Vıtalıı Portnıkov[/caption]
Tanymal ýkraın jýrnalısi, qoǵam qaıratkeri Vıtalıı Portnıkov «Qala men Dala» gazetine suhbat berip, Eýrazıalyq odaqqa qatysty kózqarasyn bildirdi. Ári Nursultan Nazarbaevtyń Ýkraına daǵdarysyn retteýdegi róline toqtalyp, «Eýrazıalyq ıntegrasıaǵa bastar jolda Kreml Ýkraınadan birjolata aıyrylyp tyndy» dedi óz sózinde.
– Reseıdiń «qyzyl ımperıany» qaıta tiriltkisi keletini ras pa jáne dál qazirgi jaǵdaıda bul Máskeýdiń qolynan kele qoıar ma eken?
– Jalpy, qulaǵan ımperıany qaıta tiriltý Reseı ımperıasynyń kópten kóksep júrgen armany jáne basty saıası maqsatynyń biri. Tipti TMD-nyń ózi Borıs Elsınniń tusynda burynǵy odaqtas elderdiń basyn qaıta qosqan uıym retinde qabyldanǵan. Alaıda Kreml osy arqyly Keńes úkimetin aıaǵynan turǵyza almasyn jáne odaqtas elder osynaý uıymǵa Máskeýdiń ambısıasyn tejeıtin zamanaýı qural retinde qaraıtynyn tez túsindi. Munyń arty Belarýspen birikken odaq qurýǵa alyp keldi.
Biraq, bul joba «óli joba» edi. Nege deseńiz, áriptester Máskeýmen eń aldymen óziniń ekonomıkalyq múddesi úshin kelisimge keledi. Olardyń odan basqa oıy joq. Reseı bolsa, munyń ústinen qaraıtyn ulttyq basqarý qurylymdaryn qurǵysy keledi. Iaǵnı, táýelsiz ekonomıkalyq áriptestikti saıası baılanysqa ulastyrýǵa tyrysady. Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtaǵy jaǵdaı dál osyǵan uqsas. Sondyqtan da bul qurylym eshqashan birtutas ekonomıkalyq uıymǵa aınala almaıdy.
Eger osy odaqtyń quramyndaǵy el kúnderdiń-kúni «esi kirip» demokratıalyq memleketke aınalsa, bul odaqtyń quramynda qalýy neǵaıbyl.
– Pýtın Eýrazıalyq odaqtyń arqasynda óziniń yqpalyn kúsheıtýi múmkin be jáne Ýkraınanyń endigi jerde osy odaqtyń múshesi atanbasyna kózi jetti me?
– Óz basym, Reseı bul odaq arqyly óziniń yqpalyn arttyrady, saıası ambısıasyn júzege asyrady dep oılamaımyn. Bul odaqtyń Eýrazıa qurlyǵyndaǵy iri oıynshyǵa aınalýynyń ózi neǵaıbyl. Óıtkeni, odaqqa birikken elderdiń saıası múddesi, ekonomıkalyq baǵyt-baǵdary ártúrli. Tipti, ıntegrasıa týraly túsinigi de bir-birine uqsamaıdy. Jýyr ýaqytta Reseıdiń álemdik saıasattaǵy yqpaly kemı túspese, artpaq emes. Pýtın Ýkraınany ózi qurǵan vırtýaldy ımperıanyń quramyna qospaı tynym tappaıdy, al munyń arty onyń saıası rejiminiń kúıreýine ákelýi múmkin.
– Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq erteńgi kúni geosaıası uıymǵa aınalýy múmkin be?
– Joq. Nege deseńiz, bul uıym eń aldymen avtorıtarly júıelerdiń odaǵy. Osy júıeniń basynda otyrǵan úsh jetekshiniń ózinshe bir bılik júrgizý, yqpal etý deńgeıi bar. Al mundaı kóshbasshylarǵa bılikti ózge bireýmen bólisken tıimsiz. Dıktatorlardan quralǵan odaq bolmaıdy. Eger osy odaqtyń quramyndaǵy el kúnderdiń-kúni «esi kirip» demokratıalyq memleketke aınalsa, bul odaqtyń quramynda qalýy neǵaıbyl. «Syrt kóz – synshy» deıdi. Biz bul uıymda ekonomıkalyq hám saıası teńdiktiń jáne demokratıalyq ınstıtýttarǵa degen qurmettiń joqtyǵyn kórip otyrmyz. Sondyqtan bul ıntegrasıanyń ǵumyry uzaq bolady dep aıtý qısynsyz.
Nazarbaev kóp dúnıeni jaqsy biletin, tereń túsinetin tulǵa. Ol bárin de kórip, bilip otyr. Alaıda áreket etý shekarasy shekteýli. Alǵashqyda ol (ózgelerdeı) Pýtın Qyrymmen ǵana shekteletin bolar dep oılady. Reseı prezıdentiniń ári qaraı júrisin boljaı almady.
