O basta Aqtóbe men Jambyl oblystarynyń oń tájirıbesine negizdelgen joba aıasynda jeri qunarsyz, komýnıkasıalyq qurylymy álsiz, jol qatynasy kúrdeli aýmaqtar túkpirindegi az tútindi qonystardy anyqtaý, jumyssyzdardy oqytý, qaıta oqytý, nesıelik kómek kórsetip, kásibiniń órisin keńeıtýge kómek kórsetý kózdeldi. Úkimet pen «Amanat» partıasyna «Aýyl amanaty» jobasyn búkil elge masshtabtaý mindeti júkteldi. Jobanyń barlyq artyqshylyqtary týraly halyqty durys aqparattandyrýǵa aıryqsha basymdyq berildi. «Amanat» partıasy janynan azamattar men ákimderdi ádisnamalyq súıemeldeýdi, oqytýdy, ótinimderdi qabyldaý jáne qarajatty bólý úderisiniń monıtorıńin qamtamasyz etetin jobalyq keńse qurylyp, qyzmetin jalǵap keledi. Mańǵystaý óńirinde joba qalaı júzege asyp jatyr, jetistikteri men nátıjesi qandaı? Osy saýaldar tóńireginde oblystyq «Aýyl amanaty» jobasynyń úılestirýshisi Asqar Imaǵanbetovpen suhbattastyq.
– Asqar Zamzamuly, aýyldy kórkeıtý men ahýalyn jaqsartý – memlekettik máni zor is. Jobanyń dittegeni de osy emes pe?
- 2021 jyly engizilgen ákimderdi tikeleı saılaý – saıası júıeni demokratıalandyrýǵa baǵyttalǵan Prezıdenttiń mańyzdy reformalarynyń biri. Bul ózgeris azamattardyń belsendiligin arttyryp, saılanǵan ákimdermen birge aýyldaǵy túıtkildi máselelerdi sheshýge jol ashty. Sońǵy tórt jylda 2 myńnan astam aýyl ákimi saılanyp, ákimder korpýsy aıtarlyqtaı jańardy. Olardyń kópshiligi – «Amanat» partıasynyń músheleri. Olardyń 60%-dan astamy – buǵan deıin ákim bolmaǵan, memlekettik qyzmette jumys istemegen azamattar. Sondyqtan jańa saılanǵan halyq qalaýlylaryna qoldaý kórsetý maqsatynda «Amanat» partıasy memlekettik qyzmet isteri agenttigimen birlesip «Ákimder mektebi» jobasyn qolǵa aldy. Nátıjesinde partıa janynan óńirlik saıasat boıynsha Úkimettiń Jobalyq ofısi janynan saraptamalyq ortalyq quryldy. Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes Mańǵystaý oblysy boıynsha 47 ákim bolsa, sonyń 46-sy qatysty. Oqý baǵdarlamasyna sáıkes ákimder 240 saǵattyq dáris tyńdady. Onyń 140 saǵatyn Memlekettik basqarý akademıasy, al 100 saǵatyn «Amanat» partıasynyń Saıası menejment akademıasy usyndy. Partıa oqytýshylary negizinen ekonomıkalyq máselelerge toqtalady. Taqyryby– «Aýyl okrýgteriniń ekonomıkalyq damý baǵdarlamalaryn ázirleý». Qazirgi tańda aýyldyq jerde el ekonomıkasyna eleýli áser etip, halyqtyń tabysyn arttyryp, jańa jumys oryndaryn ashatyn baǵdarlamalar joqtyń qasy. Jańa oqý kýrsy osy olqylyqty joıýǵa baǵyttalǵan jáne úsh negizgi kezeńnen turady. Birinshi kezeńde aýyl okrýgteriniń ákimderi marketıńtik zertteýler júrgizip, skrınıng nátıejesinde jobalar usyndy. Ekinshi kezeńde ótkizý naryǵy bar taýarlarǵa kooperatıvtik jobalar ázirledi. Úshinshi kezeńde ákimder osy egjeıtegjeıli ázirlengen jáne ekonomıkalyq negizdelgen jobany aýyl okrýgteriniń ekonomıkalyq damý baǵdarlamasynyń negizi retinde paıdalanýdy úırendi.
– Aýyldyq eldi mekenderdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna skrınıng qalaı júrgizildi?
