«Bıik mansap – bıik jartas. Erinbeı eńbektep jylan da shyǵady, ekpindep ushyp qyran da shyǵady». Hakim Abaı osylaı dep edi. Qazaq bıliginiń basyna erinbeı eńbektep shyqqandar da, ekpindeı ushyp shyqqandar da kóp. Birin jurt jetpeı maqtady – jetilmeı ketti, endi birin jetkesin dattady – qaıyrylyp artyna qaraýǵa namystandy, sol kúıi burylǵan joq... Biraq ekpindep ushyp jetip, qanaty jetilip, eline bılik úshin aıanbaı qyzmet qylǵan mansaptylar az emes. Azdyń biri edi ol. Nurlan Qapparov. Táýelsizdik týdyrǵan talantty shoǵyrdyń kóshbasshysy, iskerligimen, bilimimen elge erte tanylǵan toptyń serkesi bolatyn.

Táýelsizdik... jańa býyn

«Nesibeńdi artyq etse, Táńir etti». Osy sózdi oqyǵan saıyn jastaıynan bıikke umtylǵan jáne ózi oılaǵan jetistikterge qınalmaı jetken jandar týraly oılaısyń. Dúnıe shirkin, qalaı qubylsa da, óziniń nesibesin eselep, ózgege de qamqor bolǵan azamattardyń artyqshylyǵy, ıkemdiligi, básekege qabilettiligi bilinip turady.

Táýelsizdik talaı adamnyń baǵyn ashty. Iá, ekiniń biri burylys kezeńine, saıası rejımniń soqpaǵyna, naryq zamanynyń qatal zańyna ilese almaı, jolortada buralańdaǵandar da kóp boldy. Ásirese, bılik júıesindegi kún saıyn jańarǵan ózgeristerge tańyrqaı hám tosyrqaı qaraǵandar birte-birte jas býynǵa oryn berdi. Al «eski gvardıanyń» kóbi aınalasyna jastardy jınap, solardyń jańa ıdeıasy arqyly óz jumysyn jandandyrdy. Qazir sanap kórińiz, mınıstrlerdiń kóbi jańa býynnyń – Táýelsizdikten keıin bılikke kelgen býynnyń ókilderi. Tipti, oblys ákimderiniń orynbasarlarynyń deni jastardan quralǵan. Bul tabıǵı qubylys desek te, saıası júıeniń neǵurlym tezirek jańarýy asa mańyzdy ekenin ýaqyt kórsetti. Bıliktegi búrokratıany joısa, sońǵy býyn, osy jastar joıar degen senimniń oty áli óshe qoıǵan joq... Aldyńǵy býynnyń siresken tártibin orynbasarlary ózderine juqtyryp almasyna kim kepil?! Bul da kúdiktiń biri.

Alaıda, solardyń ishinen sýyrylyp shyǵyp, el isine erte aralasqan Nurlan Qapparovty biletinder ol qashan da aqkóńil, búrokratıadan alys jan edi deıdi. Ózi basqarǵan kez kelgen isti sońyna deıin tyndyrmaı, tıanaqtamaı, qyzmetkerleriniń sózin qulaq qoıyp tyńdap, ońdy sheshim shyǵarmaı, kóńili jaı tappaıtyn basshy bolǵanyn aıtatyndar kóp. Osy qasıeti ony kópshildikke, shynaıylyqqa peıildi etti. Kez kelgen salany basqarsa da, janyna maqtan súıer jáne maqtaǵandy jan súıer jylpostardy emes, shyn iskerdi, kásibı mamandardy jınaı bildi. Jas basshynyń jebeýimen, úıretýimen qanattanyp, bul kúnderi biregeı mekemelerdi basqaryp júrgender qanshama? Olardyń kóbi óndiris, ekonomıka, energetıka salasyn basqaryp, eldiń damýyna óz úlesterin qosýda.

