Kúl shyǵarý kelmeske ketetinine qýanǵandardyń biri Qazaly aýdanynyń turǵyny Symbat Jaılaýova.
– Bul jańalyqty estigende alǵashyndy senińkiregen joqpyn. Ádette, sóz kúıinde qalyp qoıatyn jobalar kóp bolady. Sonyń biri shyǵar degenmin. Jyldyń sońynda Baıqońyr qalasynda gazdandyrý jumysy bastaldy degende qyzǵanyshpen qaraǵanymyz ras. Degenmen, kún jylyǵan boıda bul jumystar Qazaly aýdanynda da bastaldy. Qazir biz turatyn Táýelsizdik kóshesindegi jumystar aıaqtalýǵa jaqyn. Gaz qubyrlaryn qalaı salyp, ony kómip jatqanyn, ıaǵnı sapasyn turǵyndar jiti baqylap turmyz. Qajet bolsa, qol ushynda berip jatyrmyz. Bul el úshin jasalyp jatqan jumys, - deıdi Qazaly aýdanynyń turǵyny Symbat Jaılaýova.
Negizi oblys ortalyǵynda 2004 jyly Elbasynyń tapsyrmasymen «Qyzylorda qalasynyń jylý-qýat kózderin jáne turǵyn sektoryn ilespe gazǵa kóshirý» jobasy bastaldy. Sol jyldyń ózinde 124 shaqyrymdyq «Aqshabulaq – Qyzylorda» magıstraldyq gaz qubyry jáne gaz taratý stansıasynyń qurylysy aıaqtalyp, paıdalanýǵa berildi. Elektr qýaty 50 Vt jáne jylý qýaty 90 Gkal/saǵat kogenerasıalyq gazotýrbınalyq elektrstansıasynyń qurylysy aıaqtaldy. Osyndaı josparly jumystardyń nátıjesinde gazdandyrylǵan jeke turǵyn úılerdiń sany 2010 jyldyń basynda 3507 bolsa, qazirgi ýaqytta 594 kópqabatty turǵyn úı, 25 myń jeke sektordaǵy úılerge gazǵa qosylýǵa múmkindik jasaldy.
İlespe gazdy óndirýdiń negizgi bóligi Qumkól, Aqshabulaq, Arysqum, Qonys toptarynyń ken oryndarynda shoǵyrlanǵan. Gaz qorynyń eń iri kólemi «QazGerMunaı» BK JSHS — 9,6 mlrd. tekshe metr, «PetroQazaqstan Qumkól Resorsız» JSHS - 9,5 mlrd. tekshe metr, «QýatAmlonMunaı» BK JSHS - 7,3 mlrd. tekshe metr jınaqtalǵan. Mamandar óndirilgen gazdyń 56,7 paıyzy sol ken oryndarynda aýaǵa jaǵylyp ketetindigin anyqtaǵan. Bul - gaz qoryn tıimsiz paıdalanýdyń kórinisi, gaz qorynyń 32,9 paıyzy ken oryndarynyń qajetine jumsalsa, onyń 10,4 paıyzy Qyzylorda qalasyna keletin taýarlyq gazdy quraıdy.
Aldaǵy ýaqytta jańa kásiporyndar men obektilerdiń qatary kóbeıetindigi eskerilip, taýarlyq gazdy tutyný deńgeıi oblysta 2020 jyly 1270,8 mln. tekshe metr, al 2028 jyly 1800,7 mln. tekshe metrge jetedi dep kútilýde. Onyń ishinde Qyzylorda qalasy boıynsha gazdy tutynýdyń kólemi 2020 jyly 496,5 mln. tekshe metr, al 2028 jyly 682,9 mln. tekshe metr bolady. Bir aıta ketetini, ótken jyldan bastap oblys aýmaǵy kógildir otynmen Batys Qazaqstannan keletin «Beıneý - Shymkent» gaz magıstrali arqyly qamtamasyz etiledi. Mamandardyń boljamy boıynsha Qyzylorda oblysynda munaı jáne gaz qory, ıgerilgen kómirsýtekti ken oryndary arqyly shahardyń qajettilikterin shamamen alǵanda 30 jyl boıyna óteýge múmkindigi bar eken.
