Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Prezıdent laýazymyna kiriskennen keıingi alǵashqy sózinde: «Elimizdiń damý jolyndaǵy osy mańyzdy mezette búkil qoǵam bolyp, órkendegen, demokratıalyq, Ádiletti Qazaqstandy qurý ıdeıasynyń tóńiregine toptasýy kerek» degen edi. Sodan beri Prezıdent «ádildik» uǵymyn eki (2019 jyly jáne 2022 jyly) saılaýaldy tuǵyrnamasyna negiz etip alyp, óz saıasatynyń basty qaǵıdaty retinde ustanyp keledi.
Ádiletti memleket qurý ıdeıasy qasiretti qańtar oqıǵasynan keıin memlekettik saıasattyń ǵana emes, búkil qoǵamnyń ıdeologıalyq temirqazyǵyna aınaldy. Óıtkeni ol qoǵamnyń suranysyna da, memlekettiń ustanymyna da tolyq saı keledi.
Sondyqtan memlekettik deńgeıde kóptegen sheshimder qabyldandy. Máselen, eki jyl buryn júrgizilgen konstıtýsıalyq reformaǵa saı halyqtyń jerge jáne onyń qoınaýyndaǵy baılyqqa, janýarlar jáne ósimdikter álemine, basqa da barlyq tabıǵı resýrstarǵa qatysty menshik quqyǵy Konstıtýsıaǵa engizilip, bekitildi. Bul qaǵıdat is júzinde «Ulttyq qor-balalarǵa» atty baǵdarlama arqyly iske asyryldy. Bıyl birinshi aqpan kúni kámeletke tolmaǵan nemerelerimniń báriniń esepshotyna aqsha túsip, shat-shadyman boldyq.
Bul jyl saıyn jalǵasyn tabatyny qýantady. Sondaı-aq ádildik qaǵıdatynyń naqty júzege asyrylyp jatqanyn kezinde zańsyz alynǵan, jalpy sommasy 1 trıllıon teńgeden asatyn aktıvterdiń elge qaıtarylǵanyn, paıdalanylmaı kelgen 5 mıllıon gektardan astam jerdiń memleket menshigine ótkenin, sondaı-aq, «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qorynyń qurylýy men osy qorǵa jyl saıyn «Samuryq qazyna» qorynyń taza tabysynyń kem degende 7 paıyzy atalǵan qordyń esep shotyna aýdaryla bastaǵanyn atap kórsetýge bolady.
Shyn máninde Ádiletti Qazaqstan báz bireýler aıtyp júrgendeı, bıliktiń oılap tapqan jasandy ıdeıasy emes, Prezıdenttiń strategıalyq baǵdarlarynyń ıdeıalyq negizi. Qasym- Jomart Toqaev óziniń eń negizgi mısıasy – Ádiletti Qazaqstandy qurý ekenin únemi aıtyp, saıası ekonomıkalyq jáne áleýmettik-mádenı salalarda júrgizilip jatqan júıeli reformalardyń bári, saıyp kelgende osy strategıalyq maqsatty júzege asyrýǵa arnalǵan. Bul máselede Memleket basshysynyń jyl saıynǵy Joldaýlarynyń mańyzy erekshe. Sol Joldaýlarǵa qysqasha toqtalsaq, 2020 jyly jarıalanǵan «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi» atty Joldaýda Memleket basshysy kásibı bilim berýdiń mańyzyn atap ótti. «Kásibı bilim berýdiń búkil júıesin memleket naryǵynda suranysqa ıe bilikti mamandar qalyptastyrýǵa baǵyttaǵanymyz jón»,- degen edi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent osy tapsyrmasyn júzege asyrý úshin Úkimet jastardy kásibı bilimge yntalandyrý maqsatynda qarajatty úıip-tógip bólip, osy baǵytta bilim alǵysy keletin jastardy memlekettik grant arqyly tegin oqytyp, jataqhanamen tegin qamtamasyz etip, shákirtaqy da bóldi. Bul qadam jastar arasynda úlken qulshynys týǵyzyp, bolashaqqa degen senimin arttyrdy. Jergilikti jerdegi (aýdan,qala,oblys) ákimderi aımaqtaryndaǵy óndiris oryndarynda, kásipkerlik qurylymdarda,
aýylsharýashylyǵy salasynda, qurylysta qajetti mamandyqtardyń tizbesin jasap, jergilikti kásiptik bilim berýshi oqý oryndarynyń mamandyqtar boıynsha atqaratyn jumystaryn retke keltirip, tıisti sheshimder qabyldanyp, az ýaqytta jumys jolǵa qoıyldy
2021 jylǵy Joldaýynda Prezıdent: «Qazaq tilin damytý memlekettik saıasattyń basym baǵyttarynyń biri bolyp qala beredi» dedi. Al, oǵan deıin memlekettik jáne jergilikti atqarýshy organdar jaýapty «Til saıasatyn iske asyrýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlama» qabyldandy. Qyzylorda oblysynda til mártebesin kóterý úshin qoǵam men bılik birlese qımyl jasaýda.
