و باستا اقتوبە مەن جامبىل وبلىستارىنىڭ وڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن جوبا اياسىندا جەرى قۇنارسىز، كوممۋنيكاسيالىق قۇرىلىمى ءالسىز، جول قاتىناسى كۇردەلى اۋماقتار تۇكپىرىندەگى از ءتۇتىندى قونىستاردى انىقتاۋ، جۇمىسسىزداردى وقىتۋ، قايتا وقىتۋ، نەسيەلىك كومەك كورسەتىپ، كاسىبىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋگە كومەك كورسەتۋ كوزدەلدى. ۇكىمەت پەن «Amanat» پارتياسىنا «اۋىل اماناتى» جوباسىن بۇكىل ەلگە ماسشتابتاۋ مىندەتى جۇكتەلدى. جوبانىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارى تۋرالى حالىقتى دۇرىس اقپاراتتاندىرۋعا ايرىقشا باسىمدىق بەرىلدى. «Amanat» پارتياسى جانىنان ازاماتتار مەن اكىمدەردى ءادىسنامالىق سۇيەمەلدەۋدى، وقىتۋدى، وتىنىمدەردى قابىلداۋ جانە قاراجاتتى ءبولۋ ۇدەرىسىنىڭ مونيتورينگىن قامتاماسىز ەتەتىن جوبالىق كەڭسە قۇرىلىپ، قىزمەتىن جالعاپ كەلەدى. ماڭعىستاۋ وڭىرىندە جوبا قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر، جەتىستىكتەرى مەن ناتيجەسى قانداي؟ وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە وبلىستىق «اۋىل اماناتى» جوباسىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى اسقار يماعانبەتوۆپەن سۇحباتتاستىق.
– اسقار زامزام ۇلى، اۋىلدى كوركەيتۋ مەن احۋالىن جاقسارتۋ – مەملەكەتتىك ءمانى زور ءىس. جوبانىڭ دىتتەگەنى دە وسى ەمەس پە؟
- 2021 جىلى ەنگىزىلگەن اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋ – ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋعا باعىتتالعان پرەزيدەنتتىڭ ماڭىزدى رەفورمالارىنىڭ ءبىرى. بۇل وزگەرىس ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، سايلانعان اكىمدەرمەن بىرگە اۋىلداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋگە جول اشتى. سوڭعى ءتورت جىلدا 2 مىڭنان استام اۋىل اكىمى سايلانىپ، اكىمدەر كورپۋسى ايتارلىقتاي جاڭاردى. ولاردىڭ كوپشىلىگى – «Amanat» پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى. ولاردىڭ 60%-دان استامى – بۇعان دەيىن اكىم بولماعان، مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەمەگەن ازاماتتار. سوندىقتان جاڭا سايلانعان حالىق قالاۋلىلارىنا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا «Amanat» پارتياسى مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ «اكىمدەر مەكتەبى» جوباسىن قولعا الدى. ناتيجەسىندە پارتيا جانىنان وڭىرلىك ساياسات بويىنشا ۇكىمەتتىڭ جوبالىق ءوفيسى جانىنان ساراپتامالىق ورتالىق قۇرىلدى. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا 47 اكىم بولسا، سونىڭ 46-سى قاتىستى. وقۋ باعدارلاماسىنا سايكەس اكىمدەر 240 ساعاتتىق ءدارىس تىڭدادى. ونىڭ 140 ساعاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى، ال 100 ساعاتىن «Amanat» پارتياسىنىڭ ساياسي مەنەدجمەنت اكادەمياسى ۇسىندى. پارتيا وقىتۋشىلارى نەگىزىنەن ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە توقتالادى. تاقىرىبى– «اۋىل وكرۋگتەرىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋ». قازىرگى تاڭدا اۋىلدىق جەردە ەل ەكونوميكاسىنا ەلەۋلى اسەر ەتىپ، حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشاتىن باعدارلامالار جوقتىڭ قاسى. جاڭا وقۋ كۋرسى وسى ولقىلىقتى جويۋعا باعىتتالعان جانە ءۇش نەگىزگى كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشى كەزەڭدە اۋىل وكرۋگتەرىنىڭ اكىمدەرى ماركەتينگتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، سكرينينگ ناتيەجەسىندە جوبالار ۇسىندى. ەكىنشى كەزەڭدە وتكىزۋ نارىعى بار تاۋارلارعا كووپەراتيۆتىك جوبالار ازىرلەدى. ءۇشىنشى كەزەڭدە اكىمدەر وسى ەگجەيتەگجەيلى ازىرلەنگەن جانە ەكونوميكالىق نەگىزدەلگەن جوبانى اۋىل وكرۋگتەرىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ نەگىزى رەتىندە پايدالانۋدى ۇيرەندى.
– اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا سكرينينگ قالاي جۇرگىزىلدى؟
– بيىل «اۋىل اماناتى» جوباسى اياسىندا جەڭىلدەتىلگەن شاعىن نەسيەلەردى ءبولۋ كەزىندە باسىمدىق كووپەراتيۆتەرگە بەرىلەدى. ماڭعىستاۋ وبلىسى اۋماعىندا اۋىل اكىمدەرى جۇرگىزگەن سكرينينگ ناتيجەسىندە 19 جوبا ۇسىنىلىپ، بەكىتىلدى. تىڭ باستامالار ءتۇرلى باعىتتى قامتىپ وتىر. تۇيە ءسۇتىن ءوندىرۋ، ءىرى قارا مالدى بورداقىلاۋ، اسىل تۇقىمدى مال باسىن كوبەيتىپ ءونىمىن ساتۋ، جىلىجاي كەشەندەرىن سالۋ، جىلىجايدا قۇلپىناي ءوسىرۋ، بيە سۇتىنەن شاعىن وندەۋ سەحىن سالۋ جانە ت.ب. جوبالار ۇسىنىلدى. اكىمدەر اۋىل ازاماتتارىن بىرىكتىرۋگە، ءونىم وتكىزۋ جەلىلەرىن، لوگيستيكانى جانە قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جۇيەسىن جولعا قويۋعا كومەك كورسەتەدى. بۇل كەزەڭ – جاي وقىتۋ عانا ەمەس، ناقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بەت بۇراتىن تاجىريبەلىك ساتى. جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ماڭعىستاۋ وبلىستىق اكىمدىگى جانىنان جۇمىس توبى قۇرىلدى. جۇمىس توبىنا «Amanat» پارتياسىنىڭ، وڭىرلىك اۋىل شارۋاشىلىعى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ، « كاسپيي » ءا ك ك «اق» وكىلدەرى كىردى. ارنايى توپ قۇرامىندا بەينەۋ، كەندىرلى، راحات، تاۋشىق، سەنەك، سايىن شاپاعاتوۆ، اقشۇقىر، باياندى، باتىر، باسقۇدىق، داۋلەت اۋىلدارىنىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدىك. اۋىل حالقىنا كووپەراتيۆتىڭ ۇتىمدى تۇستارى، تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ تەتىكتەرى، سالالارعا نەسيە بەرۋدىڭ سارالانعان تاسىلدەرى تۋراسىندا اۋقىمدى تۇسىنىك بەردىك. وزگە اۋىلداردىڭ تابىستى تاجىريبەسى تۋرالى دا پىكىر الماستىق. كووپەراتيۆ اشۋ ءتارتىبى، ءونىم وتكىزۋ نارىقتارى، كووپەراتيۆ قۋاتتىلىعىن الدىن الا انىقتاۋ، كەپىلدىك بازاسىن قاراۋ، كووپەراتيۆتى تىركەۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتار مەن جارعى ازىرلەۋ، قوسىمشا زاڭگەرلىك قولداۋ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى.
