Órisi keńeıgen alań
Sharaǵa «Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy» AQ-y prezıdenti Ádil Ybyraev, «Tehnologıalyq damý jónindegi Ulttyq agenttik» AQ basqarýshy dırektory Saıabek Qanahın, «Tabys» venchýrlik táýekel ınvestısıalyq qory» AQ prezıdenti Oljas Syzdyqov, Eýrazıalyq Odaqtyń ǵylymı zertteýler men ınovasıalar boıynsha «Kókjıek-2020» baǵdarlamasynyń ulttyq úılestirýshisi Kamıla Maǵzıeva qatysty. Qazirgi tańda ǵylymı-zertteý jumystaryn komersıalandyrý mańyzdy baǵyttardyń birine aınalyp otyrǵany belgili. Jalpy ǵylym men óndiristiń arasyndaǵy baılanysty keńeıtý Úkimettiń aldynda turǵan mańyzdy jumystardyń biri ekeni daýsyz. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń naqty 100 qadamynda da ǵylymdy komersıalandyrý isine aıryqsha kóńil bólingeni belgili. Osy rette «Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy» bıznes pen ǵylymnyń arasyndaǵy baılanysty tereńdetý isine birinshi bolyp óz úlesin qosyp otyr. Ekinshi ret uıymdastyrylǵan bul shara aýqymy keńeıe túskenin baıqadyq. Bul ǵylymı jobasyna áleýetti ınvestor izdegen Ózbekstan men Qyrǵyzstannan ǵalymdar qatysyp, ózderiniń jobalary jaıynda kásipkerler qaýymyna egjeı-tegjeıli baıandap berdi. Óz kezeginde aıtýly basqosýdy uıymdastyrýshy «UǴTAO» AQ Ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetti júıeleý jáne qorytyndylardy baǵalaý departamentiniń dırektory Rýslan Janǵazy myrza jıynǵa Polsha men Ońtústik Koreıadan áleýetti ınvestorlar arnaıy kelip qatysqanyn alǵa tartty. Sondaı-aq ol aldaǵy ýaqytta ǵalymdar men ınvestorlardyń basyn qosatyn bul sharanyń aýmaǵyn keńeıte túsetindigin málimdedi.
[caption id="attachment_10801" align="alignleft" width="257"]
Ádil Ybyraev, "UǴTAO" AQ-y prezıdenti[/caption]
Dıalog alańy startaptardyń ǵylymı-tehnıkalyq jobalaryna qarjy kózderin tartý, ınovasıalyq saladaǵy sýbektiler arasynda kelisimshart jasalýyna yqpal etýdi kózdeıdi. Qatysýshy taraptar basqosýda iskerlik ortanyń, ınjenerlik jáne ǵylym-bilim salasynyń, ǵylymı-zertteý nátıjelerin komersıalandyrý máselelerin jan-jaqty talqylady. Aıta keteıik, dıalog alańynyń birinshi otyrysy aǵymdaǵy jyldyń 18 naýryzynda ótken bolatyn.
Ekinshi Dıalog alańynyń qatysýshylary perspektıvalyq ǵylymı-tehnıkalyq zerttemelerdi jalpy qoǵam men ekonomıkany damytýdaǵy ǵylym men bıznes arasyndaǵy áriptestik baılanystyń formalary men ádisteri máselelerin taldady. Inovasıalyq jobany kommersıalızasıalaý, jańa zerttemelerdi naryqta kádege jaratý jáne tutynýshy úshin kúres kózqarastary turǵysynan qaralyp, naqtyly anyqtalǵan shekteýler men ózekti máseleleri sóz boldy. Mashına jasaý, farmasevtıka, agrosektor, medısına, IT-tehnologıa, bıotehnologıa, hımıa ónerkásibi, munaı óndirý, energetıka jáne taý-ken isi salalaryndaǵy jobalar tanystyryldy.
Sút óndirisi órkendeıtin joba
Qazaqstanda jylyna 860 myń tonna sút ónimderi tutynylsa, onyń 85%-y óz ónimderimiz. Osy sútten irimshik men súzbe jasaýǵa 43,5 myń tonna sút paıdalanylady. Qazirgi tańda elimizde sút ónimderin óndiretin otandyq óndirýshilerdiń qatary jyl ótken saıyn kóbeıip, sáıkesinshe, olarǵa degen suranys artyp keledi. «UǴTAO» AQ-y uıymdastyrǵan sharada profesor, tehnıka ǵylymdarynyń doktory Tamara Týltabaevanyń ósimdik qosymshalaryn paıdalana otyryp quramdy irimshik óndirý ádisin usyndy. Semeı qalasyndaǵy Qazaq qaıta óńdeý jáne tamaq ónerkásibi ǵylymı-zertteý ınstıtýty mamandary jasaǵan jobanyń artyqshylyqtary kóp. Mysaly, quramdy irimshik aǵzany aqýyz mólsherimen tolyqqandy qamtamasyz etedi. Sonymen qatar quramdy irimshiktiń taǵamdyq jáne bıologıalyq qundylyǵy joǵary, osy tehnologıa nátıjesinde taǵam ónimderiniń assortımenti de arta túspeýge bolady eken.