Osy jyldyń 11 sáýirinde oblysta «Memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý» jáne «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» zań talaptarynyń saqtalýyn qamtamasyz etýdiń oblystyq is-sharalar jospary belgilengen. Osy qujatqa sáıkes, oblysta «Memlekettik til saıasatyn odan ári jetildirý máseleleri taqyrybynda oblystyq qoǵamdyq damý basqarmasynyń uıymdastyrýymen arnaıy júrgizý tapsyrylǵan.
Memleket basshysynyń byltyr Túrkistan qalasynda, bıyl Atyraý qalasynda ótken Ulttyq quryltaı otyrystarynda memlekettik til máselesine toqtalyp, tilimizdiń tuǵyryn nyǵaıtyp, ony ǵylym men bilimniń tili etý jaıly tapsyrmalaryn oryndaý jaıy talqylanyp, qatysýshylarǵa ózderi jetekshilik jasaıtyn salada, salaǵa qarasty menshik nysanyna qaramastan barlyq mekemelerde, uıymdarda, kásiporynda memlekettik tildiń qoldanylýyna zor mán berilýi tıis ekendigi tapsyrylǵan. 2023 jyly 4 joba, ıaǵnı «Aımaqtaǵy memlekettik til saıasatyn iske asyrý», «Qoǵamdyq tamaqtaný oryndaryndaǵy as máziriniń lıngvısıkalyq bazasyn qalyptastyrý», kásipkerlik nysandardyń kórneki aqparattarynda til týraly zannamalarynyń saqtalýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan «Korneki» jáne «Qaz test» sertefıkattyq testileý ótkizý jobasy qolǵa alyndy. «Korneki» áleýmettik jobasy aıasynda 1223 kásipkerlik nysanǵa til týraly zańnamalardyń saqtalýyna zerdeleý jumystary júrgizilip,kemshilik anyqtalǵan 138 nysan ıesine usynyp hat joldanǵan. Onyń 128 -inde anyqtalǵan kemshilikter joıylǵan,
2022 jyly jarıalanǵan «Ádiletti memleket. Birtutas ult. Berekeli qoǵam atty Joldaýynda: «Qandastardyń kóship kelýine jáne ishki kóshi-qonǵa qatysty saıasat túbegeıli ózgeredi. Bul oraıda demografıalyq jáne ekonomıkalyq úrdisterdi eskerý kerek.Sondaı-aq jalpyulttyq múddeni basshylyqqa alý óte mańyzdy» degen bolatyn. Osydan keıin qandastardyń kóship kelýi men elde turaqtaýyna barlyq jaǵdaı jasala bastaǵany belgili. Osy máseleni túbegeıli sheshýge qatysty Úkimettiń arnaıy qaýlysy men eldiń kóshi-qon saıasatynyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy bekitildi.