شاعىن فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتار نەسيەلىك قاراجات الۋدا قيىندىقتارعا تاپ كەلەدى. سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋار ونىمدەرىنىڭ بىرىگۋى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمدى ەكەنى دايەكتەلگەن. ويتكەنى تەك قانا كووپەراسيا ارقىلى تاۋار وندىرۋشىلەر وزدەرىنىڭ وندىرىستىك جانە باسقا دا تۇتىنۋشىلىق قاجەتتىلىگىن شەشۋ ارقىلى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرىپ، ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەن ءتۇسىرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. سوندىقتان دا بۇل باعىتقا ۇكىمەت تاراپىنان ۇلكەن كوڭىل بولىنۋدە. اۋىل حالقى ءوز ەركىمەن ەڭبەككە ۇيىمداسۋ ارقىلى دەلدالدارعا جەم بولماي، وزدەرى قۇرعان كووپەراتيۆ ارقىلى نارىققا الىپ شىعىپ، جاعدايلارىن تۇزەپ، اۋىل ەڭسەسىن تىكتەۋگە جاعداي جاسايدى. سونداي-اق جوعارى تەحنولوگيالىق ءوندىرىس قۇرۋ، بىرلەسىپ وندىرگەن ءونىمدى ۇلكەن كولەمدە وتكىزۋ، سول ارقىلى تازا تابىستى ۇلعايتۋ، اينالىم قۇرالدارىن ءتيىمدى پايدالانۋمەن قاتار، جانارماي، تىڭايتقىش، تۇقىم جانە تاعى باسقالارىن تومەن باعامەن ساتىپ الۋ جولدارى قاراستىرىلعان.
– كووپەراتيۆ قۇرۋدىڭ ءتيىمدى تۇستارىن تۇگەندەپ ءوتتىڭىز. وسى ىسكە نيەتتى جاندار كوپ پە؟ اۋىل حالقىن نە الاڭداتادى؟
- كووپەراتيۆكە كۇمانمەن قارايتىنداردىڭ كوبى باستامانىڭ ءمانىسىن جەتە تۇسىنبەگەندەر. كەڭەس كەزەڭىندەگى تۇسىنىكتەن ارىلا الماي وتىر. كووپەراتيۆكە مال-مۇلكىمىزدى قوسساق، سوڭىندا قۇرالاقان قالامىز دەگەن قورقىنىش بار. تاعى ءبىر باستى ماسەلە – جەكە يەلىگىندەگى مال باسى سىرعالانىپ، تىركەلمەۋى. حالىق مالدى ەسەپكە تىركەۋدەن قاشادى. ۇكىمەت مال باسىنا سالىق سالادى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. الايدا ەلىمىزدە مۇنداي زاڭ جوق. اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى كەمىندە ءۇش قۇرىلتايشىنىڭ شەشىمى بويىنشا قۇرىلادى. كووپەراتيۆتىك نەسيە راسىمدەۋدىڭ ەرەجەلەرىنە توقتالسام. «اۋىل اماناتى» جوباسى ارقىلى بەرىلەتىن نەسيەنىڭ نومينالدى سىياقى مولشەرلەمەسى – 2،5 پايىز. سونداي-اق نەسيەنى وتەۋ مەرزىمى دە قولايلى. ايتالىق، مال شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى نەسيە – 7 جىلعا، باسقا باعىتتار بويىنشا 5 جىلعا بەرىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆىن دامىتۋعا 8 مىڭ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىن نەسيە بەرىلەدى. باعدارلاماعا زەينەت جاسىنا جەتپەي جۇمىستان قىسقارىپ قالعاندار، جۇمىسسىزدار قاتىسا الادى. سونىمەن قاتار وتباسىلىق