– Eger Reseıdiń búgingi saıası baǵytyn eskerer bolsaq, bolashaqta Eýrazıalyq odaq pen Eýroodaq jaqyn baılanys ornatýy múmkin be?
– Nemis kansleri Angela Merkel Eýrazıalyq odaqpen áriptestik baılanys ornatýdyń úlgisin tabý qajettigin aıtty. Osy arqyly ol Reseı – Ýkraına men Moldovanyń ishki isine tumsyq tyǵýyn doǵarady jáne atalǵan elderdiń eýropalyq qaýymdastyqqa kirýine baılanysty alańdaýshylyǵy azaıady degen senimde. Merkel demokratıalyq negizde oılaıtyn adam. Reseıge bir kezgi Keńes úkimetiniń quramyna kirgen eldermen ekonomıkalyq dıalog ornatý qajet emes, kerisinshe, olardyń memlekettigin qurtý mańyzdy.
Eýroodaq, eń aldymen, qarjynyń, erkin saýda aınalymynyń, al Eýrazıalyq odaq túrli shekteýler men syltaýlardyń keńistigi. Sizderdiń aralaryńyzda sheshimin tabýy tıis ekonomıkalyq kedergiler áli de kóp, sebebi ózara senim joq, endeshe Eýroodaqpen qalaı baılanys ornatpaqsyzdar?
[caption id="attachment_9099" align="alignleft" width="470"]
Pýtın Ýkraınany ózi qurǵan vırtýaldy ımperıanyń quramyna qospaı tynym tappaıdy, al munyń arty onyń saıası rejiminiń kúıreýine ákelýi múmkin.[/caption]
– Qazirgi jaǵdaıda Ýkraına úshin Eýrazıalyq odaq taqyryby ózekti me?
– Joq, árıne. Biz óz tańdaýymyzdy jasadyq, baǵytymyzdy aıqyndadyq. Ýkraına EO-men qaýymdasý týraly kelisimge qol qoıdy. Budan basqa alyp-qosarym joq.
– Qazaqstan men Belarýs basshylarynyń Ýkraınaǵa sapary neni ańǵartady?
– Birinshiden, olar da búgingi jaǵdaıda alańdaýly. Munyń bári Reseıdiń Ýkraınaǵa basyp kirgendiginen oryn aldy. Postkeńestik keńistiktegi turaqsyzdyq Qazaqstan men Belarýstiń ekonomıkasyna keri áser etetin, soǵys pen Reseı ekonomıkasynyń oqshaýlanýy jaǵdaıdy kúrdelendire túserin Nazarbaev ta, Lýkashenko da jaqsy biledi.
Ekinshiden, olar osy arqyly ózderiniń Máskeýden táýelsiz ekenin, Kremldiń bodany (vasaly) emesin jáne ózdiginen sheshim qabyldaı alatyn salmaqty saıası oıynshylar ekenin kórsetkisi keldi. Bul da beker emes. Eger pýtındik júıe qular bolsa, bul olarǵa ózin aqtap alýǵa bolatyn birden-bir jol.
– Sizdiń oıyńyzsha, ýkraın daǵdarysyn retteýdegi Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń orny qandaı?
– Nazarbaev kóp dúnıeni jaqsy biletin, tereń túsinetin tulǵa. Ol bárin de kórip, bilip otyr. Alaıda áreket etý shekarasy shekteýli. Alǵashqyda ol (ózgelerdeı) Pýtın Qyrymmen ǵana shekteletin bolar dep oılady. Reseı prezıdentiniń ári qaraı júrisin boljaı almady. Sol sebepti Reseı túbekti tartyp alǵanda, Nazarbaev buǵan enjar qarady. Negizinde, áý basta onyń osy daǵdarysty retteýde araǵa túsetin, tórelik aıtatyn múmkindigi bolǵan.
Reseı áskeri Donbassqa basyp kirgennen keıin Nazarbaev reseılik ekspansıanyń Qazaqstanǵa da úlken qaýip tóndirip turǵanyn túsingen sıaqty. Mine, sol ýaqyttan beri ýkraın daǵdarysyn sheshý jáne buǵan tikeleı atsalysý Nazarbaev úshin negizgi mindetke aınaldy. Bul onyń jeke basynyń máselesi ǵana emes, sonymen birge Qazaqstandy da birtutas memleket retinde saqtap qalatyn birden-bir jol. Osylaısha Astanada ótpek bolǵan jáne taraptardyń ortaq túsinistikke kelýi múmkin kezdesý tutas Qazaqstan úshin asa mańyzdy saıası oqıǵaǵa aınalar edi. Bul arada Pýtın de dál Nazarbaev sıaqty oılaýy kerek. Biraq, Reseı prezıdentine áriptesiniń atalǵan máselegege alańdaýshylyq tanytyp otyrǵany mańyzdy emes, sondyqtan dál qazirgi jaǵdaıǵa jáne onyń qalaı órbirine Nazarbaev esh áser ete almaıdy
Áńgimelesken, Dýman BYQAI
