12 sáýirde AQSH-tyń saıası ómirinde úlken jańalyq boldy. Hılları Daıen Rodhem Klınton (ony tanystyrýdyń qajeti shamaly) 2016 jylǵy Prezıdent saılaýyna túsetinin resmı málimdedi. Eń qyzyǵy ázirden-aq onyń bul báıgede jeńiske jetetini aıtylýda. Nege eken?
Klınton hanym saıasat sahnasynda burynnan júr. Álem Hıllarıdi kúıeýi Klınton 1992 jyly AQSH prezıdenti bolyp saılanǵannan beri biledi. Sodan beri federaldy deńgeıde birinshi hanymnyń (aıtpaqshy, Chıkago týmasy) pozısıasy ósýmen boldy.
Al Bıll ekeýi... Bıllmen 1971 jyly Iel ýnıversıtetinde tanysady. 1973 jyly ol Quqyq Doktory dárejesin aldy. Ári qaraı ádettegideı. Otaý qurdy. Bala súıdi.
Ýnıversıtetti támamdap, azdaǵan ýaqyt sabaq bergennen keıin Klınton otbasy birjolata saıasatqa ketedi. Jubaılar úlken jetistikke jetedi.
Alǵashqysy: 1978 jyly Bıll Klınton Arkanzas shtatynyń gýbernatory atandy. Zańger Hılları da beker otyrǵan joq. AQSH-tyń sol jylǵy prezıdenti Jımmı Karter Hıllarıdi Arkanzastaǵy zańgerlik qyzmet Korporasıasynyń múshesi qyzmetine qabyldaıdy. Atalǵan shtattyń birinshi hanymy retinde ol 12 jyl boıy (1979-1981, 1983-1993) osyndaǵy saıası-qoǵamdyq jumystarǵa aralasady.
1993 ol densaýlyq salasyn reformalaý komıtetin basqarady, alaıda uzaq aıaldaǵan joq. Shyny kerek, Klıntonǵa atalǵan salany reformalaý aýyrǵa soqty, qolynan kelmedi. Biraq, bul arada kiná jalǵyz onda emes. Medısınalyq saqtandyrý júıesin engizý jumys berýshiler men medısınalyq taýar óndirýshilerdiń ǵana emes, sonymen birge Kongrestiń de qarsylyǵyn týdyrdy. Sebebi, mundaǵy respýblıkashylardyń sany basym-tuǵyn.
Ol Reseıdiń kórshi elderge áskerı-saıası jáne ekonomıkalyq qysymyn kúsheıte túserin baıaǵydan aıtyp júr. 2012 jyldyń jeltoqsanynda Dýblındegi EQYU-nyń otyrysynda bylaı dedi: «Keńestendirý («sovetızasıa») Kedendik odaq pen Eýrazıalyq odaqtyń astarynda jasyrýly. Qatelik jibermeýimiz kerek. Biz mundaǵy maqsatty (Reseıdiń) jaqsy bilemiz. Bul proseske kedergi keltirý jáne ony boldyrmaýdyń tıimdi jolyn tabamyz».
JANJAL...
1998 jyly Aq Úıde úlken seks-janjal shyqty. Muny basqalaı aıta almaımyz. Hılları saıası ári emosıonaldy turǵyda úlken tyǵyryqqa tirelgenmen, munysyn bildirgen joq. Kúıeýin aqtap, jaqtap shyqty, munyń bári «ońshyldardyń oılastyrǵany» dedi.
Bıll Klınton AQSH prezıdentiniń oryntaǵyn bosatqannan soń Hıllarıdiń ekinshi tynysy ashyldy. Saıası Olımptiń shyńyna kóterilýdi kózdedi ol. 2000 jyly Nú-Iork shtatynyń senatory saılaýynda jeńdi. Birneshe ret qaıta saılanyp, 2009 jylǵa deıin óz oryntaǵyn bosatqan joq.
Kelesi kezek – Aq Úı. 2008 jylǵy prezıdent saılaýynda Hılları negizgi favorıtterdiń biri sanaldy. Biraq, ol kezgi amerıkalyq qoǵam saıası sahnada jańa tulǵalardy qajet etken bolatyn. Bul turǵyda Barak Obama taptyrmas kandıdat edi. Ol Hıllarıdi ishki partıalyq básekede de, artynsha jalpyhalyqtyq saılaýda da basyp ozdy.
Obama Klınton hanymnyń kerek bolaryn bildi. Oǵan AQSH Memlekettik hatshysynyń qyzmetin usyndy. Osylaısha Hılları halyqaralyq deńgeıge shyǵyp, AQSH-tyń syrtqy saıasat vedomstvosyn basqarǵan alǵashqy áıel atandy. Biraq, onyń bul qyzmettegi jumysyn da tabysty dep aıtýǵa kelmeıdi. Nege?
Nobel premıasynyń ıegeri (Obamany aıtamyz) dıktatorlyq júıelerdi buzýǵa kóshti, áskerı operasıalar jıiledi. Barak bir sózinde turǵan joq: «Gýantanamo túrmesin jabamyn» degen ol bul isin aqyry aıaqtaı almaı ketetin túri bar... Sol kezgi Amerıkanyń syrtqy saıasaty álemniń ár tarabynan úlken synǵa ushyrady.
