasattanýshy Jomart Simtikovtiń aıtýynsha, bul kezdesý - syrtqy jáne ishki syn-qaterler men qaýiptiń aldyn alý úshin kúsh-jiger biriktiretin, sondaı-aq qaterlerge qarsy turýǵa qajetti sharalardy ázirleıtin tıimdi alańǵa aınalýdyń alǵasharty.
«Bul kezdesýdiń mańyzy zor, sebebi bul jıyn Ortalyq Azıada kórshiles otyrǵan memleketterdiń ózara dostyǵyn, yntymaqtastyǵyn nyǵaıtatyn jáne ishki-syrtqy syn-qaterlerdiń aldyn alýdyń izgi sharalaryn qarastyrýǵa negizdelgen. Ortalyq Azıa qaýipsizdik keńesi asa tıimdi ishki saıasatta bolsyn, syrtqy saıasatta bolsyn, tıimdi alańǵa aınalýǵa tıis jáne aınalyp jatyr dep te aıta alamyn.
Sonymen qatar, aımaqtyq yntymaqtastyq, mádenıet, saýda, ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń damyp kele jatqandyǵy sońǵy on jyldyqtyń jaqsy kórsetkishi bolyp otyr. Uzaq ýaqyttan beri Ortalyq Azıa elderiniń ıntegrasıalyq prosesteri jóninde aıtqanymyzben is júzinde kóp dúnıe iske asyp jatpaǵandyǵy baıqaldy. Degenmen ishki jáne syrtqy qaýipsizdikti eskere otyryp aımaqtyq yqpaldastyqtyń naqty kórinisiniń kepili ekenin de kórýimizge bolady», - dedi Jomart Simtikov.
Saıasattanýshy ǵalymnyń aıtýynsha, bul basqosýdyń bolashaqqa berer yqpaly zor. Óıtkeni sheteldik seriktestermen jan-jaqty baılanys nyǵaıyp keledi. Qazir álemdik oıynshylar úshin «Ortalyq Azıa +» formaty óte tartymdy bolyp tur.
«Ortalyq Azıa elderi qaýipsizdik keńesi hatshylyǵy shyndyǵynda álemdik geosaıası oıynshylardyń Ortalyq Azıa+ nemese Aýǵanstandy Ortalyq Azıamen, ne bolmasa Eýroodaqty nemese basqa da Qytaı Halyq Respýblıkasy syndy túrli memlekettermen qosyp qarastyrýǵa Amerıka Qurama Shtattary bastaǵan iri geosaıası oıynshylardy qarastyrǵan kózqaras desek bolady.
Budan Ortalyq Azıaǵa degen úlken qyzyǵýshylyqtyń bar ekendigin kórip otyrmyz. Osy sebepti Ortalyq Azıa memleketteriniń ózderindegi qaýipsizdik problemasy, ásirese kórshiles eldermen, sonymen qatar óńirdegi qaýipsizdikti saqtaý úlken syn bolyp tur», - dedi Jomart Simtikov.
Keleli kezdesýde Qasym-Jomart Toqaev zamanaýı syn-qaterlerdiń kóbi transshekaralyq sıpatqa ıe ekenin aıtty. Sondyqtan olarǵa qarsy turý úshin kúsh-jiger biriktirý qajet.
«Bul jerde, eń áýeli, halyqaralyq ekstremızm men terorızmge, esirtki tasymalyna, qarý-jaraq saýdasyna qarsy kúres týraly sóz bolyp otyr. Osy oraıda Aýǵanstanǵa basa mán berýimiz kerek. Bul elde kúrdeli ári túrli baǵyttaǵy prosester júrip jatyr. Onda belgili bir deńgeıde turaqtaný, ekonomıkalyq jaǵdaıdyń jandaný belgileri bar ekenin moıyndaý qajet.
Ekinshi jaǵynan, halyqaralyq terorıstik uıymdardyń belsendiligine baılanysty qaýip-qaterdiń joǵary deńgeıi saqtalyp otyr. Buǵan Máskeý oblysynda jurtty qanǵa bóktirgen lańkestik áreket dálel bola alady. Bizdiń oıymyzsha, Aýǵanstandy óńirlik baılanystarǵa belsendi tartý – dál qazirgi kezdegi strategıalyq mindetterdiń biri. Munda kóp nárse bizdiń elderimizdiń úılesimdi ustanymyna baılanysty. Qazaqstanda Ortalyq Azıa men Aýǵanstan úshin BUU-nyń Ornyqty damý jónindegi aımaqtyq ortalyǵyn ashý ózekti másele dep sanaımyz», – dedi Prezıdent Toqaev.
Qazaqstannyń strategıalyq zertteýler ınstıtýty halyqaralyq qaýipsizdik bóliminiń basshysy Dáýren Ábenniń pikirinshe, kez kelgen tolyqqandy memleket sıaqty, syndarly jáne salmaqty qazaq dıplomatıasynyń negizgi basymdyǵy - ulttyq múddeni qorǵaý, al ol eń aldymen Qazaqstannyń qaýipsizdigin, egemendigin, táýelsizdigi men aýmaqtyq tutastyǵyn qamtamasyz etýden turady.
