– Baǵdat Amangeldiuly, «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵyna qarasty áskerı bólimderdiń qyzmeti men mindetterine ne kiredi, keńirek aıtyp berseńiz?
– Ótken jyly quqyq qorǵaý jasaqtarynyń quryla bastaǵanyna 30 jyl toldy. Demek, bizdiń qolbasshylyq úsh onjyldyq qatarynan áskerı qyzmettiń mindetterin asqan jaýapkershilikpen atqaryp keldi. Osy úrdisti budan keıin de saqtaımyz degen senimdemin.
Ulttyq ulannyń qyzmettik-jaýyngerlik qyzmetiniń mańyzdy túrleriniń biri qoǵamdyq tártipti qorǵaý ári qadaǵalaý bolyp sanalady. Patrúldik qyzmet bólimsheleri elimizdiń qalalarynda qaýipsizdik pen tártipti qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, quqyq qorǵaý organdarynyń áskerı qyzmetshileri qoǵamdyq-saıası, mádenı jáne sporttyq, onyń ishinde halyqaralyq mańyzy bar is-sharalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi.
Bul rette Ulttyq ulannyń bólimsheleri erekshe mańyzdy nysandardy, naqtylaı aıtqanda atomdyq jáne energetıkalyq kásiporyndardy qorǵaýdy qamtamasyz etedi. Olarǵa qylmystyq-atqarý júıesi mekemelerin kúzetý mindetteri de júkteledi, sondaı-aq tótenshe jaǵdaılardyń saldaryn joıý jumystarymen de aınalysady.
Al «B» arnaıy jasaq bólimsheleri elimizdiń aýmaǵynda qarýly qylmyskerlerdi zalalsyzdandyrý, zańsyz áskerılendirilgen nemese qarýly jasaqtardyń, uıymdasqan qylmystyq toptardyń qyzmetin toqtatý baǵytynda arnaıy operasıalarǵa qatysady. «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵy 1962 jyly qurylyp, sodan beri jeke adamnyń, qoǵam men memlekettiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý, adam men azamattyń quqyqtary men bostandyqtaryn túrli zańsyz shabýyldardan qorǵaý maqsatynda qyzmettik-jaýyngerlik tapsyrmalardy oryndap keledi.
«Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵynyń dańqty jolyn datalarmen sabaqtasaq: 1961 jyly 6638 áskerı bólimi irge qalady, onyń birinshi komandıri maıor Ivan Mınovıch Lazarenko bolǵan. Bul áskerı qurylymdy 250-shi jeke ishki jáne konvoılyq qaýipsizdik dıvızıasy dep te atady. 1962 jyly áskerı bólim Jaýyngerlik Týmen marapattaldy.
2013 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy İshki ister mınıstrligi İshki áskerleriniń Shyǵys bólimshesi İshki ister mınıstrligi İshki áskerleriniń «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵy bolyp qaıta ataldy. Al 2014 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy İshki ister mınıstrliginiń ishki áskerleri Ulttyq ulany bolyp qaıta quryldy.
Aıta ketý kerek, 6638 áskerı bóliminiń áskerı dástúrleri qyzmettik-jaýyngerlik jáne arnaýly tapsyrmalardy oryndaýda, onyń ishinde quqyq tártibin, strategıalyq obektilerdi qorǵaýda, tabıǵı apattar men qoǵamdaǵy turaqsyzdyq saldaryn oqshaýlaýda aıqyn kórinis tapty. Máselen, aldyńǵy jylǵy qańtarda oryn alǵan jappaı tártipsizdikter kezinde bizdiń jaýyngerlerimiz ózderine júktelgen tapsyrmany múltiksiz oryndady.
Sonymen qatar quqyqtyq tártiptiń jaı-kúıi, sondaı-aq jaýyngerlik jarys qorytyndysy boıynsha «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵy birneshe jyl qatarynan óńirlik qolbasshylyqtar arasynda aldyńǵy qatardan kórinip keledi.
– Ulttyq ulan halyqaralyq deńgeıde qandaı eldermen yntymaqtastyq ornatqan? Joǵarydaǵydaı mindetterdi moınyna alǵan qurylymǵa mundaǵy baǵyttaǵy sharýalar da asa qajet sıaqty.
– Álbette, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ulany áskerı kadrlardy daıarlaý jáne olardyń biliktiligin arttyrý, qurylymdyq bólimshelerdiń qyzmetin uıymdastyrý jáne qoldaý salasynda tájirıbe almasý máselelerinde memleketter arasyndaǵy ózara qurmet, egemendik pen teń quqyqtylyq negizde halyqaralyq yntymaqtastyqty retimen júzege asyryp keledi.
Munyń ishine mádenı jáne sporttyq ózara árekettesý de kiredi. Olardyń qatarynda Reseı Ulttyq ulany, Belarýs Respýblıkasy İshki ister mınıstrliginiń İshki áskerleri, Túrik Respýblıkasynyń jandarmerıasy men Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Halyqtyq qarýly polısıasy, sondaı-aq basqa da elderdiń qaýipsizdik kúshteri bar. Olarmen túrli baǵytta tyǵyz qarym-qatynas ornatqanbyz. Bul baǵyttaǵy jumystar aldaǵy ýaqytta da jalǵasa beretin bolady.
