2020 jyly Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi qurylǵannan keıin Qazaqstan turǵyndary men bizdiń qutqarýshylar kúrdeli synaqtarǵa tap boldy. Osy jyldar ishinde biz pandemıalyq jáne karantındik shekteýlermen, órttermen, sý tasqyndarymen, qar kóshkinderimen, jarylystarmen jáne óndiristegi apattarmen kúrestik. Kóliktegi tótenshe jaǵdaılarǵa baılanysty shaqyrtýlarǵa bizdiń qutqarýshylar jıi barýǵa májbúr boldy. Jalpy, búgingi kúnge deıin tótenshe jaǵdaılardan kelgen shyǵyn 5 mıllıard teńgeden asqan eken. Sonymen birge 14,6 myń tótenshe oqıǵanyń saldaryn joıý sharalary júrgizildi.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń málimetinshe, Ózbekstannyń Syrdarıa oblysyndaǵy sý qoımasynyń bógetteriniń birinde 2020 jyldyń 1 mamyrynda bolǵan jarylystyń saldaryn joıý qıynǵa soqty. Sol kúnderi vedomstvonyń resmı aqparat kózine mynadaı derek jarıalandy: «Ózbekstandaǵy sý qoımasy bógetiniń buzylýynan aıtarlyqtaı materıaldyq shyǵyn keldi.
Saldarynan Túrkistan oblysy Maqtaaral aýdanynyń bes eldi mekeni zardap shekti, bul shamamen 6 myń adam. Olardyń barlyǵyna der kezinde materıaldyq kómek kórsetildi. Jańa mektepter, aýrýhanalar men turǵyn úıler salyný qajet, jańa ınjenerlik ınfraqurylymdar men joldar da kerek. Túrkistan oblysyndaǵy tótenshe jaǵdaılardy joıýǵa úkimet rezervinen 16,8 mlrd teńge bólindi».
Resmı habarlamanyń astarynda sý qoımasyna jaqyn ornalasqan aýdandardyń 11598 turǵynyn evakýasıalaýǵa atsalysqan qutqarýshylarymyzdyń janqıarlyq eńbegi jatyr. Sodan keıin myńnan astam qazaqstandyqtardyń úıleri sý astynda qaldy. Qaıǵyly oqıǵa saldarynan tórt adam qaza taýyp, bireýi habar-osharsyz ketti. Bul tek 1 mamyr kúngi sandar. Al 2 mamyr kúni tańerteń 14 eldi mekennen 31 myń adam evakýasıalanýǵa májbúr boldy. Ol kezde qutqarý jumystaryna 986 adam men 180-nen astam tehnıka jumyldyryldy. Adamdardy ǵana emes, aman qalǵan maldardy da kóshirýge týra keldi. Al bizdiń qutqarýshylar budan keıin demalý men uıqy degendi umytyp, janqıarlyq jáne batyldyq tanytty, tynym tappaı adamdardy qutqardy.
Biraq sý tasqynynan da joıqyn jáne qaýiptisi – órt. Al «tilsiz jaý» Qazaqstanǵa jıi shabýyl jasady. Ótken 2022 jyly órt qaýipti kezeń bastalǵannan beri respýblıkada 800 orman jáne 111 dala órti oryn alǵan. Aýqymy men zalaly boıynsha eń úlkeni ótken jyly Qazaqstannyń soltústiginde, Qaraǵandy, Almaty oblystary men Shyǵys Qazaqstan aımaǵynda boldy. Olar 100 myń gektar ormandy jaıpap ótti.