Biraq, biz bile bermeımiz. Hılları AQSH-tyń saıası ári ekonomıkalyq baǵytyndaǵy biraz sharaǵa bastamashy boldy. Ol álemde ekstremızm men terorızmge qarsy ortaq strategıa ázirleý kerek deıtin bir adam.
AQSH pen Reseıdiń arasyndaǵy qarym-qatynastyń salqyndaýy sol kezden bastalǵan jáne áli jalǵasyp keledi.
Hılları hanymnyń tusynda AQSH pen Qazaqstannyń arasyndaǵy qarym-qatynas oń baǵytta júrdi. Ekonomıkalyq jáne mádenı sharalarǵa jan bitti. 2011 jyldyń qańtarynda Klınton hanymǵa «eki eldiń arasyndaǵy áriptestik pen dostyqty damytqany úshin» Birinshi dárejeli «Dostyq» ordeni tabystaldy.
Ol Reseıdiń kórshi elderge áskerı-saıası jáne ekonomıkalyq qysymyn kúsheıte túserin baıaǵydan aıtyp júr. 2012 jyldyń jeltoqsanynda Dýblındegi EQYU-nyń otyrysynda bylaı dedi: «Keńestendirý («sovetızasıa») Kedendik odaq pen Eýrazıalyq odaqtyń astarynda jasyrýly. Qatelik jibermeýimiz kerek. Biz mundaǵy maqsatty (Reseıdiń) jaqsy bilemiz. Bul proseske kedergi keltirý jáne ony boldyrmaýdyń tıimdi jolyn tabamyz».
Jeb Býsh ta, Maıkl Hakabı de, tájirıbeli Bernı Sanders te AQSH-tyń qoǵamdyq saıası ómirinde sonshalyqty yqpalǵa ıe emes. Olardyń ımıji jáne halyqaralyq saıasattaǵy bedeli tómen.
SONYMEN...
[caption id="attachment_10688" align="alignright" width="440"]
Clinton 2016[/caption]
Iá, sonymen, Hılları saılaýǵa túsetinin málimdedi. Bizdińshe, bul alamanda onymen naqty básekege túse alatyn oponentteri az.
Al saıası trend demokrattardyń jaǵynda emes... Jeb Býsh ta, Maıkl Hakabı de, tájirıbeli Bernı Sanders te AQSH-tyń qoǵamdyq saıası ómirinde sonshalyqty yqpalǵa ıe emes. Olardyń ımıji jáne halyqaralyq saıasattaǵy bedeli tómen.
Hılları bılikke keler bolsa, AQSH-tyń álemdik saıasattaǵy lıderlik rólin bekite túserine senimdi sarapshylar. AQSH ekonomıkasy órleý ústinde jáne aldaǵy 2 jylda órleı túspese, quldyramaıdy. Hılları bılikke kelse Obama óndiriske engizgen densaýlyq saqtaý baǵdarlamasyn aıaǵyna jetkizeri anyq. Bálkim, onyń komandasy amerıkalyq áleýmet pen ekonomıkaǵa qatysty jańa jobalar jasaýǵa kirisip ketken de bolar.
Klınton da qatal negizi. Kúshtik baǵytty ustanady. 2002 jyly ol Irakqa ásker kirgizýge jáne Ben Laden men Kaddafıdiń kózin qurtýǵa daýys berdi. Jáne sol kózqarasynan taımaǵany anyq. Bul tıisinshe ózge oıynshylardyń, onyń ishinde Qytaı men Reseıdiń qarsylyǵyn týdyratyny daýsyz. Biraq, ol qıyndyq pen qaýipten qoryqpaıdy. Sarapshylar «ol qaıta qurýdyń (perezagrýzka) jobasyn jasap, dinı fýndamentalızm, ekstremızm jáne terorızmge qarsy birigip kúresýde muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy derjavalarmen áriptestikti jandandyrýǵa tyrysady», – deıdi.
OSYDAN 8 JYL BURYN...
Negizinde Hılları prezıdentikke osydan 8 jyl buryn daıyn bolǵan. Alaıda, buǵan Amerıka daıyn emes edi. Al ázir daıyn. Alǵashqy áıel prezıdentke de, onyń Aq Úıde atqarar jumysyna da daıyn. Osy jyldar aralyǵynda ol ózine at jasady, myqty ımıj, berik saıası baza qalyptastyrdy. Onyń «Ready for Hillary» elektoraldy kompanıasy tarıhqa eneri anyq.
«Ready for Hillary» saılaýaldy kompanıasy qarapaıym amerıkandyqtar men olardyń dástúrli qundylyǵyn basty orynǵa qoıady. «Amerıkandyqtarǵa kún saıyn (?) olardyń múddesin qorǵaıtyn adam kerek. Men sol adam bolǵym keledi. Siz de buǵan úles qosa alasyz. Siz alǵa júre alasyz jáne alda bola alasyz. Otbasy berik bolǵanda ǵana – Amerıka da berik bolady».
Búgingi kúni oǵan (Klınton hanymdy aıtamyz) AQSH halqy da, saıası elıta, tipti álem de daıyn. Hılları dáýiri jaqyn...
Jandos TEMİRǴALI, saıasattanýshy,
Arnaıy «Qala men Dala» gazeti úshin.