Elimizde sońǵy bes jylda kishigirim ózgerister emes, kerisinshe kóptegen salada túbegeıli ári júıeli bet burys jasaldy.Tipti, sońǵy úsh jyldyń ishinde búkil saıası júıeniń qurylymy qaıta jasaqtalǵanyn kóresiz. 2019-2021 jyldardaǵy saıası reformalar 2022 jylǵy konstıtýsıalyq reformaǵa ulasyp,sonyń nátıjesinde elimizdegi memlekettik ınstıtýttardyń mártebesi men róli edáýir artty.
Konstıtýsıalyq sot jumys isteı bastady. Prezıdenttiń quzyryna kiretin máseleler azaıyp, kerisinshe Parlamenttiń quzyreti keńeıdi, aralas saılaý júıesi engizilip, saıası partıalardy tirkeý rásimi jeńildedi. Tuńǵysh ret aýyl ákimderi tikeleı saılanatyn boldy. 2021-2023 jyldardaǵy saılaý qorytyndysynda aýyl ákimderiniń úshten ekisi jańardy. Byltyr alǵash ret aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qala ákimderin saılap kórdik. Mundaı saılaýlar 2025 jyldan bastap turaqty ótkiziletin bolady.
Saıası reformalarmen shektelip qalmaı,ekonomıkalyq jáne áleýmettik-gýmanıtarlyq salalarda da mańyzdy ózgerister jasalýda. Halyqtyń turmysyn jaqsartý úshin baǵaly bastamalar men naqty jobalar iske asyrylýda. Osyndaı júıeli ári keshendi jumystar qazirdiń ózinde óz jemisin berýde. Eń tómengi eńbekaqy kólemi eki esege artty, nátıjesinde 1,8 adamnyń tabysy ósti.Ustazdar men dárigerlerdiń, ǵalymdardyń jalaqysy kóbeıip, olardyń áleýmettik qorǵaý sharalary kúsheıdi.
Memleket basshysynyń bastamasymen jurtqa turǵyn úı jaǵdaıy men densaýlyǵyn jaqsartý úshin zeınetaqy jınaǵynyń bir bóligin alýǵa múmkindik berildi. Bul múmkindikti mıllıonǵa jýyq azamattar paıdalandy. «Jaıly mektep», «Aýylda densaýlyq saqtaýdy jańartý» sekildi aýqymdy ulttyq ınfraqurylymdyq júzege asyrylyp jatyr. Eń bastysy– reformalar qoǵamdyq qatynastardyń sıpatyn birjolata ózgertip, ulttyń saıası mentalıteti ósti, azamattyq belsendiligi artyp, turǵyndardyń eldik máselelerge erkin aralasýy júzege asýda.
2023 jyly jarıalanǵan «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary atty Joldaýynda Memleket basshysy elimizde «Kúshti Prezıdent–yqpaldy Parlament–esep beretin Úkimet» tujyrymdamasy barynsha ornyqty. «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qaǵıdatyn naqty iske asyrýymyz qajet. Bul jerde Parlament róli erekshe atap kórsetildi.
El ekonomıkasynyń negizi – ındýstrıa, elektr energetıkasy, agrarlyq óndiris, ǵylym jáne ınovasıa. «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament-esep beretin Úkimet» Ádiletti Qazaqstannyń ınstıtýsıonaldyq aýqymyn aıqyndaıdy, ıaǵnı «Ádiletti Qazaqstan»qandaı bolýy kerek?» degen suraqqa jaýap beredi.