Búgingi tańda oblystaǵy eldi mekender turǵyndaryn batystan qubyr arqyly keletin tabıǵı gazben qamtamasyz etý úshin olardy «Beıneý-Bozoı-SHymkent» magıstraldy gaz qubyryna qosý, ıaǵnı aımaqty gazdandyrý baǵytyndaǵy jumystar jalǵasyn tabýda.
Jalpy uzyndyǵy 1143 shaqyrym bolatyn «Beıneý-Bozoı-SHymkent» magıstraldy gaz qubyry Mańǵystaý, Aqtóbe, Qyzylorda jáne Ońtústik Qazaqstan oblystarynyń aýmaǵynan ótedi. Sonyń 846 shaqyrymy Qyzylorda oblysynyń aýmaǵynda. Strategıalyq mańyzdy jobanyń ekinshi kezeńi bıylǵy 2015 jyly aıaqtalady dep kútilýde. Jobanyń maqsaty – turǵyndar tyǵyz ornalasqan elimizdiń ońtústik oblystaryn túgel gazdandyrý.
Aıta ketetini, Syr óńirindegi barlyq eldi mekenderdiń 85 paıyzy osy «Beıneý-Bozoı» gaz magıstraliniń boıynda ornalasqandyqtan gazdandyrý máselesi taıaý ýaqytta oń sheshimin tabady deýge negiz bar.
Oblystyq energetıka jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq basqarmasynyń málimetinshe, 2013 jyly osy maqsatqa oblystyq búdjetten 569,5 mln. teńge qarajat qaralyp, oǵan 4 tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdeme jáne 10 joba-smetalyq qujattamalar daıyndalǵan. Olardyń 4 tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesi men 8 joba-smetalyq qujattamaǵa memlekettik saraptamanyń oń qorytyndysy alynǵan.
Buǵan qosa, ústimizdegi jyly qala irgesindegi Talsýat aýyldyq okrýgin jáne osyndaǵy 3 áleýmettik nysandy gazdandyrý úshin respýblıkalyq búdjet esebinen 271, 2 mln. teńge qarastyrylýda. Sonymen qatar, aldaǵy 2016 jyly Qyzylorda qalasynda buryn gaz qubyryna qosylmaı qalyp qoıǵan turǵyn úılerge kógildir otyn jetkizý josparlanyp otyr. Al, Qaraýyltóbe, Belkól kentterin gazben qamtamasyz etýge búdjettik ótinimge usynys berilgen.
Endi ár aýdan ortalyǵynda kógildir otyn taratý stansasy paıda bolady degen sóz. Osyndaı alǵashqy nysannyń qurylysy byltyr jyl sońynda Baıqońyr qalasynda bastalǵan edi. Tóretam kentinen 14 shaqyrym jerde «Baıqońyr» AGRS qurylysynyń irgetasyn qalansa, bıyl Aral, Qazaly, Jańaqorǵan jáne Shıeli aýdandarynda jalǵasyn tabýda.
Mamandardyń aıtýynsha, İ kezeńde oblys aýmaǵyna ornatylatyn qalǵan 8 avtomattandyrylǵan gaz taratý stansalarynyń qurylysyn salyp, eldi mekenderdi gazdandyrý jumystaryn respýblıkalyq búdjet esebinen 2015-2017 jyldar aralyǵynda júrgizý josparlanyp otyr. Sondaı-aq, aǵymdaǵy jyly Josaly jáne Sekseýil kentterinde salynatyn AGRS-ter qurylysynyń joba-smetalyq qujattamalaryn ázirleý úshin oblystyq búdjetten 113,9 mln. teńge kóleminde qarjy bólinip, búgingi kúni jobalaý jumystary júrgizilýde.
Jyl sońyna deıin oblystaǵy júzdegen áleýmettik nysan men myńdaǵan úıge kógildir otyn beriledi. Eń bastysy, ekologıaǵa oń áserin tıgizedi. Aýdandardaǵy óndirister de gazǵa qosylatyn bolady. Al arzan otyn ónimdilikti kóbeıtip, taýardyń baǵasyn da aıtarlyqtaı arzandatýǵa sep bolmaq. Sondaı-aq aımaqtyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrady. Gazdyń kelýimen birge jańa zaýyttar ashylsa, jumys oryndary kóbeıedi. Qaı jaǵynan da óńir úshin paıdasy orasan. Jalpy oblys 2016-2017 jyldarǵa qaraı kógildir otynmen tolyq qamtylady.
Aıaýlym Shaımardan
