«Qala men Dala» gazetine suhbat bergen departament basshysy jas otbasylardyń úımen qamtylýy, qazirgi úılerdiń sapasy men baǵasy, kezekte turǵandardyń máselesi jaıynda aıtyp berdi.
– Qaırat Zamanbekuly, «Qoljetimdi baspana -2020» baǵdarlamasy qaıda joǵaldy osy?
– Birqatar mınıstrlikter birikti, sol sebepti «Qoljetimdi baspana-2020» baǵdarlamasy «Aımaqtardy damytý» baǵdarlamasyna endi. Keıbireýler, qoljetimdi baspanadan da qol úzdik dep jatyr ǵoı, ol eshqaıda ketken joq. Bastapqy jarnasyz jalǵa ala otyra satyp alý atty jańa baǵyt paıda boldy. «Aımaqtardy damytý» baǵdarlamasynyń birneshe baǵyty bar. Onyń ishinde – «Jas otbasy», áleýmettik úıler, Turǵyn-úı jınaq banki arqyly, Samuryq-Qazyna jyljymaıtyn múlik qory jáne Qazaqstan ıpotekalyq kompanıasynyń tarapynan beriletin baspanalar. Bulardyń ishindegi «Jas otbasy» men áleýmettik úılerge jergilikti atqarýshy organ jaýapty.
Buryn qalaı edi? Adamdar bastapqy jarnany jınaıtyn. Ol da mashaqat. Úı baǵasynyń 40 paıyzyn jınap bolǵan soń qalǵan 60 paıyzyn bank nesıe túrinde beretin. Qazir aqsha jınap áýre bolmaısyz. Bastysy ózińizdiń tólem qabiletińdi dáleldeseńiz bolǵany. Artynsha úıdi jalǵa alasyz. Árıne, keıin satyp alýǵa bolady.
– Mysalǵa, bir bólmeli úıdiń jalpy quny qansha, jalǵa alý baǵasy qandaı?
– 1 bólmeli úıdiń quny 8 mln. (teńge). Osy 8 mıllıondy sizge 20 jylǵa «shashyp tastaıdy». Siz aıyna shamamen 43 myń teńge tóleısiz. Sosyn bul baǵa turaqty. Eshqandaı ınflásıaǵa, devalvasıaǵa bolmasa daǵdarysqa qaramaıdy. Tıimdi. Bastysy, 20 jylda tólep bitesiz. Bes jyldan keıin páterdi satyp alýǵa bolady. Jaǵdaıyńyz jetip jatsa, árıne...
Úı alǵannan keıin ony basqa bireýge satyp jibere almaısyz. Bolmasa satyp jiberip, onyń ústinen aqsha qosyp keńirek úı alýǵa ruqsat joq. Óıtsek taǵy alypsatarlar aralasyp ketedi.
Qonystanǵandar úıdi jalǵa bere almaıdy. Osylaısha deldaldarǵa «aýlaq júr!» dep otyrmyz. Bizdiń basqarmaǵa túsetin aryz-shaǵymnyń deni sondaı. «Úıge zar bolyp otyrǵan adam ony jalǵa berip qoıdy. Ádilet qaıda?» deıdi turǵyndar.
Keıbir otbasylar bar. Zaryǵa kútken úıdi alǵannan keıin onda turýdyń ornyna nesıeni qaıtarý úshin jalǵa berip qoıady. Ózderi týys-týǵanynyń úıin jaǵalaıdy. Biraq munda qısyn bar ma? Biz olarǵa úıdi ózderi tursyn dep berip otyrmyz ǵoı?
2013 jyldyń aıaǵynan beri Almatyda 500 jas otbasyǵa úı berildi. Tizimge engenmen páter jetpeı qalǵan taǵy 90 otbasy bar. Olar bıylǵy jyldyń tamyz aıynda qonys toıyn toılaıdy.
– Sońǵy eki jyldy alsaq qansha jas otbasy úıli boldy?
– «Jas otbasy» baǵdarlamasy bar. Qazir biz osy baǵdarlama aıasynda baspanany tek búdjettik qyzmetkerlerge qana qaldyrýdy surap otyrmyz. Prezıdent Shymkent pen Aqtóbeni aglomerasıaǵa aınaldyrý kerek dedi ǵoı. Ol jaqqa da jastar kerek.
2013 jyldyń aıaǵynan beri Almatyda 500 jas otbasyǵa úı berildi. Tizimge engenmen páter jetpeı qalǵan taǵy 90 otbasy bar. Olar bıylǵy jyldyń tamyz aıynda qonys toıyn toılaıdy.
Sosyn, qazan aıynyń basynda qaıtadan tizimdeý júrgizemiz. Túsinbestik bolmaý úshin birden aıtaıyn, jas otbasy degenimiz jasy 29-ǵa jetpegender.