– Áskerı bólimder barlyq qajetti qural-jabdyqtarmen, qarý-jaraqtarmen jetkilikti túrde jabdyqtalǵan ba jáne ótkizilip jatqan oqý-jattyǵýlardyń róli qandaı?
– «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵyna qarasty áskerı bólimder jeke qurammen, qajetti qarý-jaraqpen, jaýyngerlik, arnaıy tehnıkamen jáne materıaldyq resýrstarmen normatıvke saı jabdyqtalǵany alǵa qoıylǵan mindetterdi oıdaǵydaı sheshýge múmkindik beredi.
Áskerı bólimderdi daıarlaý normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń talaptaryna, Qazaqstan Respýblıkasy İshki ister mınıstriniń, Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstriniń, Qarýly Kúshterdiń Joǵarǵy Bas qolbasshysynyń buıryqtaryna sáıkes júzege asyrylady.
Jedel daıarlyqtyń negizgi maqsaty óńirlik qolbasshylyqtyń basqarý organdarynyń jáne áskerı bólimderdiń jaýyngerlik ázirlikteriniń joǵary deńgeıine jetkendegi is-qımyldarǵa turaqty jaýyngerlik (jumyldyrý) jáne jedel daıyndyǵyn qamtamasyz etý, daǵdarysty jaǵdaılarda jedel iske kirisý, sonymen qatar, terorıstik qaýip tóngen oqıǵada saqadaı saı bolý degenge saıady.
Kásibı daıyndyqty udaıy jetildirý maqsatynda josparǵa sáıkes oqý-jattyǵý jıyndary, jattyǵýlar, qyzmetkerlerdi oqytý jáne basqa da is-sharalar ótkiziledi. Máselen, jýyrda Óskemende apparat basshysynyń orynbasarlaryna arnalǵan oqý-ádistemelik jıyn ótti.
Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen Ulttyq ulannyń 40-qa jýyq ofıseri qatysqan oqý-jattyǵý jıynynda óńirlik qolbasshylyqtardyń, Ulttyq ulan akademıasynyń jáne áskerı bólimder áskerıleriniń qyzmeti men áskerı ázirligin sarapqa salǵanbyz. Onda apta boıy gvardıashylar kúzetetin nysanǵa shabýyldy toıtarý taktıkalyq tásilderi men ádisteri boıynsha tájirıbelik sabaqtar ótip, ofıserler ártúrli pozısıalardan oq atý, shabýyldaýshyny ustaý jáne joıý jumystarynda daıyndyq máselelerin pysyqtady. Kásibı daıyndyqtaryn tekserý maqsatynda ofıserler qyzmettik mindetteri men basqarý qujattarynyń talaptaryn bilý baǵytynda test tapsyrdy. Jıyn barysynda «Áskerı bólimdegi kezekshiniń jáne onyń kómekshisiniń daǵdarystyq jaǵdaı kezindegi is-áreketi» sıaqty túrli taqyryptarda synaq sabaqtary uıymdastyryldy.
Bir aıta keterligi, mundaı is-sharalardyń legi jyldyń tórt mezgilinde de, ártúrli oryndarda jalǵasyn taýyp otyrady.
– Baǵdat Amangeldiuly, tártip saqshylarynyń qoǵamdyq tynyshtyqty kúzetýdegi jumysy jaıynda ne aıta alasyz?
– Patrúldik qyzmetti atqarý, qala kóshelerin qaraý kezinde tártip saqshylary jedel basqarý ortalyǵynan kelip túsken habarlamalarǵa jedel áreket etedi. Quqyqtyq tártipti saqtaýda biz memlekettiń bet-beınesimiz dep aıta alamyz, sondyqtan kóptegen halyqaralyq is-sharalarda bizge qatysýshylar men qonaqtardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý jaýapkershiligi júkteledi. Bul degenińiz, bile bilgenge úlken ári jaýapty sharýa.
Bizdiń tártip saqshylary kezekshilikte bolmasa da, demalys kúnderi nemese serýendep júrgen kezinde de qıyn jaǵdaılarda azamattarǵa qol ushyn sozýdan qaımyqqan emes. Demek, bizdiń qatarymyzdaǵy árbir jaýyngerdiń maqsat-muraty sol desem, qatelespeımin. Kún saıyn munyń kóptegen mysalyn da kórip-bilip júrmiz.
Máselen, Úlbi ózeniniń mańynda qalyp qoıǵan áskerı bólimniń sarbazy efreıtor Tilek Qumarbekov sýǵa batyp bara jatqan balany ajaldan qutqaryp qaldy. Ol kezde bizdiń batyrymyz da erlik jasaǵanymen, sýǵa batyp kete jazdady, oǵan jaqyn mańdaǵy adamdar kómekke keldi.
