2001 jyldyń naýryz aıynyń basynda meniń bir jaqyn joldasym Almatydaǵy eki bólmeli úıin keńitý úshin gazetke: «Eki bólmeli páterimdi úsh bólmeli páterge ústine aqsha qosyp aıyrbastaımyn», – dep jarnama berdi. Sol sol-aq eken, telefonǵa tynym bolmaı ketti. «Kel, páterimizdi kór. Unasa, aıyrbastaıyq. Úsh bólmeli páterimdi aıyrbastaımyn, ar jaǵyna aqsha qos bolmasa bir bólmeli bólek jataqhana jaraı beredi», – degen syńaıdaǵy usynystar ústi-ústine túse berdi. Dosym endi solardyń barlyǵymen júzbe-júz kezdesip, páterlerin kórip qaıtýǵa bel baılady.
«Birge baryp, solardyń barlyǵyn aralap shyqsaq», – dep ótingen soń, men de serik bolyp, dosyma úı qaraýǵa shyqtym. Telefon arqyly mekenjaıyn usynǵan birinshi kisiniń úıine baryp, qońyraý túımesin bastyq. Esikti jas shamasy 45-50-ler shamasyndaǵy kelbetti jigit aǵasy ashty. Bizdiń páter jaıymen kelgenimizdi bilgen bette jik-jappar bolyp, úıdi kórip shyǵýymyzdy ótindi. Zaıyby da kózi ashyq mádenıetti áıel ekeni kórinip tur. Baıypty júrisimen jol bastap, alǵa tústi de, bólmelerin kezegimen kórsete bastady. Á degennen úılerin maqtaı jónelisti. Qonaq bólmesin de, as úıin de kórsetip, jarnamalap jatyr.
– Budan artyq páter tappaısyzdar, – dedi kúıeýi. – Qarańyzdarshy, qandaı keń. Qonaq kelgende kósilip erkin otyra alady.
– Bárinen de as úıin aıtsańyzshy, – dedi áıeli de erin qostaı. – Áıelińizdi bir qýantatyn boldyńyz. Tipten eki qolyn jyly sýǵa malyp otyratyn bolady.
Hosh, sonymen bólmelerdiń túgin qaldyrmaı adaqtap shyǵyp, eń aqyrynda jatyn bólmege jaqyndadyq. Túpki bólmeniń esigin ashqan zamattan bastap-aq lap etken kúlimsi ıis qolqany qapty. Eriksiz tyjyrynyp qalǵanymyzben, sheginip qalmaı, alakóleńkeleý bólmege enip kettik. Úı ıesi ol bólmeni de esebin taýyp maqtaýyn asyryp jatyr. Múńkigen sasyq ıiske tanaýy ábden úırenip ketken be deımin, ony múldem eler emes.
Dosym men qojaıyn kádimgi satýshy men alýshynyń arasyndaǵy úırenshikti qyzý áńgimelerine kirisip ketken.
Tósekte 70-75-ter shamasyndaǵy kári orys ájeı ne aýyryp, ne bolmasa uıyqtap jatyr. Uzaq ýaqyt shomylmaǵandyqtan ne bolmasa bireýler shomyldyrmaǵandyqtan, jaǵymsyz ıis sol kisiden shyǵyp tur eken. Men ishteı olardyń ne sebepten eki bólmeli úıge tezirek kóshkisi kelip, asyǵyp turǵanyn uǵa bastadym. Balasy da, kelini de kári kempirge barynsha nazar aýdartpaýǵa tyrysyp, baryn salyp, báıek bolyp jatyr. Sodan bylaı shyqqan soń: «Jigitter, múmkindik bolyp jatsa, tezirek kóshsek. Kórip tursyńdar ǵoı, úıdiń ishi sonshalyqty jaıly bolmaı tur», – dep meńzedi. Biz: «Iá, basqa da úılerdi aralap kóremiz, unasa, habarlasamyz», – dep asyǵys shyǵyp kettik.