Ártúrli quramdy ónimdi alý tehnologıasynyń nátıjesinde belgili fızıologıalyq-bıologıalyq baǵyttaǵy artyqshylyqtar bar. Máselen, sút shıkizaty men onyń komponentteri maı, aqýyz jáne aqýyz irkiti resýrstardy saqtaýǵa baǵyttalǵan. Quramyndaǵy ósimdik qosymshalarynyń arqasynda irimshikter joǵary bıologıalyq qundylyqqa ıe bolady. Jańa tehnologıamen óndiriletin ónimniń naryqta básekelesteri de joq emes. Mysaly, Agrotecnica kompanıasy dástúrli jáne tabıǵı sapaly sortty irimshikterdi Reseımen salystyrǵanda áldeqaıda tómen baǵamen usynyp, sanıtarlyq talaptardy qatań saqtaıdy. Biraq kemshiligi – ártúrli turaqtandyrǵyshtardy qoldanyp, qurǵaq sútti paıdalanady. Ýkraındyq «TM Pırátın» óndirýshileri de tabıǵı sútten irimshikterdiń san alýan túrlerin óndiredi. Biraq tasymaldaý barysynda sapa kórsetkishteri buzylatyn bolsa kerek. Al biz sóz etip otyrǵan otandyq tehnologıa óndiriske engizilse, tutynýshy ónimdi arzan baǵaǵa satyp alady. Ónim quramynda jartylaı fabrıkat jáne ózge de qosymshalar múlde bolmaıdy. Sonymen qatar bul jobany shıkizatty 100% qoldanatyn qaldyqsyz tehnologıanyń qataryna jatqyzýǵa bolady. Ónim 7-ǵa apta deıin jaramdy bolady. Bul ózge básekeles ónimdermen salystyrǵanda áldeqaıda uzaǵyraq. Eger joba óndiriske engizilse, halyqtyń sapaly sút ónimderine degen senimi artyp, suranys kóbeıe túspek.
Ken óndirýdiń tıimdi tehnologıasy
[caption id="attachment_10803" align="alignleft" width="391"]
Jelden qýat kózin óndiretin kóp qabatty qondyrǵynyń úlgisi[/caption]
E.A.Bóketov atyndaǵy QarMÝ janyndaǵy «Zertteýdiń fızıka-hımıalyq ádisteri» ınjenerlik baǵytyndaǵy zerthana ǵalymdary jasaǵan Taý-ken jáne metalýrgıa óndirisinde metaldardy negizi az kenderden, qaldyqtardan gıdroımpýlsti qýat energıasynyń kómegimen alý jobasy ınvestorlardy qatty qyzyqtyrdy. Óıtkeni búginde metal kenderin óndirý men qaıta jasaý ártúrli agregattyq jaǵdaıdaǵy úlken qaldyqtardyń bólinýimen sıpattalýda. Mıllıardtaǵan tonna metal kenderi birneshe óńdeýden ótedi. Taý-ken jáne metalýrgıa óndirisinde qaıta óńdeý nysanyna qoqys, untaq, shaıylǵan sý jáne ózge de qaldyqtar kóptep shyǵatyny belgili. Al osylardan jınaqtalǵan taý-ken qaldyqtary ǵalamsharymyzdaǵy ekologıalyq jaǵdaıdy nasharlatýda. Jylyna elimizde taý-ken óndirisi men ken oryndaryn qaıta óńdeýden qalatyn qaldyqtardyń 234 700 tonnany quraıdy eken. Osyǵan baılanysty paıdaly qazbalardy tolyqtaı paıdalanýǵa baǵyttalǵan jańa ekologıalyq taza tehnologıa qurý mańyzdy bolyp otyr. Atalmysh máseleni mıneraldy shıkizattardy gıdroımpýlsti qýatta qaıta óńdeýde jańa elektrohımıalyq ádister qoldanyp sheshýge bolady eken. Jańa tehnologıany jasaýshy ǵalymdar gıdroımpýlsti qýat kómegimen shıkizatty óńdeýde tájirıbelik qondyrǵysyn jasaǵan. Bul tehnologıanyń óz artyqshylyqtary bar. Mysaly, elektr energıasyn mehanıkalyq energıaǵa aınaldyrý, bul kezde onyń PÁK-i 80%-ǵa deıin kóteriledi. Energıa belgilengen núktede ǵana ótkiziledi jáne bul úderis qýat parametrleri ózgerse de ońaı retteıdi.
Búginde elimizde mundaı shıkizattardy óńdeıtin tehnologıa joq. Onyń balamasy tek Belorýssıa, Qytaı jáne Reseıde bar. Metaldy shıkizattan aıyrýda óndiristik qondyrǵydan tájirıbelik úlgi alyndy. Biraq alynǵan úlgi úlken ónimdilik kórsetkishine eseptelmegen. Shıkizattyń árbir túri qosymsha tehnologıalyq zertteýlerdi qajet etedi. Atalmysh jobany qarjylandyrý búginde kásipkerler men ınvestorlardyń qolynda. Joba júzege asyrylatyn bolsa, ken qaldyqtary paıdaǵa jarap, olardan túrli zattar jasaýǵa bolar edi. Bul óz kezeginde ekologıany taza saqtaýmen qatar, ekonomıkanyń órkendeýine de septigin tıgizeri anyq.
Araılym Bımendıeva,
«UǴTAO» AQ Qoǵammen baılanys bólimi qyzmetkeri.
