Ramı Blekt, balamaly medısına salasyndaǵy fılosofıa doktory
Obyrlyq qaıdan shyǵady?
Músheler jasýshadan turady. Adam ár jasýsha, ár múshe tánniń saýlyǵyna qyzmet etedi dep senemiz.
Dúnıede barlyq tirshilik ıesi, tipti tastardyń da jany bar. Bárine keregi – mahabbat. Qorshaǵan orta adamnan tek mahabbat kútedi. Adamnyń basty maqsaty – mahabbat taratý. Jer betindegi tirshilik ıelerinen adamnyń artyqshylyǵy – onyń tańdaý jasaý quqy bar. Táńirdiń mahabbatyna ıelik etý, sol deńgeıge kóterilý. Sonda adam damý jolyna túsedi. Ósedi, eseıedi. Iakı, Táńirge qyzmet etýden bas tartyp, jabaıy ózimshildikpen ómir súrý. Bul – degradasıaǵa túsirer jol, keri ketýshilik.
Órkenıetti elderde obyr derti asqynyp tur. Ǵylymı zertteýler obyr jasýshasynyń aspannan túspeıtinin aıtady. Ol tándegi saý jasýshalar. Biraq belgili bir sátte olar óziniń ádetki qyzmetin toqtatyp, tártipke baǵynýdan bas tartady. Sóıtip, jyldam kóbeıip, barlyq shekteýlerlen ótip, ár tusta óziniń qazyǵyn qaǵyp, tý tigip, saý jasýshalardy jeı bastaıdy.
Ózimshildik pen táýelsiz bolý – durysynda eshqaıda aparmaıtyn jol. «Ózge jasýshalardyń kúni ne bolsa, sol bolsyn», «men qandaı bolsam, sondaı bolyp qalam», «búkil álem tek maǵan qyzmet etýi jáne maǵan lázzat syılaýy tıis» degen ustanym – naǵyz obyr jasýshasynyń ómirlik urany.
Obyr isigi óte tez kóbeıedi. Oǵan ottegi asa kerek. Biraq tynys alý ortaq úderis. Al, obyr jasýshasy jabaıy ózimshildik ustanymymen qımyldaıdy. Sondyqtan olarǵa ottegi jetispeı, qysylady. Mundaı kezde obyr jasýshalary avtonomdy júıege ótedi. Bojı bastaıdy. Bir-birden bólinip ketedi. Jeke dara tándi aınalyp júredi. Aqyr aıaǵy obyr tándi óltirip tynady. Onymen birge ózi de óledi. Biraq bastapqyda obyr jasýshasy óte shıraq bolady. Saý jasýshadan da tez qımyldap, bólinedi.
Ózimshildik pen táýelsiz bolý – durysynda eshqaıda aparmaıtyn jol. «Ózge jasýshalardyń kúni ne bolsa, sol bolsyn», «men qandaı bolsam, sondaı bolyp qalam», «búkil álem tek maǵan qyzmet etýi jáne maǵan lázzat syılaýy tıis» degen ustanym – naǵyz obyr jasýshasynyń ómirlik urany.
Obyr jasýshasynyń azattyq pen máńgi ólmeý týraly konsepsıasy qate. Bul qateliktiń tamyry nede jatyr? Bir qaraǵanǵa júz paıyz sátti kórinetin obyr jasýshasynyń ózimshildikpen kóbeıýi – aqyr sońy ony da ólimge aparyp soǵady. Ómir ózimshilderdiń minez-qulqy óz-ózin joıý, biraz ýaqyttan soń ózgelerge de zıanyn tıgizetinin kórsetip-aq keledi.
Qazirgi zaman adamdary da solaı ómir súredi. Qoǵamdaǵy ómirdi qabyldaý daǵdysy «men esh kináli emespin», «basqa adamdarǵa keregim joq, olarǵa nemquraılymyn», «eń bastysy – tek ózimniń maqsatym» degenge saıady. Osyndaı pálsapany barlyq saladan baıqaýǵa bolady: ekonomıkada, saıasatta, tipti dinı uıymdardan da. Dinı uıymdardyń kópshiligi óziniń dástúrin tańýǵa ǵana baǵyttalady. Sońynan erýshilerdi kóbeıtýge ǵana tyrysady. Tek dinı ınstıtýt qana durys, basqalary qate degendi nasıhattaıdy.
Ómir súrýdiń eki túri
Árbir jasýsha, tipti saý jasýsha bolsa da, aldymen ózine qamqorlyq tanytýy tıis. Onda nege obyr jasýshasy paıda bolady? Ózimshildik pen mahabbattyń shekarasy qaı jerde? Saý jasýshanyń alarynan bereri kóp bolmaq. Ol tánniń saýshylyǵy úshin qyzmet etedi. Bıologtardyń aıtýynsha, saý jasýsha 80% tánge qyzmet kórsetip, ózine tek 20% qaldyrady.