2019-2021 jyldardaǵy saıası reformalardyń tórt toptamasy men 2022 jylǵy saıası jańǵyrý baǵdarlamasy osy joldaýdy naqty júzege asyrýǵa arnaldy.Sonyń nátıjesinde bılik tarmaqtary arasynda tıimdi tepe-teńdik júıesi bar memlekettik qurylymnyń jańa ınstıtýsıonaldyq úlgisi qalyptasty. «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qaǵıdaty «ádildik qalaı ornaıdy?» degen saýalǵa «el-jurtpen tyǵyz baılanysta bolyp, olardyń muń-muqtajyn tyńdaı bilý arqyly ornyǵady» dep jaýap berýge negizdelgen. Degenmen «halyq únine qulaq asatyn memleket» uǵymy azamattardyń kúndelikti túıtkilderin shuǵyl túrde ári tıimdi etip sheshýdi ǵana kózdemeıdi.
Sonymen qatar, bul qaǵıdat elimizdi damytýǵa qatysty basty máseleler boıynsha qoǵamnyń barlyq ókiliniń pikirin eskere otyryp, baıypty ári ortaq sheshim qabyldanatynyn bildirdi. «Halyq únine qulaq astyn memlekettiń» jarqyn mysaly Konstıtýsıaǵa ózgerister engizý úshin ótkizilgen referendým bolyp tabylady.
Qyzylorda oblysynyń ákimi N.Nálibaev bir sózinde álemdegi geosaıası ahýaldyń ýshyqqanyna qaramastan,
2023 jyl memleketimiz úshin jaqsy, nátıjeli bolǵanyn, elimizdiń sońǵy jyldary saıası reformalar arqyly túbegeıli jańǵyrý jolyna qadam basqanyn, Konstıtýsıalyq ózgeristerge sáıkes Prezıdent saılaýynan keıin Senat, Májilis jáne máslıhattar saılaýynyń sátti ótkenine toqtalǵan edi. Mańyzy zor saıası sharalarda jerlesterimiz birlik pen tatýlyqtyń jarqyn úlgisin kórsetip, aldyńǵy qatardan kórindik. Alǵash ret ótkizilgen aýdan ákimderiniń saılaýynda Shıeli men Syrdarıa aýdandarynyń halqy óz tańdaýlaryn jasap, memleketti basqarý isine úlesterin qosty.
Prezıdentimiz Qasym-Jomart Kemeluly aımaqqa jumys saparymen kelip, óńirdiń damýyna oń baǵasyn berdi. Oblys boıynsha mańyzdy máselelerge qatysty tarıhı sheshimder qabyldandy. Óńirler arasynda alǵashqy úshtikten kórinip, úzdikter qataryndamyz. Aımaq búdjeti 609 mlrd teńgege jetip, oblystyń damý búdjeti 2,5 ese artty. Ekonomıkanyń barlyq salasynda 45myńǵa jýyq azamattar jumyspen qamtylǵan. Jastar arasyndaǵy jáne jalpy jumyssyzdyq kórsetkishi tómendedi. Oblystaǵy jaqsy jaǵdaıdaǵy joldyń úlesi 87,5% jetti. Syrboıylyqtardyń 98,4 paıyzy ortalyqtandyrylǵan aýyz sýmen qamtylǵan.
Óńirde gazben qamtý kórsetkishi 75paıyzdy quraıdy. Aımaqta 2500 astam páter tabystalyp, 11000 turǵynnyń baspana máselesi sheshilgen. Oblys búdjetiniń 61 paıyzy áleýmettik salaǵa baǵyttalǵan, 30 jańa úlgidegi avtobýs alynyp, shalǵaıdan qatynaıtyn 4 myńnan astam oqýshynyń tasymaldaý jumystary sheshimin tapqan. 25 myńnan astam turǵynǵa qyzmet kórsetetin 15 dárigerlik ambýlatorıa ashyldy.Ulttyq qundylyqtar men salt-dástúrdi nasıhattaýǵa arnalǵan «Anaǵa taǵzym», «Otbasy» ortalyqtary qyzmetin bastady - dep Prezıdent Joldaýyn júzege asyrýdaǵy birqatar sharalardy atap kórsetti.
Ergeshov Abaı Jomartuly,
QR Bilim berý isiniń úzdigi,ardager-ustaz