«Basqa sózben aıtqanda, Qazaqstannyń syrtqy saıasaty basqa memleketterdiń kóńilin nemese tilekterin emes, eń aldymen elimizdiń damýy men órkendeýi úshin qajet nárseni basshylyqqa alady. Soǵan qaramastan, Qazaqstan strategıalyq áriptesterimizdiń, odaqtastarymyzdyń jáne kórshilerimizdiń múddelerin múmkindiginshe eskerýge umtylady», - dedi Dáýren Áben.
Sarapshynyń paıymdaýynsha, sońǵy jyldary Qazaqstan kórshiles Ortalyq Azıa memleketterimen jan-jaqty yntymaqtastyqty damytýǵa erekshe kóńil bóle bastady. Óńirdegi elder basshylarynyń konsýltatıvtik kezdesýlerimen qatar, bizdiń elimiz óńirlik yntymaqtastyqqa tyń serpin berýge umtylyp, túrli salalardaǵy birlesken jobalardy ilgeriletýde.
«Prezıdent Toqaevtyń aıtýynsha, Ortalyq Azıa memleketteri bir-birimen orynsyz básekelestikten aýlaq bolyp, asa mańyzdy halyqaralyq máseleler boıynsha ortaq ustanymǵa jetýge tyrysýy kerek. Bul negizi durys ustanym. Alaıda, ár eldiń ózindik erekshelikteri, múddesi baryn eskersek, ondaı úılesimdikke jetý ońaı sharýa emes. Ol úshin ýaqyt, salıqaly saıasat, ózara senimdilik, tabandylyq jáne turaqtylyq qajet. Bul turǵyda Ortalyq Azıa, Ázerbaıjan jáne Túrkıa syndy baýyrlas elderdiń saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı yntymaqtastyǵyn jańa deńgeıge shyǵaratyn túrki áleminiń odan ári ıntegrasıalaný úderisiniń mańyzy zor. Túrki memleketteri uıymyna tóraǵalyq etetin Qazaqstan qazirgi kúrdeli geosaıası jáne ekonomıkalyq jaǵdaıǵa qaramastan Túrki áleminiń birligin nyǵaıtýǵa bar kúsh-jigerin salyp jatyr», - dep óz oıyn bildirdi sarapshy.
Dáýren Ábenniń pikirine súıensek, biz ózimizdi halyqaralyq quqyqtyń ústemdigin jáne barlyq múddeli taraptarmen ózara tıimdi baılanystardy keńeıtýdi jaqtaıtyn, beıbitshilikti súıetin, is-qımyldaryn boljaýǵa bolatyn jaýapty memleket retinde pozısıalaýdy jalǵastyramyz.
«Qazaqstannyń syrtqy saıasaty elimizdiń jahandyq jáne óńirlik saıasat sýbektisi retindegi rólin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan. Saıası sýbektiligimizdiń artýy memlekettigimizdi odan ári nyǵaıtý úshin qolaıly jaǵdaıdy qamtamasyz etýge kómektesedi. Almatyda Ortalyq Azıa men Aýǵanstan elderi úshin turaqty damý maqsattary boıynsha BUU-nyń aımaqtyq habyn qurý, halyqaralyq bıologıalyq qaýipsizdik agenttigin qurý sıaqty bastamalardy dál osy turǵydan qarastyrý qajet», - dep oı túıindedi Dáýren Áben.
Sarapshylardyń sózine súıensek, dostyq, tatý kórshilik jáne odaqtastyq rýhyndaǵy óńirlik yqpaldastyqtyń deńgeıi joǵary, ıaǵnı yntymaqtastyq tek óńir ishinde ǵana shektelip qalmaıdy. Iaǵnı Ortalyq Azıa elderi qaýipsizdik keńesteriniń hatshylarymen ótken jıyn - Ortalyq Azıa elderiniń qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýǵa yqpal etetin mańyzdy shara bolyp otyr. Aıta ketelik, bul basqosý - Ortalyq Azıa memleketteri basshylarynyń altynshy Konsýltatıvtik kezdesýine daıyndyqtyń mańyzdy kezeńi. Ol jıyn bıyl 2024 jyly 9 tamyzda Astanada ótedi. Memleket basshysy Q.K Toqaevtyń aıtýynsha, bul otyrys Ortalyq Azıa memleketteri basshylarynyń altynshy Konsýltatıvtik kezdesýine daıyndyqtyń mańyzdy kezeńi bolyp tabylady. Sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasy uıymnyń bıylǵy tóraǵasy retinde aldaǵy samıttiń áleýetin nyǵaıtý úshin arnaıy jumystar júrip jatyr.
