Kez kelgen qylmys túrine jazany kúsheıtý, onyń aldyn alý jáne qoǵamda quqyqbuzýshylyqqa nóldik tózimdilikti qalyptastyrý – el bıliginiń basym baǵyttarynyń biri sanalady. Bul rette QR Bas prokýratýra turmystyq zorlyq-zombylyq máselesin sheshýde de ilkimdi sharalar keshenin usynyp jatyr. Qoǵamdyq oryndardaǵy qylmystyń aldyn alý da qazirgi tańda quzyrly organdardyń nazarynan túspeı tur. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ár kezdegi jıyndarda sóılegen sózderinde osy problemalarǵa qatysty tapsyrma júkteıdi, naqty maqsat mejeleıdi, tıisti vedomstvolarǵa baǵyt-baǵdar beredi.

«Otbasylyq tırandardyń» sany 7 myńnan 27 myńǵa ósken

Bas prokýror Berik Asylovtyń málimetinshe, bıyl turmystyq quqyq buzýshylyq jasaǵany úshin qamaýǵa alý merzimi uzartylyp, taraptardyń qaıta tatýlasýyna tyıym salyndy.

Turmystyq zorlyq-zombylyq qurbandarynyń aryz-shaǵymdaryna jaýap berý boıynsha polısıanyń jumysy qaıta qurylymdaldy. Naqtylaı aıtqandaı, olar deklaratıvti rásimnen sáıkestendirý rásimine kóshti. Nátıjesinde úshinshi toqsanda ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan «otbasylyq tırandar» sany 7 myńnan 27 myńǵa deıin ósti.

– Ótken jyly 80-nen astam adam ólimge alyp kelgen aýyr jaraqattar salǵany úshin uzaq merzimge bas bostandyqtarynan aıyryldy. Biraq tek jazalaý ádisteri jaǵdaıdy túzete almaıdy. Tártip ornatýda qoǵamnyń, árbir azamattyń belsendi qoldaýy qajet, – dedi Berik Asylov.

Onyń sózinshe, qylmystyń barlyq túrlerine ymyrasyz qarsylyq pen múldem tózbeýshilik talap etiledi. Tipti, kóshedegi ádepsizdikten bastap, adam urlaý, tonaý jáne kisi óltirýge deıingi oqıǵalardyń qaı-qaısyna da biz beıjaı qaramaýymyz kerek.

Bul kózqaras turmystyq zorlyq-zombylyqqa da qatysty bolýy kerek. Sonymen qatar, Bas prokýror atap ótkendeı, kóptegen zardap shekkender áli kúnge deıin polısıaǵa habarlaspaıdy, onyń ishinde týystarynyń qysymymen isti jyly jaba salatyndar bar.

Qorqytý men uryp-soǵýdyń jazasyz qalýy keıde aýyr zardaptarǵa, máselen áıelder men balalardyń ólimine alyp keledi. Al qoǵamdy qorǵaý jáne adamdardyń quqyqtyq sanasyn ózgertý úshin naqty sharalar men sheshimder qajet.

Zań árqashan jábirlenýshiniń jaǵynda

Qoǵamdyq múddelerdi qorǵaý qyzmetiniń basshysy Marat Ábishevtiń dereginshe, qazirgi tańda ozyq sheteldik tájirıbeni eskere otyryp, turmystyq zorlyq-zombylyq máselesin sheshý úshin sharalar kesheni ázirlengen. Olar úsh blokqa bólinipti: jaýapkershilikti kúsheıtý, qylmystyń aldyn alý jáne ıdeologıalyq jumystar.

– Qazirdiń ózinde elimizde turmystyq zorlyq-zombylyq úshin jaýapkershilikti kúsheıtý boıynsha dáıekti sharalar qabyldanýda. Májilis depýtattary osyǵan qatysty qosymsha túzetýler engizdi. Bas prokýratýra óz tarapynan jaqyndaryn júıeli túrde uryp-soqqan nemese mas kúıinde zorlyq-zombylyq jasaǵandarǵa jaýapkershilikti kúsheıtýdi usynyp, naqty sharalar qabyldady. Sondaı-aq, «baqylaý» (obsessıvti qýdalaý) úshin jaýapkershilikti engizý bastamasy bar.

Aldyn alý máselesine keletin bolsaq, munda da júıeli sharalar, sonyń ishinde zańnamany jetildirý qajet. Mysaly, Qazaqstanda 2009 jyldan bastap quqyq buzýshylarǵa qorǵaý sharasy men arnaıy sot talaptary sıaqty sharalar qoldanylady. Alaıda, olardy tıimdi dep ataýǵa áli de erte, – dedi Marat Ábishev.