Almatyda úıli bolatyndarǵa qaraǵanda, úılenetinder kóp. Almatyda jumys tabýǵa bolady. Biraq úı alý qıyn.
Byltyrdan beri barlyǵy 2000 páterdi paıdalanýǵa berdik. Bul áleýmettik páterler. Birinshi kezekte, birinshi jáne ekinshi toptaǵy múgedekter, soǵys ardagerleri, aýǵan soǵysy ardagerleri úıli boldy. Budan keıingi kezekte jas otbasylar keledi.
Jyl saıyn Almatyda 1000-1200 otbasyǵa jalǵa beriletin páter kiltin tabystaımyz dep josparlap otyrmyz.
– Elimizdegi jastardyń bári búdjet qyzmetkeri emesi belgili. Endeshe olar qaıtpek? Bul baǵdarlamaǵa qatysy ala ma?
– İlgeride aıtyp kettim «Jas otbasy» baǵyty boıynsha bıylǵy jyldyń qazan aıynda túziletin tizimde buǵan qaramaımyz. Ol jaǵy mańyzdy emes. Sen kásipkersiń be, jýrnalıssiń be, báribir. Búdjetke qyzmet túrleri kóp qoı. Munda kezekte turǵandardan buryn jalpy úıge muhtaj jas otbasylarǵa basymdyq beremiz. Bastysy jasyń sáıkes kelýi kerek (29-ǵa deıin), otbasyn qurǵanyńa 2 jyl tolsa jáne bala-shaǵań bolsa bul baǵdarlamaǵa qatysýǵa ábden bolady. Al bıylǵy jyldyń tamyzynda biz 2013 jyly tizimge engen 90 otbasyǵa páter beremiz.
Qaıtalap aıtaıyn, budan keıingi jańa tizimdi osy jyldyń qazan aıynda jasaqtaımyz. Alaıda, endigi jerde ótinishti elektrondy túrde qabyldaımyz. Egov deıdi ǵoı, sol. Bul bir jaǵynan tıimdi. Biraq, bir kemshiligi bar. Adamdarǵa aqyl-keńes kerek. Biz qujattardyń «tiri kezekpen» qabyldaıyq, azamattarǵa erejeni túsindireıik degenbiz. Keıbireý bar, belgili bir baǵdarlamaǵa saı kele me, kelmeı me eskermeı kezekke tura beredi. Sosyn biz olardy iriktep ýaqyt ketiremiz. Jalpy úı máselesine kelgende adam faktory eshqashan joǵalmaıdy.
– Úıge muhtaj azamattarǵa jeńildetilgen nesıe berý kerek depsiz bir sózińizde. Bul qanshalyqty júzege asatyn dúnıe?
– Almatyda qurylys kóbeıgen saıyn, kóship keletinderdiń sany da arta túsedi. Biraq...qazir qalada jer tapshy. Biraz jyldan soń tipti joqtyń qasyna aınalady.
Páter jetpeı jatsa birsári. Bos turǵan úıler kóp. Halyqqa jeńildetilgen nesıe berý kerektigi sodan. Aıtalyq, bizde kezekte turǵan otbasy ekinshi deńgeıli naryqtan (vtorıchnyı rynok) úı tabady da Turǵyn-úı jınaq bankinen bolmasa basqa bankten joǵary mólsheri 4 paıyzdan aspaıtyn nesıe alýǵa qujat tapsyrady. Bank bizden málimet suraıdy. Biz álgi otbasynyń úıge muhtaj ekenin aıtamyz. Saıyp kelgende oǵan nesıe berýge bolady. Mine, osylaısha kezekte turǵandardyń sany azaıady, alǵa jyljıdy. Bul ázirge ózimniń oıym. Osy máseleni joǵaryǵa jetkizýdiń joldaryn qarastyryp jatyrmyz.
Sosyn osy ekinshi deńgeıli naryqta úı baǵasyn turaqtandyrý týraly másele kóterip jatyrmyz. Áıtpese qazir úıdiń baǵasyn árkim bilgeninshe belgileı beretin boldy. Jalpy, Almatyda úı baǵasy turaqsyz. Mysalǵa, bir úıdegi úsh páter satylady delik. Biraq úsheýiniń baǵasy úsh túrli. Bireý «mende eýroremont» dese, endi «biri jıhazymen satam» deıdi. Munyń barlyǵyna alypsatarlar aralasyp otyr. Baǵany ushyndyryp otyrǵan da solar. Sondyqtan dál qazir bizge ortaq standart kerek.
Qolynda bıligi bar biraz azamatqa aıttym da. «Qazirshe tura tur» deıdi. Biraq, búgin bolmasa da erteńgi kúni Almatyda qurylys toqtaıtyn kez keledi. Jańa qurylys júrgize almaıtyn jaǵdaıǵa jetemiz. Iá, 2020 jylǵa deıin belgilengen, anyqtalǵan obektiler bar.