Ǵumyrdarıa – bıik maqsat

Qapparovtyń ómirbaıany tek jetistikterden quralǵan. Almatyda qarapaıym otbasynda dúnıege kelgen ol alǵashqylardyń biri bolyp Garvard ýnıversıtetiniń Dj. Kennedı atyndaǵy Joǵary basqarý mektebin bitirip, batystyq bilimdi alǵan jastardyń kóshin bastady. Injener-ekonomıst, memlekettik basqarý magıstri atanǵan onyń basqarý qabileti jastaıynan baıqaldy. Nebári 22 jasta ózi «Aksent» kompanıasyn qurdy. Budan soń «QazTransOıl», «Qazaqoıl», energetıka jáne mıneraldy resýrstar vıse-mınıstri, «Qazınvestbank» dırektorlar keńesiniń tóraǵasy, Qorshaǵan orta mınıstri qyzmetterin atqardy. Árbir qyzmetinde óziniń halyq úshin jumys atqaratynyn dáleldeı bildi. Onyń qyzmet joly ekonomıkalyq salaǵa negizdelgenimen, táýelsizdik tusyndaǵy eń negizgi máselelerge aralasty. Ásirese, syrttan ınvestısıa tartýǵa bar kúshin jumsap, kópvektorly ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtý úshin qolda bar múmkindiktiń bárin paıdalandy. «QazTransOıl», «Qazaqoıl» kompanıalaryn basqara júrip, munaı-gaz sektoryndaǵy sheteldik yqpaldastyqty tereńdetti ári qazaq ekonomıkasynyń munaıǵa táýeldi ekenin eskerip, jas memlekettiń barynsha saýatty qadam jasaýyna ózindik úlesin qosty.

Ol osy kompanıalardy basqarǵan jyldar Batys, Reseı, Qytaı arasyndaǵy teńdikti, birjaqtyly táýeldi bolmaýdy kóp oılastyrǵanyn sala mamandary aıtady. Demek, saýatty menejer retinde qazaq múddesin batyl qorǵady deýge bolady.

Baıý úshin ne isteýge bolady?

Ol bılikte qyzmet atqarǵanymen, óziniń de tabysyn qorǵaı bilgen sanaýly azamattyń biri. Iá, mınıstrlik qyzmettegilerdiń báriniń qaltasy juqa emes. Degenmen, óz múddesi úshin halyqtyń qaltasyna qol suǵatyn suǵanaq pıǵyldan ada ǵumyr keshti. Ol bılikke baıý úshin emes, baılyǵyn eseleý úshin de emes, óz tájirıbesiniń arqasynda keldi. Batystyq prınsıp boıynsha baı bolmasańyz, bılikke kelý qıyn. Óıtkeni, ash qursaqtar ardan attaýǵa úıir. Qazir shendi-shekpendiniń kóbi temir torǵa qamalyp, qyzmetten de, abyroıdan da aıyrylyp qap jatady. Óıtkeni, olarda baıyǵysy, aldyńǵy lekke qosylǵysy keledi. Ol úshin ne isteýge bolady? İskerligi joq bolsa, halyq qazynasyna qol suǵady. Tender – maı shelpek. Esebin japsa, para alsa, jalǵan kompanıa ashsa, soǵan sanalýynyń ózi muń qarjyny aýdarsa... Mundaı kásippen bir ret shuǵyldanǵan adam, ekinshi joly taǵy qaıtalaıdy. Birte-birte kádýilgi kásip qylady. Aqyry... Al Qapparov ol topqa kirmeıdi. Sebebi, ol 22 jasynda-aq jeke kompanıa quryp, óz isin bastaı bilgen. Naryqtyq júıeniń qyr-syryn jetik bilgendikten, qaıta qurý men jekeshelendirý kezinde daıynǵa umtylmaı, bıznespen aınalysqan. Ol bul isin jyl ótken saıyn jandandyrdy. Sonyń arqasynada Qazaqstandaǵy 50 baıdyń qataryna endi.