كاسىپكەرلىكتە اقى تولەنبەيتىن قىزمەتتى وزدىگىنەن جۇزەگە اسىراتىندار، كۇنكورىستىڭ تومەنگى مولشەرىنەن از تابىسى بار وندىرىستىك كووپەراتيۆتىڭ مۇشەلەرى، كاسىبىن ەندى باستاعاندار مەن كاسىپكەرلەر دە ءوتىنىم بەرسە بولادى. بۇل قۇرال، سايىپ كەلگەندە، اۋىل حالقىنىڭ تابىسىنىڭ وسۋىنە جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى. ويىمدى تۇسىنىكتى تىلمەن جەتكىزسەم. كووپەراتيۆ مۇشەسى ءوز مالىن ءوز قوراسىندا باعا بەرەدى. بارلىق مال-مۇلىكتى ءبىر ورتاعا قوسۋ دەگەن تۇسىنىك جوق. ماسەلەن، اۋىلدا ءوز اۋلاسىندا 2-5 تۇيەدەن باعىپ وتىرعان 20 ءۇي بار دەلىك، اتالعان ءۇي شارۋاشىلىعىنداعى ادامدار ونىمدەرىن بازارعا وتكىزۋ بارىسىندا ءبىرشاما قيىندىقتارعا تاپ بولادى. تۇراقتى وتكىزۋ پۋنكتى جوق، اۋدان ورتالىعىنا ازعانتاي ءونىمدى تاسىمالداۋدىڭ تيىمسىزدىگى، جول شىعىنى سىندى ماسەلەلەر جەتىپ ارتىلادى. كووپەراتيۆ اشۋ ارقىلى اۋىل تۇرعىندارى مۇشەلىككە كىرىپ، ءارى قاراي كووپەراتيۆ اتىنان مول ءونىمدى جيناقتار بولسا، وتكىزۋ دە وڭايعا سوعار ما ەدى. لوگيستيكا شىعىندارى قىسقارىپ، مەملەكەت ۇسىنعان سۋبسيديالارعا قولجەتىمدىلىك ارتادى. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەمەي مە دانا حالقىمىز. سول سەكىلدى بۇل باعىتتا مەملەكەتتىك قولداۋ ءىس-شارالارىن قۋاتتاۋ مەن فەرمەرلەردىڭ كووپەراسياسىن ءۇردىسىن ىنتالاندىرۋ زور ماڭىزعا يە. وندىرىستىك كووپەراتيۆتىك قۇرۋ قاي ۋاقىتتا دا قۇپتارلىق ءىس بولۋى ءتيىس. اۋىلداردى ارالاي كەلە ۇققانىمىز جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسىن جۇرتشىلىق جاقسى قابىلداپ وتىر. ىنتىماقتى ىسكە ىنتا بىلدىرۋشىلەر كوپ. قولىنا قاراجات تيگەندەر مال، قۇس شارۋاشىلىعىمەن اينالىسا الادى. ءتىپتى قاراجاتى جەتىپ جاتسا، قاجەتتى تەحنيكا مەن قۇرال-جابدىقتار دا الۋعا بولادى. بيزنەستىڭ باسقا تۇرلەرىن دە دامىتامىن دەپ العا ۇمتىلساڭىز، ەركىڭىز ءبىلسىن. ءبىز ورتاق ەڭبەككە ۇيىسىپ، اۋىل ەڭسەسىن تىكتەيمىن دەگەندەرگە اركەز قولداۋ كورسەتەمىز.
– جوبا بويىنشا جۇمىس قاي باعىتتا جالعاسادى؟
– اۋىلدىق جەرلەردە كووپەراسيانى دامىتۋدا جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردىڭ كووپەراتيۆتىك مودەل تۋرالى مالىمەتىنىڭ تومەندىگى بايقالادى. سوندىقتان اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، ءاقپاراتتىقتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جالعاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا باعدارلامانىڭ جۇزەگە اسۋى ايماق باسشىسىنىڭ ورىنباساىر تىلەك جەتكىزگەن ۇلىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت.
گولروح جەمەنەي