Sosyn osy ekinshi deńgeıli naryqta úı baǵasyn turaqtandyrý týraly másele kóterip jatyrmyz. Áıtpese qazir úıdiń baǵasyn árkim bilgeninshe belgileı beretin boldy. Jalpy, Almatyda úı baǵasy turaqsyz. Mysalǵa, bir úıdegi úsh páter satylady delik. Biraq úsheýiniń baǵasy úsh túrli. Bireý «mende eýroremont» dese, endi «biri jıhazymen satam» deıdi. Munyń barlyǵyna alypsatarlar aralasyp otyr. Baǵany ushyndyryp otyrǵan da solar. Sondyqtan dál qazir bizge ortaq standart kerek.
[caption id="attachment_10679" align="alignright" width="546"]
Qurylys salasyn memleket baqylaýyna berý kerek. Saıyp kelgende biz qazir onsyzda memlekettiń qarjysyna úı salyp jatyrmyz...[/caption]
Ekinshi másele qurylys kompanıalarynyń bári jekemenshik. Muny qoldamaımyn. Qazir ulttyq holdıńterdiń bári memleketke qaraıdy. «Qazaqstan temirjolynan» bastap «Qazpochtashaǵa» deıin... Endeshe qurylys salasyn da nege memleketke bermeske? Ulttyq qurylys holdıńin nege qurmasqa? Sonda tender de toqtaıdy, «aǵa-kóke» azaıady. Ár oblysta qurylysqa jaýap beretin kompanıalar bolady, olardy memleket tarapynan baqylaý múmkindigi de joǵarylaıdy.
Qazir úıdiń sapasyn synǵa alamyz? Bárin búldirip otyrǵan tender ekenin bile bermeımiz. Al tender júrgen jerde bireý-bireýden jaýap alýy qıyn. Mysalǵa, jańadan salynǵan úı shalqasynan qulady deıik. Qurylys basqarmasynyń basshysyn silkileıdi. «Men qaıdan bileıin, qurylysty júrgizgen kompanıa tenderde jeńip aldy» deıdi ol. Tenderdiń asty-ústin tóńkeredi. Aqyrynda álgi kompanıanyń eń arzan baǵany usynǵany belgili bolyp shyǵady. Neǵurlym az usynsań soǵurlym tenderdi jeńýge de múmkindik mol. Boldy. Al budan keıin sapa qalaı bolady? Qurylys salasyna mundaı lotoreıalardyń qajeti joq.
Ulttyq qurylys kompanıasy bolsa baǵany da memleket qoıady, bárin baqylaýynda ustaıdy, naqty shtat, óz mamandyǵyna saı mamandar bolady. Osylaısha qurylys salasyndaǵy bylyq-shylyq azaıady.
Qurylys salasyn memleket baqylaýyna berý kerek. Saıyp kelgende biz qazir onsyzda memlekettiń qarjysyna úı salyp jatyrmyz....endeshe sol qurylysty júrgizip jatqan maman da memlekettiń adamy bolýy qajet.
– Almatyda keteýi ketip turǵan da úıler de kóp. Olar súrý máselesi áli de ózekti me?
Árıne. Almatyda tozyǵy jetip turǵan 900-ge eski úı bar. Olardy buzyp bitkennen keıin qalanyń 1-shi jáne 12-shi shaǵynaýdanyna deıingi aralyqtaǵy paneldi úılerge kezek keledi. 5 qabatty úılerdiń deni súriledi. 1 men 12-shi shaǵyn aýdannyń aralyǵyndaǵy aýmaqty tolyqtaı jasyl aımaqqa aınaldyrý josparda bar.
– Turǵyn-úı departamentinde dál qazir kezekte turǵandardyń sany qansha?
– 23 myń adam kezekte tur. Jylyna orta eseppen 1800 – 2000 otbasy úıli bolady. Ras, sońǵy jyldary sál kemidi. Qaǵaz-qujat jaǵyn qatańdatyp jatyrmyz. Negizgi talap Almatyda turaqty tirkeýde turǵanyńa 3 jyl tolýy kerek. 1991 jylǵa deıin bul 5 jyl boldy. Almaty jabyq qala boldy. Keńes odaǵynyń saıasaty belgili edi ǵoı...
– 23 myń adam qashan qamtylyp bitedi...
– Jyl saıyn myń adam kezekke turady. Bul lımıt.
Aıtalyq, bizde kezekte turǵan otbasy mindetti túrde beriletin páterdi shamamen 8 jyl kútedi. Biraq, ilgeride aıttym ǵoı, qazir basqa baǵdarlamalar da bar . Solar arqyly alǵysy kelse ári ketse 2 nemese 3 jyl kútedi.
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan, Dýman BYQAI