Shaǵyn aýdandaǵy úsh bólmeli ekinshi páterdiń qońyraýyn bastyq. Bul joly da saýatty, kózi ashyq otbasy músheleri esik ashyp qarsy aldy. Taǵy da páterlerin jer-kókke syıǵyzbaı maqtap ala jóneldi. Men taǵy da aldyńǵy jaǵymsyz kúlimsi ıisti sezip turdym. Sosyn taǵy da jatyn bólmeni kirip kóretin syńaı tanyttyq. Eski tósekte kútimi jetkiliksiz bolyp, qınalyp jatqan kári kempirdiń beınesi kóz aldyma elestep tura qaldy. Esik ashyldy, izinshe biz de ishke kirdik. Kóńil shirkin aldamapty, birinshi bas suqqan úıdegi kórinis aına-qatesiz shyǵa keldi. Sirá, bul orys apanyń qolyn jara qaptap ketse kerek, oń bilegin qalyń qylyp dákemen orap tastapty. «Vıshnevskıı» maıynyń sasyq ıisi bólme ishine sińip qalǵan. Úıdi jarnamalap, aýzy-aýzyna juqpaı, tynbaı sóılep turǵan erli-zaıyptylardyń kári anadan qutylǵandy qalap, úıdi satýǵa asyǵatyndary júrek shirkinge sezilip-aq tur. Bular da keń páterden eki bólmeli tar úıge aýysyp alǵansha asyq. Bizge bul maqsat úılerdi aralaǵan saıyn anyq bola bastady jáne bir qyzyǵy: keńshilikten tarshylyqqa aýysqysy kelip asyǵyp júrgen qazaqty áli kezdestirgen joqpyz. Ata-anasyn qartaıǵanda baǵyp-qaǵyp, sońǵy saparǵa abyroımen shyǵaryp salýdy azap sanaǵan bul aǵaıyndar qarttyq jeńgen ata-analarynan qutyla almaı álek. Eger sátin salyp, eki bólmeli úıge kóship alsa, ústindegi aqshaǵa bir bólmeli jataqhana bólmesin satyp alyp, kári kisini sol jaqqa jalǵyz jaıǵastyryp ketpekshi. Árıne, aqshaǵa taǵy da kútýshi jaldap qoımaq. Eń bastysy, kútimdi qajet etetin kúlimsi ıisti qart ájemen bir shatyrdyń astynda turmasa boldy. Biz táýekel dep úshinshi qarıdarǵa bardyq. Eń unaǵany osy úı boldy. Qalanyń qaq ortasynda, úshinshi qabatta. Amal neshik, úıge kirmeı jatyp-aq men aldyńǵy tanys ıisti ap-anyq sezip, amalsyz jutyp turdym. Bul joly 40-tar shamasyndaǵy sýyq dıdarly sup-sur kelinshek esik ashty. Úıiniń ishi shashylyp, ıisi qolqany qaýyp bara jatsa da, páterin kelistirip maqtaýdan qymsynǵan joq. Zalda turyp-aq jatyn bólmede jasy úlken aýrý adam bar ekeni belgili bolyp turdy. Sebebi qabyrǵadaǵy kilemge aınaldyra pravoslav shirkeýinde kóp taratylatyn qaǵaz ıkondardy samsatyp ilip tastapty. Kóbisin qalaı bolsa solaı ınemen shanshı bergen. Bul úıde, ne de bolsa, Qudaıǵa senetin keıýana turatynǵa uqsaıdy. Sonymen kezek ádettegideı jatyn bólmesin qaraýǵa keldi. Esik ashyldy, biz ishke kirdik. Bul jolǵy kórinis sál basqashalaý boldy, esesine burynǵydan áldeqaıda qorqynyshty. Otbasy óte jupyny turatyn bolǵandyqtan, adam jatatyn jumsaq jıhaz joq. Biraq eki kereýetti bir-birine qarama-qarsy qoıypty. Bireýinde bet-álpeti ájimnen kórinbeıtin, basyna oryssha oramal taqqan, ábden shógip bitken, óte kári orys apa otyr. Onyń qasynda baldaqqa súıenip shylym shegip, ómirden túńilgen eresek er adam otyr. Onyń oń aıaǵyn qalyń oramalmen tańyp, jyly sý quıylǵan shylapshynǵa salyp qoıypty. Bir bólmede eki birdeı ǵarip jan jatqan soń, jaǵdaı qaıbir ońsyn?! Qart ana tipti aljyp qalǵan bolsa kerek: bizdiń dabyr-dúbir áńgimege selt etpesten meńireý keıipte kúbirlep ózimen-ózi birdeme aıtyp otyr. (Bálkim, duǵa oqyp otyr). Kelinshek te, biz de bul bólmeden shyqqansha asyqtyq. Negizgi áńgime as úıge kirgen soń bastaldy. «Úıleriń qaıda, qandaı, qaı qabatta, jóndeý bar ma, joq pa, telefon tartylǵan ba?», – degen sekildi suraq-jaýaptar bitken soń, kelinshek áńgimeniń toq eterin ózi aıtty: «Jigitter, qoldaryńnan kelse, barynsha tez qımyldańdarshy. Kórip tursyńdar ǵoı, úı qalanyń qaq ortasynda bolǵanymen, men úshin bul úı – qazir tozaq. Ana otyrǵan anasy 80-nen asyp ketken, aýyryp áli otyr. Ony baǵyp-qaǵyp, as-aýqatyn ýaqytyly beretin meniń shamam joq. Qasynda otyrǵan baldaqty adam – sonyń balasy, meniń kúıeýim. Byltyr aıaǵyn syndyryp, súıegi bitpeı asqynyp ketti. Bıyl dárigerler «súıektiń ragy» dep jaman dıagnoz qoıdy. Endi ári ketse bir jyl ómiri ıa bar, ıa joq. Eki birdeı múgedekti asyraıtyn jaıym joq. Eki bólmeli úılerińe jalǵyz balammen bir ózim kóship baram. Al ana ekeýine jekemenshik jataqhanadan ne bolmasa Talǵar jaqtan bir bólmeli jer úı satyp alyp berińder. Sosyn ólgenshe ne isteıdi, ony ózderi biledi. Zeınetaqylaryna tamaq satyp ala ma, kútýshi jaldaı ma, ol jaǵyn ózderi sheshedi. Maǵan tez arada bul jerden ketý kerek. Eń bastysy, ajyrasyp úlgerdim. Túsindińder ǵoı», – dedi. Biz túsingen boldyq. Sosyn dalaǵa shyǵyp, ekeýimiz az-kem oılanyp qaldyq.