Kóptegen otandyq BAQ Qostanaı oblysy Áýlıekól aýdanyna qarasty Basaman jáne Semıozernyı orman sharýashylyǵy bólimderiniń aýmaqtarynda alǵashqy órtter bastalǵanyn jarysa jazdy. Orman órti bir aptadan astam ýaqyt boıy jurtty ábigerge saldy. Órt 43 myń gektar aýmaqty sharpyǵan. Al eki eldi mekendegi 91 turǵyn úı zardap shekti. 12 adam dene jaraqatyn alyp, kúıik shalyp, jeńil jáne ortasha dárejede ýlanyp, bireýi qaıtys boldy. Sondaı-aq 137 bas mal men 130 qus óldi. Ǵalymdar men ekologtar órt saldarynan búlingen aımaqtyń ekojúıesin qalpyna keltirýge shamamen 100 jyl qajet dep esepteıdi.
Biraq tótenshe oqıǵalar legi munymen shektelgen joq, Qazaqstannyń basqa aımaqtarynda da ormandardy órt shala bastady. Sonyń saldarynan elimizdiń orman qorynyń shyǵyny 92 567 gektardy qurady. Al bizdiń qutqarýshylar ózderiniń naǵyz kásipqoı ekendikterin taǵy da dáleldedi. Qostanaı oblysyndaǵy tabıǵı órtterdi joıý jumystarynan soń, Aqmola oblysynyń Tótenshe jaǵdaılar departamenti 10 qutqarýshyny «Tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý jáne joıýda janqıarlyq tanytqany úshin» medalimen jáne 14 azamatty «Qutqarý operasıalaryndaǵy belsendiligi úshin» tósbelgisimen marapattady. «Tótenshe jaǵdaıdaǵy erligi úshin» tósbelgisi – 11, Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń gramotasy – 10, Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń Alǵys haty 7 qyzmetkerge tabystaldy. Aqmola oblysy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń 5 qyzmetkeri el Prezıdentiniń Alǵys hatyna ıe boldy.
Kóp uzamaı Qostanaı oblysyndaǵy órtti sóndirý kezinde erekshe kózge túsken qutqarýshylardy Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstri marapattady. Áýlıekól aýdanynyń órt sóndirý bólimderi men beketteriniń mamandary medaldar men tósbelgilerge ıe boldy. Olardyń birqatary Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń Qurmet gramotalarymen jáne alǵys hattaryn enshiledi. «Eren eńbegi úshin» medali barlyǵy 48 azamatqa buıyrdy. Memleket basshysy Qostanaı oblysyndaǵy órtti sóndirýge qosqan úlesi úshin 20 qazaqstandyqty ózi marapattady.
Qazaqstandyq qutqarýshylar órt kezindegi qutqarý jumystarynda birneshe ret batyldyq pen kásibılik kórsetti. Ótken jyldyń qarasha aıynyń ortasynda elordadaǵy kópqabatty úıde bolǵan órt kezinde qutqarýshylar naǵyz qaharman ekendikterin dáleldedi. Olardyń erlik isteriniń nátıjesinde bes adam órt qaqpanynan aman qaldy. Degenmen bir Órt sóndirýshiniń denesin 80 paıyz kúıik shalǵan. Ókinishke qaraı, ol birneshe kúnnen keıin jansaqtaý bóliminde kóz jumdy. Taǵy bir jaýyngerdiń qoly men betin qatty kúıik shaldy, biraq aman qaldy.
Qyzmettik boryshyn oryndaý kezinde kórsetken batyldyǵy men adaldyǵy úshin Astana qalasy Tótenshe jaǵdaılar departamenti Órt sóndirý jáne avarıalyq-qutqarý jumystary qyzmeti jedel kezekshisiniń kómekshisi Asqar Zabıkýlın qaıtys bolǵannan keıin 1-dárejeli «Aıbyn» ordenimen marapattaldy. Sonymen qatar, Zabıkýlın «Jyl qaharmany» atalymy boıynsha ulttyq «Altyn adam» syılyǵymen marapattaldy. Bul nagradanyń arnaıy músini órt sóndirýshiniń áıeline syıǵa tartyldy. Sonymen qatar el astanasyndaǵy kóshege órt sóndirýshiniń esimi berildi. Asqardyń artynda eki kishkentaı qyzy qaldy.