Onyń sózine qaraǵanda, qaýly da, sot talaby da agresordyń jábirlenýshimen bir úıde turýyn shektemeıdi, jaqyndaýǵa naqty tyıym salynbaǵan. Zań jábirlenýshiniń qaýipsizdigin qamtamasyz etetin baqylaý quraldary men tetikterin emes, jalpy talaptardy kórsetedi.

Otandyq tájirıbege zorlyq-zombylyq jasaǵan adamdy jábirlenýshiden (qysqa merzimge nemese tolyqtaı jáne onyń basqa baspanasy bar-joǵyna qaramastan) májbúrlep alyp tastaý tájirıbesin engizý usynylady.

Bul jerde zań árqashan jábirlenýshiniń jaǵynda bolýy kerek.

Sondaı-aq, jábirlenýshiniń pikirin esepke almaı, qorǵaý nusqaýlyǵyn shyǵarý jáne olardy buzǵany úshin 10 emes, 30 táýlikke qamaýǵa alý sharasy júzege asady.

Sonymen qatar, agresordyń ózin ońaltý jáne qaıta tárbıeleý boıynsha jumystar da asa mańyzdy. Munda, atap aıtqanda, qylmyskerdiń minez-qulqyn psıhologıalyq túzetý (májbúrli nemese erikti) sıaqty álemde ózin jaqsy dáleldegen quraldardy qoldanýǵa bolady.

Sıfrlyq otbasy kartasy zorlyq-zambylyqtan saqtaıdy  

Otbasylyq klımatqa tikeleı áser etetin basqa da kóptegen áleýmettik jáne ekonomıkalyq máseleler bar. Mysaly, úısizdik pen jumyssyzdyqtan, alkogól men nashaqorlyqqa deıingi kóptegen kedergiler.

Táýekel tobyndaǵy otbasylardy olarmen maqsatty jumys isteý úshin anyqtaýdyń jaqsy quraly – sıfrlyq otbasy kartasy bar jáne ony odan ári jetildirý qajet.

Sol sıaqty mańyzdy sala ıdeologıalyq jumysty qurý bolyp tabylady. Qoǵam turmystyq zorlyq-zombylyqqa tózbeýshilikti qalyptastyrýy kerek.

– Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń shyǵý tegi, ádette, áleýmettik jáne mádenı teris pikirde jatyr. Otbasyndaǵy erlerdiń ústemdigi men bólinbeıtin bılik týraly qate túsinikter dástúrli qaldyqtar men patrıarhaldyq kózqarastarmen nyǵaıtady. Shyn máninde, tyǵyz «dástúrler» men ulttyq qundylyqtardy qaıta qarastyryp, búgingi kúnniń shyndyǵyna beıimdeý qajet, – deıdi Marat Ábishev.

Iaǵnı, Qazaqstan halyqtarynyń biregeıliginiń tektik mádenı elementterin eskere otyryp, zorlyq-zombylyqqa jol bermeý ıdeıalaryn dáıekti túrde nasıhattaǵan abzal.

Turmystyq zorlyq-zombylyq krımınalızasıalana ma?

Qazir qamqor adamdar, sportshylar, eriktiler áleýmettik jelilerde belsendi túrde «úı tırandaryn» aıyptaıdy. Al bul – jurtshylyqty masqaralaýdyń aıryqsha aýyr mysaly. Eń durysy – zorlyq-zombylyqqa, mádenıetsizdikke, dórekilikke múldem tózbeýshilikti balabaqshadan, mektepten bastap, arnaıy bilim berý baǵdarlamalary arqyly tárbıeleý kerek.

Turmystyq zorlyq-zombylyqty krımınalızasıalaý taqyryby da óte mańyzdy, salmaqty. Mamandar aıtqandaı, Bas prokýratýra bul máseleni jan-jaqty zerttep, ǵylymı zertteý júrgizip, halyqaralyq sarapshylardy, ǵalymdardy, qoǵam ókilderin tartqan.

Sonda zań ǵalymdary mynadaı qorytyndyǵa keldi: uryp-soǵý, densaýlyqqa jeńil zıan keltirý sıaqty ákimshilik quqyq buzýshylyqtardy Qylmystyq kodekske aýystyrýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, buǵan deıin bul dál osy áreketter Ákimshilik kodeksten Qylmystyq kodekske tórt ret aýystyrylyp, keri qaıtarylǵan.