– Iá, – dedi dosym, – qalanyń jaqsy jerinde «uly» halyq turady degen jaı sóz-aý deımin, jetisip jatqan bular joq. Kerisinshe, bulardyń problemasyn sheshýmen biz aınalysyp keteıin dep turǵan sıaqtymyz.
Ertesine biz dalbasalap Talǵar men Saıahattyń aınalasynan jer úı izdep biraz sandaldyq. Biraq jaǵdaıyn kórip, jaǵamyzdy ustadyq. Júz páterge dalada jalǵyz dárethana. Ystyq sý joq. Qoqys tógetin jáshikteri atam zamanda tolyp, aınalasy taý bop úıilip jatyr. Eki bólmeli arzan úıdi Razvılkadan taýyp ta aldyq. Arzan baǵaǵa qýana-qýana satyp jiberýge daıyn otyr. Biraq osy arada adamı prınsıpter kedergi boldy. Dosym sońǵy sheshim qabyldar aldynda únsiz otyryp, uzaq oılandy. Sosyn baryp maǵan til qatty:
– Qalaı oılaısyń, biz osy jaqsy páterdi qolǵa túsirý úshin adamshylyqtan attap bara jatqan joqpyz ba? Asyqpaı aqylǵa salyp oılanaıyqshy. Bizdiń úıge bezbúırek kelinshek kóship bardy delik. Sosyn biz jańa úıdi óz atymyzǵa aýdaryp alǵan soń, ana eki múgedekti máshınege salyp alyp, myna adam túgil, ań tura almaıtyn aýdanǵa ákep tastap ketemiz. Sosyn 80-degi aljyǵan kempir men jarty jyl ómiri qalǵan aýrý balasy bul arada qaıtip kún kórmek? Biz ózara orys, qazaq bop bólingenmen, Qudaıdyń zańynda ol joq qoı. Bilip turyp aýrý adamdardy aıdalaǵa tastap ketken soń, zaýaly bolmaı qoımaıdy. Tipti búkil zaýal olardy birinshi bop tastap qashqan kelinderine bolady degen kúnniń ózinde jańa úıimde bereke bola ma, joq pa, ony Qudaı biledi. Ne de bolsa, meniń júregim qobaljyp, osy isti qup kórip turǵan joq, – dedi. Men de onyń pikirin jaqtap: «Iá, shynymdy aıtsam, kesheden beri kári apa men aýrý balasy kózimnen ketpeı turyp aldy. Dál osylardy kóshirýge biz sebep bolmaı-aq qoısaq qaıtedi», – dedim. Sonymen qol jetip turǵan arzan páterden sanaly túrde bas tartýǵa týra keldi. Odan keıin de sabylyp talaı úıdi aralap shyqtyq. Dál ondaı sátti baspana kezdespedi. Kezdeskenniń bárinde birdeı problema bolyp shyqty. Aýrý ata-analarynan qutyla almaı otyrǵan musylman emes baýyrlar. Sóıtip júrgende bul sharýa kúzge qaldy. Kúzge deıin qolda bar aqshany aǵaıyn-týys qaryzǵa surap taýysty. Qaryz qaıtyp bitemin degenshe úı men jerdiń qymbattaýy degen jańa zaman bastaldy. Sonymen úı aýystyrý 8 jylǵa doǵaryldy. Qalanyń ishindegi myna sumdyqty kózben kórgen dosym aqyrynda páterin satyp, qalanyń syrtynan jer alyp, úlken úı turǵyzyp aldy.