Materıaldyq turǵyda paıdalanýshylyq sarańdyq bar. Adam tapqan tabysynyń on paıyzyn da sadaqaǵa bermeıdi. Aınalasyndaǵylarǵa nemquraıly. Ózgeler úshin rıasyz eshteńe istemeıdi. Neǵurlym kóp tabys tabýǵa qulshynady. Ony tek óziniń rahatyna ǵana jumsaıdy. Sol úshin keıde satqyndyqqa, urlyqqa, aldaýǵa da daıyn turady.
[caption id="attachment_10311" align="alignright" width="412"]
Jeke basqa tabyný...[/caption]
Al, energetıkalyq turǵyda paıdalanýshylyq ashýda, renjýde, jaýlasýǵa daıyn turýda, unamaǵan jaǵdaıdy, ne adamdy qabyldamaýda bolady. Adam bir nársege boıyn úıretse, soǵan táýeldi bolyp, soǵan ashýlanady. Eger jaǵdaı ol oılaǵandaı órbimese, nemese bóten adamnyń bir qylyǵy unamasa, qatty ashýlanady. Biraq eger biz alýǵa emes, berýge beıimdelsek, onda mundaı kiltıpandarǵa ashýlanbas edik.
Psıhologıalyq turǵyda paıdalanýshylyq eger adam bul fánıge tek lázzat alýǵa keldi dep oılasa týyndaıdy. Ǵalam tek meni baqytty etýge, al basqalar meniń aldymda qurdaı jorǵalaıdy degen oı – saý adamnyń oıy emes. Bul álemde bizge eshkim eshteńe bereshek emes ekenin túsinýimiz kerek. Adam jer betine tek berý úshin, qyzmet kórsetý úshin keledi. Sondyqtan ómir súrýdiń eki túri bar: ne obyr jasýshasynyń jolyna turý nemese uly mahabbat jolyna túsip, mahabbat syılap, sezimmen ómir súrý.
Baqytty bolýdyń joly
Mahabbat – ishteı sezim nysanyn tolyqtaı qabyldap, oǵan erkindik syılaý. Qashan, qaıda barsań da adamǵa degen mahabbat basty maqsat bolýy tıis. Baqyttyń formýlasy qarapaıym: baqytty bolǵyń kelse – basqa bir adamdy baqytty et. Eger adam «qazir jáne osy sátte» ómir súrse, berýge ázirlik tanytsa, barlyq jerde isi ońǵarylady. Biraq obyr jasýshasynyń ustanymy dendep ketken qoǵamda bulaı ómir súrýge bola ma? Aınaladaǵy adamdardyń kópshiligi tek paıdalanyp ketkisi kelip tursa, qaıtpek kerek?
Eger adam ózi nemese ózgege parazıttik ómir súrýge múmkindik berse, ózine de, ózgege de jaqsylyq bolmaıdy. Kerek kezinde balaǵa da, serikteske de, qyzmettesterge de qataldyq tanytý shart. Eger basqa bir adam sizdi paıdalansa, al siz oǵan eshteńe demeseńiz, odan parazıt jasap jatqanyńyzdy este ustańyz. Obyr jasýshasy ustanymyndaǵy qoǵamda ómir súrseńiz, aralasý sharttaryńyz naqty bolýy kerek. Eger adam obyr jasýshasy sıaqty ómir súrse, sizdiń oǵan qyzmetińiz onyń ustanymyn ózgertýge yqpal etýińiz bolmaq. Mahabbat kópshilik úshin sulýlyq, janǵa jaıly nárse retinde ǵana tanys. Biraq bul arzan buldaný ǵana. Mahabbat bir jaqty emes, ol únemi tek jaǵymdy kóńil-kúı syılaı bermeıdi. Mahabbat keıde qataldyqpen de ólshenedi. Buzyqtyq jasaǵan balany, tártipke baǵynbaǵan qyzmetshini jazalaǵanda. Adam jaǵdaıdy túısikpen túsinýi kerek. Syrtyńnan qataldyq tanytsań da, ishteı jaqsy kórip turýdy eshkim tyımaıdy.
Ózimshildiń joly
Ózimshildik pen obyr jasýshasyn biriktiretin eki ustanym bar:
- Bólinis ustanymy. Jalǵan ózimshildik adamnyń janyn Alladan jaýyp turady. Bútinnen bólektep, ony bul fánıde árkim ózi úshin ǵana ómir súredi degenge sendiredi. Ózgeler qaıǵyryp, azaptansa da, maǵan jaqsy bolsa boldy deý kerek degenge baǵyndyrady.
- Qorǵanys ustanymy. Obyr jasýshasynyń da, jalǵan ózimshildiktiń de únemi qorǵanyshy bolady. Adam óltirip qoısa da esh moıyndamaıtyn qylmyskerler bolady. Sondyqtan baıqap júrý kerek. Eger adam qorǵana bastasa, aqtalyp, óziniń pikirin qorǵashtasa, onda ol obyr jasýshasynyń deńgeıine túskeni.
