Sý problemasy eń ótkir bolyp otyrǵan aımaq – Afrıka jáne Ortalyq Azıa. Onyń ishinde Qazaqstannyń jaǵdaıy – óte kúrdeli. Aýyz sýdy únemdeý kerek. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, Qazaqstan 2050 jylǵa qaraı «sýǵa óte muqtaj» elderdiń sanatyna kirýi múmkin. Qazir elimizde 600 myńnan astam adam taza aýyz sýǵa zárý. 1987 jyly BUU-nyń Dúnıejúzilik qorshaǵan orta men damý komısıasy «Bizdiń jalpy bolashaǵymyz» atty esebinde «qorshaǵan orta úshin qaýipsiz jolda ekonomıkalyq dáýirge» aıaq basýǵa shaqyrdy.
Alǵash ret «turaqty damý» konsepsıasy usynyldy. «Turaqty damý maqsattary» – qazirgi ýaqyttyń qajettiligin qamtamasyz ete otyryp, bolashaq urpaqtardyń óziniń qajettilikterin qamtamasyz etýine qaýip týǵyzbaıtyn damý. 6 turaqty damý maqsattarynda sý máselesi qozǵalǵan.
Birikken Ulttar Uıymynyń málimetterine súıensek, álem halqynyń jartysyna jýyǵy sý tapshylyǵyn sezinedi. Sarapshylardyń aıtýynsha, jer betinde 780 mıllıonnan astam adam taza aýyz sýǵa qol jetkize almaı otyr. Al 1,7 mıllıard adam tushshy sý kózderine zárý. Álemde jyl saıyn taza sýdyń joqtyǵynan, sonyń saldarynan bolatyn antısanıtarıadan myńdaǵan adam kóz jumady. Onyń kóbi – balalar.
Keıbir elderdegideı asa qat bolmaǵanmen, Qazaqstanda da aýyz sý problemasy bar. Degenmen elimizdegi jerasty sý resýrstary arnaıy zerttelip, onyń gıdrogeologıalyq kartasy jasalǵan. Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev aıtqandaı, sýdyń shyǵynyn azaıtýda sý sharýashylyǵy salasyn tolyqtaı sıfrlandyrýǵa kóshirý mindeti tur. Sosyn kanaldar men sý qashyrtpalaryn nazardan tys qaldyrmaı, únemi tazalap, qajetti jaǵdaılarda, kanaldardyń tabanyn betondaýdy qolǵa alý mańyzdy.
Sý resýrstarynyń eń kóp paıdalanylatyn baǵyty - aýyl sharýashylyǵy salasy. Agroónerkásipte paıdalanylatyn tehnıkanyń eski bolýy, sýarý tásilderiniń utymdy qoldanylmaýy kóp jyldar boıy sý qorlarynyń durys ıgerilmeı kelýine alyp keldi. Jahandyq máselege aınalǵan Aral ekologıasynyń da eń áýeli osy aýyl sharýashylyq egistikterine sýdy joldan buryp alyp, esepsiz paıdalanýdan bastalǵany barshaǵa málim.Qazirgi tańda,sarapshylar Kaspııdiń qatty taıazdanýyna baılanysty dabyl qaǵyp jatyr.
Teńizde qaptaǵan qaırańdar paıda bolyp, kemelerdiń júzýi qıyndaǵan. Al Kaspıı – Qazaqstanǵa sanksıalar saldarynan álemnen oqshaýlanǵan Reseıdi aınalyp ótýge múmkindik beretin jalǵyz ári biregeı tasymal joly. Jaǵalaýdaǵy elder onyń ekologıasyn jaqsartýǵa basa mán bergeni abzal.
Jalpy, Kaspıı Araldyń taǵdyryn qaıtalaýy múmkin be degen qaýip te bar. Kaspıı taǵdyry memleketti de alańdatady.
Prezıdent Q.Toqaev 29 maýsymda ótken VI Kaspıı samıtinde bul teńizdiń ekojúıesin saqtaý – 5 el yqpaldastyǵynyń basty baǵyttarynyń biri dep belgiledi. Kaspıı jaǵalaýynyń ekonomıkalyq damýy da, mıllıondaǵan turǵyndardyń ál-aýqaty da onyń tabıǵı ortasyn saqtaý mindetimen tyǵyz baılanysty. Qazaqstan Prezıdenti ortaq sý arterıasynda ekologıalyq apatty boldyrmaý úshin birlesip jumys isteýge shaqyrdy. Qalaı bolǵanda da, mıllıondaǵan jyldyń kýási qart Kaspııdi saqtap, keler urpaqtarǵa tabystaý – paryz ekenin eskertken bolatyn.Joǵaryda atalǵan jaıttardy eskere otyra,turaqty damý maqsattary aıasynda ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń zań fakúltetiniń oqytýshylar quramy men stýdentter arasynda dóńgelek ústel,pikirtalas saıystary,túrli aksıalar ótkizýde.Elimizde oryn alǵan ózekti máselelerdi sheshýge bizde óz tarapymyzdan úles qosýdamyz.Mysaly,sýdy únemdeý,tabıǵatty aıalaý,senbilikter t.b
Endeshe, «bulaq kórseń kózin ash» degendi basshylyqqa ala otyryp, sýdyń ómirdiń nári ekenin umytpaı, «sýdyń da suraýy bar» degendi de esten shyǵarmaıyq.
Tilepbergenov O.N.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Zań fakúlteti qylmystyq quqyq, qylmystyq is júrgizý jáne krımınalısıka kafedrasynyń aǵa-oqytýshysy,zań ǵylymdarynyń kandıdaty
El-tutqa stýdentter klýbynyń jetekshisi