– Qylmystyq kodekske kóshken kezde jaýapkershilikti formaldy túrde ulǵaıtyp, biz aıtarlyqtaı kúrdeli prosedýrany aldyq. Kóptegen shaǵymdar nomenklatýralyq is retinde esepten shyǵarylyp, jaýapsyz qaldy. Sonyń saldarynan kóptegen otbasylyq daý-damaılar jazadan qutyldy. Tergeýdiń qaǵazbastylyǵyna baılanysty jábirlenýshiler jıi agresorlarymen tatýlasýǵa májbúr boldy. Iaǵnı, jazanyń bultartpastyǵy qaǵıdasy jumys istemedi, – dep túsindirdi sarapshy.

Mundaı tujyrymdardy rastaıtyn statısıkalyq málimetter de bar. 2015 jylǵa deıin 4 myńǵa jýyq otbasylyq daý-damaı ákimshilik jaýapkershilikke tartylsa, bul áreketter Qylmystyq kodekske aýystyrylǵanda, olardyń sany 600-ge deıin qysqarǵan. Al 2017 jyly qaıtadan báz qalpyna túsken. Qylmystyq kodeksten Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske sáıkes qylmysty ashý kórsetkishi 10 esege ósti.

Osy másele boıynsha QR İshki ister vıse-mınıstri Igor Lepeha da sarapshylardyń Qylmystyq kodekske densaýlyqqa birneshe ret jeńil zıan keltirý, sondaı-aq uryp-soǵý jaýapkershiligin engizý máselesin qaraýdy usynyp otyrǵanyn aıtty.

Ol qoǵamdyq oryndarda qaýipsizdikti qamtamasyz etý jumystaryna da toqtaldy. Mınıstrlik tártipsizdikter men bolmashy quqyq buzýshylyqtarǵa múldem tózbeýshilik qaǵıdatyn júzege asyrýǵa erekshe kóńil bóletinin aıtyp, buzaqylyq, memlekettik jáne jeke menshikke zıan keltirý áreketteri úshin jazany qataıtý sharalary týraly habardar etti.

Mamandar atap ótkendeı, jazanyń bultartpastyǵy halyqtyń quqyqtyq mádenıetiniń artýy, azamattardyń elimizdiń zańdaryna jáne bir-birine degen qurmet sezimin oıatýymen qatar júrýi tıis.

Úimit Úılestirý keńesinde

Quqyq buzýshylyqtyń barlyq túrine ymyrasyz kózqarasty jastaıynan sińirip, jastar men balalarǵa úıretý kerek. Mektepterdegi tıisti oqý-tárbıe jumystaryna jiti kóńil bólý, zańdylyq pen quqyq tártibiniń qundylyqtaryn aýdıtorıaǵa anyq jáne nanymdy jetkize alatyn jastar arasyna yqpaldy tulǵalardy tartý qajet.

QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri, QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıanyń basshysy Aıda Balaevanyń paıymynsha, osy baǵyttardaǵy jumystardy vedomstvoaralyq tyǵyz úılestirý qajet.

Ortalyqta ǵana emes, jergilikti deńgeıde de tıimdilik arttyrý kóp nársege baılanysty. Belgili bir máselelerdi sheshý úshin sharalar qabyldanǵan kezde, oryndalǵan jumystyń nátıjeleri týraly statısıkany alý jetkiliksiz, nátıjelerdi tereńirek taldaý, qandaı tásilder men sheshimder jumys isteıtinin jáne qaısysy jumys istemeıtinin túsiný qajet.

– Bizde zańdylyqty, tártipti jáne qylmyspen kúresti qamtamasyz etý boıynsha Úılestirý keńesi bar. Biz barlyǵymyz qylmystar men quqyq buzýshylyqtar sanynyń azaıýyna múddelimiz, biz nóldik tózimdilikke qol jetkizgimiz keledi. Bul baǵyttaǵy jumystardyń qalaı júrip jatqanyn, kúsh-jigerdi qalaı biriktiretinin kórý úshin úılestirý keńesiniń janynan profılaktıka boıynsha kishi top qurý týraly usynys bar, – dedi mınıstrlik basshysy.

Sonymen qatar, ol ásirese qoǵam úshin ózekti máselelerge qatysty (mysaly, turmystyq zorlyq-zombylyqty krımınalızasıalaý) Úkimettiń sheshimderi týraly halyqty durys aqparattandyrýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti.

Iaǵnı, azamattarǵa qandaı sharalar qabyldanyp jatqanyn aıtyp qana qoımaı, olardy negizdeý, árbir sheshimniń aýqymdy saraptamalyq-taldaý jumystarynyń nátıjesinde qabyldanatynyn kórsetý kerek.