Sondaı-aq, Astana qalasy Tótenshe jaǵdaılar departamenti Órt sóndirý jáne avarıalyq-qutqarý jumystary qyzmeti №10 órt sóndirý bóliminiń komandıri Aıan Kempirov İİİ dárejeli «Aıbyn» ordenimen marapattaldy. Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstri marapatty tapsyrý kezinde Aıan Kempirovtyń anasyna ulyn erjúrek etip tárbıelegeni úshin alǵys aıtty.
12 qazanda Almatyda bolǵan órtti de sóndirý qutqarýshylarǵa ońaı soqqan joq. Qalalyq tótenshe jaǵdaılar bóliminiń qyzmetkeri Qaırat Nurjaýbaev 10 qabatty turǵyn úıden jeti adamdy, onyń ishinde úsh balany qutqardy. Oqıǵa ornyna jetkende kireberisten qoıý tútin shyǵyp úlgergen. Turǵyndar úshinshi qabattan onynshy qabatqa deıingi kireberistegi qatty tútinnen ózdiginen shyǵa almaı qaldy. Biraq órt sóndirýshiler adamdardy qutqaryp úlgerdi. Osy tótenshe jaǵdaıdaǵy batyldyǵy men kásibıligi úshin Memleket basshysynyń Jarlyǵymen №6 órtten qutqarý qyzmeti bólimshesiniń komandıri, azamattyq qorǵaý aǵa serjanty Qaırat Nurjaýbaev «Erligi úshin» medalin enshiledi.
Sol sıaqty, Qostanaıda aǵa serjant Erlik Suraǵanov dosymen birge 73 jastaǵy zeınetkerdi órtenip jatqan úıden aman-esen alyp shyqqany bar. 2022 jyly prezıdent Jitiqaradan kelgen polıseıge «Erligi úshin» medalin tabys etti.
Al Pavlodarda órt sóndirýshi Marlen Ábenov demalys kúni óziniń kópqabatty úıiniń shatyrynyń astynan tútin shyǵyp jatqanyn baıqap qalady. Ol birden toǵyzynshy qabatqa kóterilip, tórt adamdy, onyń ishinde áıel men balany syrtqa alyp shyǵardy. Qaıtadan dereý jertólege júgirip baryp, ústine sý quıyp, jalyndy sóndirýge kiristi.
Qazaqstandyq qutqarýshylar eshkimge kómek kórsetýden bas tartpaıdy. Máselen, Soltústik Qazaqstan oblysynda Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń qutqarýshylary Esil ózeni mańyndaǵy qalyń toǵaıda bir táýlikke jýyq ýaqyt boıy ábden qajyp-qaljyraǵan elikterdi qutqarǵan bolatyn. Olar qalyń qarda qımylsyz jatyp qalǵan eken. Kelgen qutqarýshylar dala janýarlaryn kólikke zembilmen aparyp, orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi ınspeksıasynyń mamandaryna tapsyrǵan. Elikterdi qutqarǵan qutqarýshylar - Aıbol Otarbaev, Samat Ahmetjanov, Kárim Baıtýhanov jáne Edil Zıkrın. Olar buǵan deıin ıtterge, tipti aqqýlarǵa da kómekteskenderin eske alady.
Qazirgi tańda da qutqarýshylar men órt sóndirýshilerdiń ár mınýty qarbalasqa, qaýip-qaterge toly. Óıtkeni, jylytý maýsymy bastalyp jatyr. Ázirlik sharalarynan bólek, naqty tótenshe oqıǵalar da jıilep tur. Órt sóndirýshiniń ár shaqyrýdan aman-esen otbasyna oralatynyna eshkim kepildik bere almaıdy. Sol sebepten de olar qaharmen deýge ábden laıyqty.
Ashat QOISHYǴARAULY