Qysqasha aıtqanda, onyń iskerligi bılikke kerek boldy jáne mundaı múmkindikti ońymen paıdalanyp, ózi úshin de, el úshin de qyzmet atqardy.

Aıtalyq, Qapparov Qorshaǵan orta mınıstri bolyp turǵan kezinde reseılik «Proton» jerimizge qulady. Búkil áleýmettik jeli, BAQ tabandy túrde Reseıden ótemaqy talap etti. Mınıstr Qapparovtyń búgejektemeı, jaltarmaı, Reseıden qomaqty qarjy tóleýdi qolqalaǵany sol kez... Átteń, ol bul armanyna jetpedi. Jetkizbedi. Óıtkeni, kóp ótpeı «Qazatomóndiris» ulttyq kompanıasyna aýysyp ketti.

Kimge kómekteser edińiz?

Eger Sizde aqsha bolsa jáne bılik bolsa, kimge kómekteser edińiz? Týysyńyzǵa. Túsinikti. Jaqyn-juraǵatyńyzǵa. Ol da túsinikti. Al odan da zor múmkindigińiz bolsa she? Kedeı-kepshikke, joq-jitikke me? Árıne. Solaı etýge bolady. Qaıyrymdy kimge jasasań da artyqtyq etpeıdi. Al Qapparov negizinen jastarǵa, jas bolǵanda da bilimge qushtar balalarǵa kómektesti. Almatydaǵy daryndy balalarǵa, shetelde oqyǵysy keletinderge, ózgeshe oılaý qabileti bar jastarǵa bar kómegin jasady. Bul týraly akademık Asqar Jumadildaev Nurlan Qapparovty jerleý rásiminde barsha jurtshylyq aldynda aıtty. Biz biletin matematık kóp adamǵa kóńil úshin madaq aıtpaıtyn kisi. Demek, Qapparov týraly jaqsy bilgendikten, onyń kómegi arqyly bilim alǵan shákirtteri bolǵandyqtan óz pikirin bildirdi. Bul da Qapparov áleminiń bir bólshegi. Onyń jaqsylyǵyn kórgen jastar áli-aq elge oralyp, el damýyna úles qosady degen oıdamyz.

Jumbaq ólim

Qapparov Beıjińde jumbaq jaǵdaıda qaza boldy. Onyń syry áli ashylǵan joq. Bálkim, uzaq ýaqyt keter... Biletinder, Reseılik tyńshylar ajal qushtyrdy deıdi. Tipti, shetel aqparaty da bul týraly jarıa etti. «Qazatomóndiris» kompanıasyn Shkolnık basqaryp turǵanda reseılikterdiń úles-salmaǵy artyp, kiristiń deni solardyń qolyna túskenin de aıtyp júr. Qapparov soǵan qarsy boldy ári Muhtar Jákishev bastaǵan isti ary jalǵastyrýǵa nıet etti degen sybys bar. Muhtar Jákishev bolsa ýran óndirisin Japonıamen birlesip ıgerýge talpynǵandyqtan, reseılikterdiń arandatýymen túrmege túskenin gazet-jýrnaldar talaı márte jazǵan edi. Eger sol aqparattarǵa súıener bolsaq, Qapparov óliminde bizge beımálim jumbaq jatý múmkin. Taǵy bir derek kózderi Beıjińde aıaq astynan qaza bolǵan ony teksertpesten, birden súıegin elge ákelip, asyǵys jerlegenin aıtady...

Bul – biz bilmeıtin oıyn. Saıası oıyn. Bir qorqatynymyz, mundaı oıyndardyń qurbandary kóbeımese eken...

Qapparov – fenomen. Ol jańanyń basy bola bildi. 45 jastyq ǵumyrynda talaı bıikti baǵyndyryp úlgerdi. Úlgermegen isteri tipten kóp...