– Bıyl «Aýyl amanaty» jobasy aıasynda jeńildetilgen shaǵyn nesıelerdi bólý kezinde basymdyq kooperatıvterge beriledi. Mańǵystaý oblysy aýmaǵynda aýyl ákimderi júrgizgen skrınıng nátıjesinde 19 joba usynylyp, bekitildi. Tyń bastamalar túrli baǵytty qamtyp otyr. Túıe sútin óndirý, iri qara maldy bordaqylaý, asyl tuqymdy mal basyn kóbeıtip ónimin satý, jylyjaı keshenderin salý, jylyjaıda qulpynaı ósirý, bıe sútinen shaǵyn óndeý sehyn salý jáne t.b. jobalar usynyldy. Ákimder aýyl azamattaryn biriktirýge, ónim ótkizý jelilerin, logıstıkany jáne qyzmetti úılestirý júıesin jolǵa qoıýǵa kómek kórsetedi. Bul kezeń – jaı oqytý ǵana emes, naqty jobalardy júzege asyrýǵa bet buratyn tájirıbelik saty. Jańa jobalardy júzege asyrý úshin Mańǵystaý oblystyq ákimdigi janynan jumys toby quryldy. Jumys tobyna «Amanat» partıasynyń, óńirlik aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń, « Kaspıı » Á K K «AQ» ókilderi kirdi. Arnaıy top quramynda Beıneý, Kendirli, Rahat, Taýshyq, Senek, Saıyn Shapaǵatov, Aqshuqyr, Baıandy, Batyr, Basqudyq, Dáýlet aýyldarynyń turǵyndarymen kezdesý ótkizdik. Aýyl halqyna kooperatıvtiń utymdy tustary, turǵyndardyń turmysyn jaqsartý tetikteri, salalarǵa nesıe berýdiń saralanǵan tásilderi týrasynda aýqymdy túsinik berdik. Ózge aýyldardyń tabysty tájirıbesi týraly da pikir almastyq. Kooperatıv ashý tártibi, ónim ótkizý naryqtary, kooperatıv qýattylyǵyn aldyn ala anyqtaý, kepildik bazasyn qaraý, kooperatıvti tirkeý úshin qajetti qujattar men jarǵy ázirleý, qosymsha zańgerlik qoldaý máseleleri sóz boldy.
Shaǵyn fermerlik sharýashylyqtar nesıelik qarajat alýda qıyndyqtarǵa tap keledi. Sondyqtan aýyl sharýashylyǵy taýar ónimderiniń birigýi ekonomıkalyq turǵydan tıimdi ekeni dáıektelgen. Óıtkeni tek qana kooperasıa arqyly taýar óndirýshiler ózderiniń óndiristik jáne basqa da tutynýshylyq qajettiligin sheshý arqyly básekege qabilettiligin arttyryp, ónimniń ózindik qunyn tómen túsirý múmkindigine ıe bolady. Sondyqtan da bul baǵytqa Úkimet tarapynan úlken kóńil bólinýde. Aýyl halqy óz erkimen eńbekke uıymdasý arqyly deldaldarǵa jem bolmaı, ózderi qurǵan kooperatıv arqyly naryqqa alyp shyǵyp, jaǵdaılaryn túzep, aýyl eńsesin tikteýge jaǵdaı jasaıdy. Sondaı-aq joǵary tehnologıalyq óndiris qurý, birlesip óndirgen ónimdi úlken kólemde ótkizý, sol arqyly taza tabysty ulǵaıtý, aınalym quraldaryn tıimdi paıdalanýmen qatar, janarmaı, tyńaıtqysh, tuqym jáne taǵy basqalaryn tómen baǵamen satyp alý joldary qarastyrylǵan.
– Kooperatıv qurýdyń tıimdi tustaryn túgendep óttińiz. Osy iske nıetti jandar kóp pe? Aýyl halqyn ne alańdatady?
