Sonymen bıyl saılaý. Bul saılaý Qazaqstanǵa ne beredi? Artyqshylyǵy men rıskteri qandaı?
- Eń birinshi, aýyl ákimderin saılaý sózsiz elimizdiń, halyqtyń, qoǵamnyń saıası mádenıetin kóteretin, jergilikti ákimdi saılaý prosesine tikeleı qatysý arqyly halyqtyń Konstıtýsıalyq quqyǵy iske asatyn oń ózgeris.
- Qazir ákimderdi jergilikti máslıhat bekitedi. Ákimder aýdan ákimine baǵynyshty. Prezıdent bastaǵan reformaǵa sáıkes endi ákimderdi halyq ózi saılaıdy. Aýyl ákimderi halyqtyń aldynda táýeldi bolady.
- Aýyl ákiminde salyqtyń 9 nysanynan túsken óz búdjeti bolady. Burynǵydaı aýdan ákimine jaltaqtamaıdy. Respýblıkalyq búdjet transferin kútpeıdi. Aýyl keńesiniń aldynda esep berip, jergilikti turǵyndarmen keńesip, aýylǵa qajetti jumystardy tikeleı ózi sheshim qabyldap iske asyrady.
- Saılaýǵa túsý úshin azamattar ózin-ózi usyna alady. Ol úshin jergilikti saılaýshylardyń 1% qoldaýyn alý shart.
- Elimizde tirkelgen saıası partıalar da óz kandıdattaryn usyna alady. Qazirgi tańda «Nur Otan» partıasy elimizdiń eń iri saıası kúshi retinde óz kandıdattarynyń tizimin jasaqtaýǵa belsendi túrde kiristi.
- Aýyl keńesi aqyldasyp kandıdattar usyna alady.
- Ákim bolamyn degen azamattarǵa qoıylar talaptar da bar. Olar:
- Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolý.
- Joǵary bilimi bolý.
- Sottalmaǵan bolý.
- Memlekettik qyzmette 1 jyl eńbek ótili bolý nemese aýyl sharýashylyǵy, jeke sektorda, taǵy da basqa salalarda 2 jyl basshylyq qyzmette bolǵan tájirıbesiniń bolýy.
- Elimizde 2300 aýyl ákimderi bar. Bıyl eńbek ótili aıaqtalatyn 836 ákimdi halyq saılaıdy. Aldaǵy ýaqytta barlyq aýyl ákimderi 2023 jylǵa deıin eńbek ótili aıaqtalysymen saılanyp otyrady.
Aýyl ákimderi 4 jyl merzimge saılanady.
Qandaı táýekelderi bar:
- Rýshyldyq. Bura tartý oryn alýy múmkin.
- Aýyl ákimderine halyq sanyna oraı shtat sany ta jetkilikti berilýi tıis. Mysaly, soltústik óńirde bir ákimniń basqarýynda myń halyq sany bolýy múmkin. Ońtústikte bir aýylda 40 myń halqy bar eldi-mekender de bar. Al qazirgi tańda shtat sany ekeýinde de 5-6 maman. Siz 5-6 mamanmen myń adamǵa nemese 40 myń azamatqa qyzmet kórsetýdiń sapasyn salystyryp kórińiz.
Menińshe bul rıskterden qorqýdyń qajeti joq. Praktıkalyq turǵyda saılaý halyqtyń saıası saýatyn, mádenıetin arttyratyn bolady. Alǵashqyda bura tartatyn faktiler ishinara kezdesýi múmkin bolsa da ýaqyt óte bilikti, bilimdi ákimderdi saılaǵan kórshiles aýyldardyń qalaı kóterilgenin kórgen el de oılana bastaıdy. Túsinedi. Saıası pragmatızm qoǵamdyq sanaǵa qonady. Demokratıa osyndaı tájirıbemen qalyptasady negizi. Biz aýyl ákimderin saılaıtyn tómengi etaptan bastap bul joldan ótýimiz qajet.
Al, ákimderge halyq sanyna oraı shtat berý máselesi aldaǵy ýaqytta oń sheshimin tabýy tıis.
Qalaı degenmen saılaýdyń qalaı ótetini saıası partıalarǵa da baılanysty. Qandaı kandıdattar usynady? Jergilikti saıası básekege qalaı daıyndalady degen suraq bar. Qazir «Nur Otan» partıasy saıası naýqanǵa jan-jaqty daıyndyqqa kóshkendigi anyq. Bul aksıoma. Realızm.
Ózge saıası kúshterden mundaı belsendilikti kórmeı turmyz. Baıaý qımyldaý baıqalady.
Jalpy aýyl ákimin saılaý bul birinshi saty. 2024 jyldan keıin aýdan ákimderin saılaımyz. Keıin kentter men qala ákimderin, túbi oblys ákimderin saılaıtyn núktege de kelemiz. Bul demokratıa men básekeli saıası júıeni ornatýdyń Qazaqstandyq joly. Pragmatıkalyq turǵyda tarazy basyna salynǵan, strategıalyq eseptelgen, satylap ózgerýdi iske asyratyn prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bastaǵan týra jol. Memlekettik múddeni qorǵaǵan, halyqtyń únine qulaq asqan, qoǵamnyń qalaýyn iske asyrýǵa kóshken bizdiń jol. Laıym sátti ári el úshin berekeli jol bolsyn. Biz qýatty, órkenıetti Qazaqstandy birge ornatamyz!
Baýyrjan SERİKBAEV, bloger
