Belgili aqyn, Memlekettik syılyqtyń ıegeri Esenǵalı Raýshanovtyń "Ókinedi aqyndar óterinde..." atty kólemdi maqalasy "Atyraý" gazetinde jaryq kóripti. Shetelge jıi saıahattaıtyn jıhangez shaıyrdyń maqala ortasynda búgingi qazaq qyzdary jaıynda jazǵan shaǵyn túıini oıǵa batyrdy. úzip alyp, usynyp otyrmyz...
Taǵy bir top – shet elge ketken áıelder. Men osylardy esh túsine almaımyn. Germanıada, Maınadaǵy Frankfýrt shaharynda ákesinen úlken shalǵa tıgen talaı qazaq qyzdaryn kórdim. Italıada, Pompeıge taqaý bir qystaqtaǵy fermerge turmysqa shyǵyp, esekpen taý betkeıindegi júzimdikke sý tasyp júrgen qaryndasymyz meniń qazaq ekenimdi bilip, tura qashty. Almatyǵa bosqyn bolyp kelgen nıgerıalyqqa tıip, jyl aralatyp qara domalaq balalardy birinen soń birin shubyrtyp otyrǵan Aınur esimdi qaryndasymyzben bolǵan áńgimede «sý aıaǵy qurdym, sóz aıaǵy qaljyń» dep, «qaraǵym-aý, Qazaqstanǵa erteń kim ıe bolady, qara bala qazaqta da bar emes pe?» degenmin, ol «men ultshyldarmen sóılespeımin!» dep, túıeden túskendeı, dúńk ete qaldy. Fashıs demegenine shúkir. Qaıdan sap ete qalǵanyn bilmeımin, álginiń ákesi men sheshesi eki jaqtan atoılaı shaýyp, qyzynyń qylyǵyn maquldap, meni biraz jerge aparyp tastady. Shekildeýigin shaǵyp «kúıeý balamyz» tur bir shette. «Qaı jeńgeniń meniki» degendeı, mıyqtan kúlip qoıady.
Erteńine ashýy basyldy bilem, álgi qyz meni arnaıy izdep keldi: «Negrge tıdiń dep kústanalaıtyn tek siz emes» dep bastady ol áńgimesin, alǵashynda ákem qarsy boldy, sheshem «kimge tıseń, oǵan tı, tek jylamaı júrseń boldy» dedi. Sheshem ruqsat bergen soń shyqtym». Shesheni tyńdamasam, kim bolǵanym?
Amerıkada, Kalıfornıanyń Torranse qalasyndaǵy shaǵyn dúkende bálish satyp turatyn Bıbigúl degen qazaq qyzynyń kúıeýi ózinen otyz jas úlken atan túıedeı alyp negr Qazaqstannyń qaıda ekenin de bilmeıdi. Oǵan Qazaqstannyń ne keregi bar?
Afrıkanyń qarǵa mıyn qaınatar ystyǵynda qara balasyn jetektep jalań aıaq kele jatqan qazaq qyzyn kórip, áńgimeleskenim bar, ol ómirine razy. Qazaqstandaǵy ahýaldarǵa túk te qyzyqpaıdy. Olardy aıtpaǵanda, kórshi orys, tájik, túrik pen ózbek, qyrǵyzǵa tıgen qazaq qyzdary da tórkinnen góri, kóbinese túsken jeriniń joǵyn kóbirek joqtaıdy. Barǵan jerine tastaı batyp, sýdaı sińýdi oılaıtyn bolar. Qazaqstan telearnalarynda ózge eldiń azamattaryna kúıeýge tıgen qyzdar týraly arnaıy habarlar júıeli túrde efırge shyǵyp keledi. Qazaq ánderi arqaý bolǵan jekelegen klıpterde qazaq qyzynyń kúıeýi basqa ult ókili bolady. Maqsat ne sonda?
Erevandaǵy Qazaqstan elshiligi aldynda jolyqqan qazaq áıeli áli esimde. Aqmola jaqtyń qyzy kórinedi. Budan otyz jyldaı buryn Qazaqstan-ǵa jumys izdep kelgen bir armán etikshige turmysqa shyǵady. Qazaqshany áldeqashan umytqan. Hrıstıan dinine qalaı, qashan ótkenin jyr ǵyp aıtady. Jeksenbi saıyn shirkeýden qalmaıdy. Elshilikke eden sypyrýshy bolyp ornalasqysy keledi eken. Járdem suraıdy. «Elge barmaımyn, ol jaq sýyq» deıdi.
Qytaıǵa áıel bolǵan qazaq qyzdarynyń sany jyl sanap kóbeıip keledi. Ásirese, Aqtóbe oblysy men Atyraý aımaqtarynyń qyzdary sheteldikterge kóp shyǵady. Bul – resmı málimetterden alynǵan derekter.
«Qazaqstan bizge járdem berýi kerek qoı» degen qazaq qyzyn sóıletkim kelip, (tájiktiń áıeli) «ol nege senderge kómektesýi kerek?» dep ádeıi suraǵanym bar. Úndemeıdi. Qazaqstannan alýǵa kerek. Qazaqstan bárine berý kerek. Qyrǵyzstannyń burynǵy prezıdenti Asqar Aqaevtyń sheshesi (qazaq qyzy, álbette) tórkini taıaq tastam jerde tursa da, qazaqsha sóıleýdi umytqan, ómirden ózin qyrǵyz sezinip ótti.
Qazaq áıelderine baılanysty kókeıde júrgen kóp másele bar. Erterekte bir ınternet saıtynan «Kóbine olar (qazaq áıelderi) ishteı ózderin ózgelerden kem sezinedi, ádemi emespiz dep oılaıdy. Erte boıana bastaıtyny da sodan. Boıanbaıtyn qazaq áıelin sırek kóresiz. Shet elde, ásirese, Eýropada, Amerıkada boıanǵan áıeldi durys túsinbeýi múmkin. Qazaq qyzdary ata-anadan eshqandaı shekteý-shegerý kór-meı ósedi, olarda musylman halyqtaryna tán qysylý, qymtyrylý atymen joq. Ózderi bul qylyqtaryn ozyq elderge tán abzal qasıetter dep esepteıdi. Kórshi azıalyqtar olardy «kápir qazaq» dep ataıdy» degen syńarjaq, qyjyrtpa pikir oqyǵanym bar. Árıne, namysyń keledi. Biraq, qalaı desek te, qazaq áıeli degen sońǵy jyldary paıda bolǵan birdi-ekili túsiniksiz tómen etektiler emes, qazaq áıeli degen – keshegi Qyz Jibek, Domalaq ana, Aıman, Sholpan, aqyn Sara, Álıa men Mánshúk, Hıýaz apaı men Farıza, Roza men Bıbigúl… ıá, tizimdi soza berýge bolady. Muqaǵalı aıtpaqshy, «Qaıran bizdiń shesheler ardy oılaǵan!». Ardy oılaǵan analarymyzdan azǵan-tozǵan áldekimder sadaǵa ketsin.
Esenǵalı RAÝSHANOV, "Atyraý" gazetinen qysqartyp alyndy
