Ekologıa – azamattardyń ómir súrý sapasyna áser etetin mańyzdy faktorlardyń biri. Ekologıalyq keleli máseleler adamzat damýynyń barlyq tarıhı kezeńderinde oryn alyp otyrdy. Biraq óndiristik qoǵam men demografıalyq qarqyndy damý kezeńinde adamzattyń tabıǵatqa teris áseriniń nátıjeleri ǵalamdyq sıpatqa ıe boldy.

Ekologıalyq máseleniń máni – tabıǵattaǵy qalyptasqan tepe-teńdikti buzbaı, mıllıardtaǵan adamdardyń barlyq qajettilikterin qamtamasyz etý. Bıosferany qorǵaý men saqtap qalý basty másele bolyp otyr. Ekologıalyq máselelerdiń aldyn alý úshin adam retsiz damýdan tıimdi, rettelgen, tabıǵat pen qoǵamnyń damý zańdaryna negizdelgen damýǵa ótýi tıis. Tek osy kezde ǵana adamzat qoǵamynyń damýy úzdiksiz, uzaq merzimdi, birqalypty jaǵdaıda, tabıǵı jáne áleýmettik daǵdaryssyz damıdy. Mundaı damýdy turaqty damý dep ataıdy.

Biraq bul úshin adamdardyń sana-sezimi, olardyń maqsaty men adamgershilik baǵyttylyǵy ózgerýi tıis. Planetadaǵy tirshilikti qorǵaý úshin búkil adamzattyń birigýi qajet. 1987 jyly BUU-nyń Dúnıejúzilik qorshaǵan orta men damý komısıasy «Bizdiń jalpy bolashaǵymyz» atty esebinde «qorshaǵan orta úshin qaýipsiz jolda ekonomıkalyq dáýirge» aıaq basýǵa shaqyrdy.Alǵash ret «turaqty damý» konsepsıasy usynyldy.

«Turaqty damý maqsattary» – qazirgi ýaqyttyń qajettiligin qamtamasyz ete otyryp, bolashaq urpaqtardyń óziniń qajettilikterin qamtamasyz etýine qaýip týǵyzbaıtyn damý. «Elimizde ekologıa uzaq ýaqyt boıy kózge kórinbeıtin, qolǵa ustaýǵa kelmeı­tin abstraktili, ekinshi dárejeli másele retinde qabyldanyp keldi. Alaıda ol el turǵyndarynyń densaýlyǵyna tike­leı áser etedi.

Álemdik deńgeıdegi adamzat aldyndaǵy ǵalamdyq ózekti máselelerdiń biri ekologıalyq problema. Adam, qoǵam, tabıǵat arasyndaǵy qarym – qatynastardyń, tabıǵat tepe-teńdiginiń ózgerýi aınaladaǵy ortanyń lastanýy men antropogendik landshafttardyń  qalyptasýyna áser etedi. Tabıǵatqa, tabıǵat resýrstaryna degen shekten tys tutynýshylyq qorshaǵan ortaǵa úlken zıan keltirip, onyń zardaptary tiri aǵzalarǵa, adamdarǵa áser etýde.

Osynyń saldarynan jer betinde qyshqyl jańbyrlar, topyraq erozıasy, qaterli aýrýlar men ozon qabatynyń juqarýy t.b. qaýipti zardaptardyń deńgeıi artyp  ǵalamdyq  ekologıalyq problemalar týyndaýda. Osyǵan oraı álem memleketteri ǵalamdyq ekologıalyq problemalardy sheshýde jańa tehnologıalyq ádis-tásilderdi paıdalanyp sheshý  baǵyttaryn jan-jaqty qarastyrýda. Qazaqstannyń qurǵaq klımattyq beldeýde ornalasýy, jer asty jáne ústi baılyqtaryn shekten tys paıdalaný, orman resýrstary jer kóleminiń azaıýy, shóldi aımaqtardy  ıgerý, zaýyt-fabrıka, polıgondardy paıdalaný elimizdegi ekologıalyq  problemalardyń  paıda  bolýyna áser  etti.

Biz tabıǵattyń ózin qaıta túletetin urpaqpyz. Jer, sý, aýa – adam balasynyń urpaǵynan-urpaǵyna mura bolyp kele jatqan mol qazyna… Árbir aǵashty, árbir butaqty, jalǵyz dándi de yjdahattylyqpen saqtaý, qamqor bolý – basty mindettiń biri». Tabıǵatty qorǵaý qarapaıym dúnıeden bastalady dep oılaımyn. Máselen, jas urpaqty tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý ulttyq negizi bala kezden  bastalady. Tabıǵat pen qorshaǵan ortany qor­ǵaýdyń joldaryn uǵyndyrý, jalpy halyqtyń ekologıalyq saýatyn ashý, jas­tarǵa úzdiksiz bilim berý nátıjesinde ǵana sheshiledi. Biz bárimiz de tabıǵatty qorǵaýda, saqtaýda jáne ony durys paıdalanýda urpaq aldynda, tarıh aldynda jaýaptymyz.

   Shopabaev Batyrbek

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń

zań fakúlteti  qylmystyq quqyq,qylmystyq is júrgizý jáne

krımınalısıka kafedrasynyń aǵa oqytýshysy