QazAtomǵa alǵash kelgende...
..kompanıa azyp-tozǵan shalanjansar kúıde edi. Nurlan Balǵymbaev eskertkendeı meni bul araǵa kompanıany yń-shyńsyz jaýyp, bankrot dep jarıalaý úshin ákelgen bolatyn.
QazAtomnyń qolastyndaǵy qyzmetkerlerdi múmkindiginshe basqa jerge ornalastyryp, zaýyttyń qaqpasyna qulyp salý, mine maǵan júktelgen mindet osy edi.
Sarapshylar da óndiris ornynyń keleshegine kúmánmen qarap, "kúder úze berýge bolady" degen uıǵarymǵa kelgen. Uzyn sózdiń qysqasy Qazaqstannyń atom óndirisi janbaı jatyp sónýdiń az aldynda turdy.
Kompanıaǵa kelgennen keıin eki apta ótkesin Úkimet otyrysynda esep berdim. Osy kezdesýde QazAtomdy qurdymnan qutqarýdyń josparyn usyndym. Úkimet músheleri tańdanysyn jasyrǵan joq, áıtse de kompanıany qaıta tiriltem dep tabandap turyp alǵan maǵan múmkindik berdi. "Kóz qorqaq, qol batyr" dedik te kirisip kettik.
Injenerler Reseıge kóship ketti
Alǵashqy satyda ónimniń ózindik qunyn tómendetýge tyrystyq. Men kelgende ýrannyń álem naryǵyndaǵy baǵasy fýntyna 10,5 dollardiń tóńireginde edi. Azdan keıin 6,80 dollarǵa arzandady. Ónimniń ózindik qunyn azaıtpasaq quzǵa qular edik.
Aqyr sońy ózindik qundy 2,2 esege, aqshaǵa shaqqanda 12 dollardan 6 dollarǵa deıin tómendettik. Shyǵynymyz azaıyp, shamaly kiris kire bastady. Kelesi kezekte kompanıa mamandarynyń máselesin kiristik. Ýran kenishterin sharlap shyǵyp, jumysshylardyń jaǵdaıyna júrdim-bardym qaraǵan nemquraılylyqtyń kýási boldym.
Dárethana, kıim aýystyrý bólmesi, ashanalar adam kórgisiz kúıde edi. Kemshilikterdiń kózin kezeń-kezeńimen joıyp, osy kúnge deıin osynyń bárine kónip kelgen kompanıa mamandarynyń jumysqa yqylasyn qaıta oıattyq.
Álbette aılyq máselesi shet qalǵan joq. Jumysshylarǵa jalaqydan bólik túrli syıaqy taǵaıyndap, shabyttandyryp otyrdyq. Jurt jumys ornynyń qadirin túsine bastady.
Kadr tapshylyǵyn tarttyq. KSRO kúıregen tusta Qazaqstandaǵy bilikti ınjenerlerdiń kópshiligi Reseıge kóship ketken-di. Ádette ár kenishtiń basynda 120 ınjener júrýi tıis. 1998 jyly ýran kenishterinde ári ketkende 2 mamannan ǵana boldy. Ýran óndirý kirpish qalaý emes. Algorımi bar, asa bir saqtyq pen uqyptylyqty qajet etetin sala.
Qolda bar mamandardan aırylyp qalmaı turǵanda solardyń kómegimen jas ınjenerlerdiń baýlyp-baptap alý úshin "Kenish" atty aýqymdy baǵdarlamany júzege asyrdyq. Keıin álgi mamandar pensıa jasyna jetken aǵa býynnyń ornyn oıdaǵydaı almastyrdy.
Injenerlerdiń jańa býynyn jasaqtap aldyq.
Biz qalaı úzdik atandyq?
2001-2002 jyldyń aralyǵynda kompanıa jumysynan az ýaqytqa qol úzip qaldym. Qaıtyp oralǵanda ujymnyń jaǵasy jaılaý, toqmeıilsigen kóńil kúıde júr eken. Munyń sońy salǵyrttyqqa ulasar edi. Kollektıvtiń etek jeńin jınaý úshin óndiriletin shıkizat kólemin arttyrýǵa tapsyrma berdim. Bastapqyda jylyna 7800 tonna ýran óndiremiz degen maqsat qoıdyq. Qyzyq bolǵanda bul kórsetkishten asyp tústik.