- Kooperatıvke kúmánmen qaraıtyndardyń kóbi bastamanyń mánisin jete túsinbegender. Keńes kezeńindegi túsinikten aryla almaı otyr. Kooperatıvke mal-múlkimizdi qossaq, sońynda quralaqan qalamyz degen qorqynysh bar. Taǵy bir basty másele – jeke ıeligindegi mal basy syrǵalanyp, tirkelmeýi. Halyq maldy esepke tirkeýden qashady. Úkimet mal basyna salyq salady degen túsinik qalyptasqan. Alaıda elimizde mundaı zań joq. Aýyl sharýashylyǵy kooperatıvi keminde úsh quryltaıshynyń sheshimi boıynsha qurylady. Kooperatıvtik nesıe rásimdeýdiń erejelerine toqtalsam. «Aýyl amanaty» jobasy arqyly beriletin nesıeniń nomınaldy syıaqy mólsherlemesi – 2,5 paıyz. Sondaı-aq nesıeni óteý merzimi de qolaıly. Aıtalyq, mal sharýashylyǵyna baılanysty nesıe – 7 jylǵa, basqa baǵyttar boıynsha 5 jylǵa beriledi. Aýyl sharýashylyǵy kooperatıvin damytýǵa 8 myń aılyq eseptik kórsetkishke deıin nesıe beriledi. Baǵdarlamaǵa zeınet jasyna jetpeı jumystan qysqaryp qalǵandar, jumyssyzdar qatysa alady. Sonymen qatar otbasylyq kásipkerlikte aqy tólenbeıtin qyzmetti ózdiginen júzege asyratyndar, kúnkóristiń tómengi mólsherinen az tabysy bar óndiristik kooperatıvtiń músheleri, kásibin endi bastaǵandar men kásipkerler de ótinim berse bolady. Bul qural, saıyp kelgende, aýyl halqynyń tabysynyń ósýine jáne jańa jumys oryndaryn qurýǵa yqpal etedi. Oıymdy túsinikti tilmen jetkizsem. Kooperatıv múshesi óz malyn óz qorasynda baǵa beredi. Barlyq mal-múlikti bir ortaǵa qosý degen túsinik joq. Máselen, aýylda óz aýlasynda 2-5 túıeden baǵyp otyrǵan 20 úı bar delik, atalǵan úı sharýashylyǵyndaǵy adamdar ónimderin bazarǵa ótkizý barysynda birshama qıyndyqtarǵa tap bolady. Turaqty ótkizý pýnkti joq, aýdan ortalyǵyna azǵantaı ónimdi tasymaldaýdyń tıimsizdigi, jol shyǵyny syndy máseleler jetip artylady. Kooperatıv ashý arqyly aýyl turǵyndary múshelikke kirip, ári qaraı kooperatıv atynan mol ónimdi jınaqtar bolsa, ótkizý de ońaıǵa soǵar ma edi. Logıstıka shyǵyndary qysqaryp, memleket usynǵan sýbsıdıalarǵa qoljetimdilik artady. «Jumyla kótergen júk jeńil» demeı me dana halqymyz. Sol sekildi bul baǵytta memlekettik qoldaý is-sharalaryn qýattaý men fermerlerdiń kooperasıasyn úrdisin yntalandyrý zor mańyzǵa ıe. Óndiristik kooperatıvtik qurý qaı ýaqytta da quptarlyq is bolýy tıis. Aýyldardy aralaı kele uqqanymyz jeńildetilgen nesıe berý baǵdarlamasyn jurtshylyq jaqsy qabyldap otyr. Yntymaqty iske ynta bildirýshiler kóp. Qolyna qarajat tıgender mal, qus sharýashylyǵymen aınalysa alady. Tipti qarajaty jetip jatsa, qajetti tehnıka men qural-jabdyqtar da alýǵa bolady. Bıznestiń basqa túrlerin de damytamyn dep alǵa umtylsańyz, erkińiz bilsin. Biz ortaq eńbekke uıysyp, aýyl eńsesin tikteımin degenderge árkez qoldaý kórsetemiz.
– Joba boıynsha jumys qaı baǵytta jalǵasady?
– Aýyldyq jerlerde kooperasıany damytýda jeke qosalqy sharýashylyqtardyń kooperatıvtik model týraly málimetiniń tómendigi baıqalady. Sondyqtan aýyl-aýyldy aralap, aqparattyqtúsindirý jumystaryn jalǵaýdy josparlap otyrmyz. Mańǵystaý oblysy boıynsha baǵdarlamanyń júzege asýy aımaq basshysynyń orynbasayr Tilek Jetkizgenulynyń tikeleı baqylaýynda.
– Suhbatyńyzǵa raqmet.
Golroh Jemeneı