Rýdıger Dalke men Torvald Detlefsenniń «Dert degen jol» degen kitabynda bylaı delingen:
«Adam obyrǵa nelikten renjıdi? Bul dert aınadaǵy keskinimiz sıaqty. Ol bizge bizdiń minez-qulqymyzdy, bizdiń dálelderimizdi, ómir súrý jolymyzdy kórsetedi. Adamda obyr neden paıda bolady? Adamnyń ózi obyr sıaqty emes pe?! Ony jeńýge tyryspaý kerek. Ony túsinýge talpyný qajet. Ony túsinseń, ózińdi de túsine bastaısyń. Obyrǵa álemniń bútindigi seziný jetispeıdi. Adamǵa da kóbine osy jetispeıdi. Ózimshildik adamdy neǵurlym shektep ustaǵan saıyn soǵurlym tezirek bútinniń bólshegi ekenin esten shyǵarady. Ózimshildik adamǵa óziniń jolyn tyqpalaıdy. Sony durys degizedi. Osydan jaqsysy joq degenge sendiredi. Ol bútinge aınalýǵa qorqady. Onyń oıynsha bul ólimge aparar jol. Adam túp-tamyrynan aıyryla bastaıdy».
Uly isterdiń bári ózimshildiktiń ólýimen bastalmaq. Erlik jasaý úshin alyp deneli bolýdyń qajeti joq. Eń bastysy – ózińniń ózimshildigińdi jeńe bilý. Adam ózine taǵylǵan mindi qabyldap, ókpe-renish saqtamaýdy úırense, tekten tek aqtalmaı, óziniń ulylyǵyn qorǵasa, bul ózimshildiktiń kishigirim ólimi deýge saıar edi.
Ǵalam tek meni baqytty etýge, al basqalar meniń aldymda qurdaı jorǵalaıdy degen oı – saý adamnyń oıy emes. Bul álemde bizge eshkim eshteńe bereshek emes ekenin túsinýimiz kerek. Adam jer betine tek berý úshin, qyzmet kórsetý úshin keledi. Sondyqtan ómir súrýdiń eki túri bar: ne obyr jasýshasynyń jolyna turý nemese uly mahabbat jolyna túsip, mahabbat syılap, sezimmen ómir súrý.
Júrek aınasy
Adamnyń boıynda bir mezette qorqynysh pen mahabbat qatar ómir súre almaıdy. Ózimshildik eselengen saıyn qorqynysh ta údeı túsedi. Ol bir asýǵa shyqqanyn mise tutpaı, sonda turaqtaýdy, máńgi taqtan túspeýdi oılaı bastaıdy. Adam ózimshildikti qorqynyshtan bosata almaıdy. Biraq ózimshildikten qutylyp, erkin ómir súrýge shamasy jetedi.
Kóp adamdar óz sezimine berilip, degenine kóne ketkisi kelip turady. Muny ózimdi jaqsy kórgendikten dep túıedi. Tátti tamaqty kez kelgen ýaqytta jep, aýyzdy tyıýdy shart dep túsinbeıdi. Artyq 40 keli qosyp alsa da, ózin jaqsy kórý degen osy dep biledi. Al, onyń táni osyndaı ómirge razy ma eken? Ózińdi jaqsy kórý degen ózińe zıan tıgizbeýdi bildiredi. Eger adam tánin Allanyń syıy, amanaty dep qabyldasa, oǵan nemquraıly qaramas edi. Ol úshin denege saýlyq ákeletin kúntizbe jasańyz. Durys tamaqtaný, jattyǵý jasaý, tazalyqty saqtaý mańyzdy bola bastaıdy.
Shyn mahabbattyń sımvoly – júrek. Júrek – obyrdyń jebesi jetpegen birden bir múshe. Ol mahabbat uıasy. Adamnyń eń basty energetıkalyq ortalyǵy. Mahabbatpen ómir súrsek – júrek ashylady. Adam álemmen bútindigin sezip, garmonıada ómir súredi.
Adam osyndaı sheksiz mahabbatty sezingende barlyq múshesi saýyǵyp, táni jazylady. Sarań, qyzǵanshaq, kórealmaıtyn, ózimshil adam jaǵymsyz áserimen tánniń bıohımıalyq úderisterin keri baǵyttap jiberedi.
Tipti logıkalyq turǵyda oılap qaraǵan adamǵa, bári túsinikti. Ár adam «búgin jáne qazir» ómir súrýi kerek. Árıne, ózimshildik oǵan qarsy turady. Ol úshin bul ólimmen teń. Adamnyń ár sekýnd saıyn ózimshildik pen mahabbat arasynan tańdaý jasaýǵa múmkindigi bar.
Tańdaý jasańyz.
Aýdarǵan Shynar Ábildá