Taǵy bir mysal. Óskemende eńbek demalysynda júrgen áskerı bólimniń kelisimshart boıynsha áskerı qyzmetkeri, serjant Rızabek Qanapıanov týysy Manarbek Aýǵanbaevpen birge órtenip jatqan úıden kórshisin aman alyp qalǵan. Bul rette áskerı adamnyń ózi de erligi týraly eshkimge tis jaryp aıtpaǵan, bólimshe komandıri gvardıanyń erligi jaıynda Shyǵys Qazaqstan oblysy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń habarlamasynan bilgen.
Sodan keıin serjant Rızabek Qanapıanov adam ómirin saqtap qalýǵa baılanysty tótenshe jaǵdaıda kórsetken erligi men kásibıligi úshin arnaıy nagradamen marapattaldy. Bul ony qanattandyrǵany sózsiz. Bul jerde ol erlikti marapat alamyn dep jasamaǵanyn taǵy eskerińiz.
– Baǵdat Amangeldiuly, keremet! Endi áskerıler úshin ózekti taqyrypqa oralsaq, olar qandaı áleýmettik paketpen qamtamasyz etilgen, memleketten qandaı jeńildikter qarastyrylǵan, baspanamen qalaı qamtamasyz etilgen?
– Óte mańyzdy saýal, memleket áskerı qyzmetshilerdi áleýmettik qamtamasyz etýge erekshe kóńil bólip jatqanyn bilesizder. Onyń ishinde ofıserler men áskerı qyzmetkerlerdiń kelisimshart boıynsha úsh jylǵa jalaqysyn 70 paıyzǵa deıin arttyrý jáne tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi sheńberinde memleket esebinen áskerı-medısınalyq mekemelerde kepildendirilgen medısınalyq kómek kórsetý, sondaı-aq qarajatty óteý sharalary bar. Bul qarjyny medısınalyq qyzmetterdiń kepildik berilgen kóleminiń sheginde emdelýge jumsaı alady.
Turǵyn úı máselesine kelsek, kelisimshart boıynsha barlyq ofıserler men áskerı qyzmetkerlerge jaldamaly baspanada turý úshin aqsha tólenedi. Sonymen qatar olar «Áskerı baspana» memlekettik baǵdarlamasy boıynsha jeke baspana satyp ala alady.
Qazirgi kezde joǵary oqý oryndarynda tegin bilim alý múmkindigi qarastyrylyp jatyr. Tipti, sheshimin tapty desek te bolady. Munyń da ıgiligin kóredi degen oıdamyz sarbazdarymyz.
– Áskerı qyzmetker bolǵysy keletinder sizderdiń qatarlaryńyzǵa qalaı qosylady? Qandaı da bir sharttary nemese talaptary bar ma?
– Áskerı qyzmetke kirý úshin eń aldymen fızıkalyq turǵydan sap-saý jáne psıhıkalyq ahýaly turaqty bolý mańyzdy. Kóbinese Ulttyq ulanda qyzmet etkenderdiń kóbi quqyq qorǵaý organdarynda qyzmet etý úshin qalyp jatady.
Áskerı ant qabyldaý aldynda áskerge shaqyrylǵandardyń barlyǵy jas sarbazdar kýrsynan ótip, onda qyzmet etý erejeleri jan-jaqty oqytylady, sondaı-aq zańnamalyq bazamen tanystyrylady.
Ofıserler korpýsy eki sanatqa bólinedi: áskerı bilimi bar, oǵan áskerı ýnıversıtet qabyrǵasynda alǵan mansaptyq ofıserler jáne azamattyq joǵary oqý oryndary men olardyń janyndaǵy áskerı kafedralardy bitirgen zapastaǵy ofıserler kiredi. Mysaly, Óskemen qalasynda tıisti bilimdi Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń áskerı kafedralarynda alýǵa bolady.
Al mansaptyq ofıser bolý úshin Petropavl qalasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ulanynyń Áskerı ınstıtýtyna túsý kerek, onda kýrsanttar tórt jyl boıy oqý kýrsynan ótip, oqýdy aıaqtaǵannan keıin olar ártúrli laýazymdarda qyzmet etedi. «Áskerı erlik», «Ofıser namysy», «Sarbazdyń erligi» degen uǵymdar bar, bul jastardy mamandyq tańdaýda bizdiń qatarymyzǵa jıi tartady, biraq ol úshin qaısarlyq, tabandylyq jáne jeńiske degen umtylys qabileti sıaqty erekshe qasıetter qajet ekenin de este ustaǵan jón. Qorqynysh pen qıyndyqtardan qaımyqpaý kerek.
Búgingi tańda áskerı mamandyq abyroıly da qurmetti, óıtkeni áskerı qyzmet qaı zamanda da abyroıly is, erlik pen janqıarlyq mektebi bolǵan. Áli de solaı bola beredi.
– Áńgimeńizge rahmet! Sarbazdarymyzdyń kúshi sarqylmasyn!
Suhbattasqan Ashat QOISHYǴARAULY