Ujymǵa sol tusta ýran óndirýden kósh bastap turǵan Sateso kompanıasyn basyp ozý kerektigin aıttym. Olar jylyna 11000 tonna óndiretin. Biz 15000 tonnaǵa jetýdi kózdedik. Jettik te.
2004 jyly QazAtomProm ýran óndirýden álem boıynsha birinshi orynǵa shyqty.
Qazirgi tehnologıalar kompanıaǵa jylyna 28 myń tonna ýran óndirýge múmkindik beredi, alaıda ázirgi óndiris kólemi 14 myń tonnaǵa jeter jetpes. Zaýyt jarym-jartylaı jumys istep tur. Men ketkeli 11 jylda eshbir jańa kenish ashylmady.
Ýran tabletkesin óndirip, Reseımen básekeleskimiz keldi
Eń sońǵy saty alys-jaqyn sheteldegi atom stansıalaryna tasymaldanar ýran tabletkasyn óndirýmen aıaqtalýǵa tıis edi. Atom stansıasyna arnalǵan otyn osy. 2009 jyly asa kúrdeli tehnologıalyq jumysty jolǵa qoıyp, Batys pen Reseıdiń stansıalaryna ýran tabletkasyn tasymaldaýdyń aldynda turǵanbyz. Alaıda men ustalyp kettim.
"Sateso" kompanıasymen ýran tabletkasyn ázirleıtin zaýyt salýǵa ýaǵdalasqanbyz. Qazaqstan aýmaǵynda ýran óndirý ári ony baıytý jóninde reseıliktermen ortaq uıǵarymǵa kelgen edik.
Japondarmen júzdesip, olar Qazaqstanda jasalǵan ýran tabletkisin sertıfıkattaıtyn bolyp sóz baılasqanbyz. Tabletki sapa súzgisinen ótip, joba sátimen isken asqan jaǵdaıda Japonıa bizden jylyna 800 tonna tabletki turaqty satyp alyp turar edi.
Alaıda men ustalyp kettim. Japondar kelissózden bas tartty. Joba isken jaǵdaıda Qazaqstanda jasalǵan ýran tabletkisi Qytaı men Úndistanǵa da tasymaldanar edi. Osynyń nátıjesinde RosAtomnyń sovettik úlgidegi tabletkisine táýeldilik azaıyp, naryqta balama paıda bolar edi.
Jastúrikter
Bizdiń býyndy "jastúrikter" dep tekten tegin atamasa kerek. Bir qyzyǵy bizdiń izimizdi basyp, jolymyzdy jalǵastyrar keıingi tolqynmen aradaǵy sabaqtastyq úzildi. Bizge óz álýetimizdi pash eter múmkindik berildi me deımin. "Jastúrikter" qosynyna kiretin meniń qurdastarymnyń kópshiligi tamyr-tanyssyz, óz qajyr-qabiletiniń arqasynda kóterildi.
Ol tusta memlekettiń bizge moıyn burar murshasy joq edi. Ol tusta tabys tabýdyń jar degen degendegi jalǵyz kózi – saýda-sattyq bolatyn. Memleket alys-beriske aralasyp, suǵanaqtyq jasaǵan joq. Bul salada tabıǵı suryptaý zańy múltiksiz jumys istep, taza, ádil saıysta top jaryp shyqqan "jastúrikter" shoǵyry qalyptasty.
Qazir me, qazir kásibin emin-erkin dóńgeleter dáýir kelmeske ketken, naryqtaǵy ádil básekeniń ornyn monopolıa almastyrǵan.
Bizdiń tusymyzdaǵy ádiletti hám kreatıvti konkýrensıa qaıta oralsa "jastúrikterdiń" jańa býyny qalyptasar ma edi. Bular Qazaqstan ekonomıkasynyń motıvatoryna aınalyp, elde jańa bıznes elıta paıda bolar ma edi...
Lýkashenko?
Halyq ózi taǵdyryn ózi aıqyndaýǵa tıis.
Bılikti menshiktep alǵan bir adamnyń tutas ulttyń atynan sheshim qabyldap, halyqtyń talǵamy men tańdaýyna qarsy kelýi taza aqymaqtyq.
Halyq qalaı kún keshkisi keledi, memleketti basqarýǵa kimdi laıyq kóredi bul onyń quqy men quzyryndaǵy nárse. Halyqtan asyp qaıda barasyń. Bul buljymas baılam.
El Lýkashkenodan áldeqashan teris aınalyp, kúderin úzgen.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
