Kıevtegi ekonomıka mektebiniń tóraǵasy Tımopeı Mılovanovpen tildesken otstavkadaǵy AQSH generaly Devıd Govell Petreýs osy tóńirektegi ózekti saýaldarǵa jaýap qatty dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sarapshyǵa sóz kezegin bermes buryn aldymen, ol týraly az-kem maǵlumat bere ketsek.
Devıd Petreýs – otstavkadaǵy AQSH generaly, 2008-2012 jyldary Ortalyq barlaý basqarmasynyń dırektory boldy. Oǵan deıingi 35 jylyn Amerıka armıasyna arnady. Aýǵanstandaǵy arnaıy operasıa kezinde AQSH Qarýly kúshteri men Halyqaralyq kúshterdiń jasaǵyna qolbasshylyq etti.
...
– Batys elderi Kremldiń Ýkraınaǵa basyp kirerin kúni buryn bildi. Soǵystyń aldyn alý múmkin be edi? Aıtalyq, dıplomatıanyń kómegimen nemese sanksıany qatańdatý arqyly Pýtındi tejeý jospary nege jasalmady?
– Reseı Ýkraınaǵa basyp kirmeı tura, Batys elderiniń Kremlge qatysty pozısıasy ala-qula boldy, birqatary Reseıge siz aıtqan qatań sanksıa salýdan tartyndy. Olar birinshi kezekte óziniń ekonomıkalyq múddesin oılady.
Máselen, soǵysqa deıin Germanıa Nordstream-2 (Soltústik aǵyn-2) jobasyn toqtatý týraly talapqa qulaq aspaı, tıip-qashyp júrdi. Soǵys bastala sala Berlın jobanyń qurylysyn kilt toqtatty.
Soǵystyń alǵashqy aptasynda Germanıa eshkim oılamaǵan asa mańyzdy saıası sheshimder qabyldady:
- Qorǵanys salasyna bólingen búdjettiń ústinen qosymsha 110 mlrd dollar shyǵyndady.
- Qorǵanys salasyna baǵyttalatyn qarjynyń kólemin ishki jalpy ónimniń 2 paıyzyna deıin ósirdi.
- Ýkraınaǵa Reseıdiń áskerı tehnıkasyn qıratýǵa qajetti qarý-jaraq jóneltti.
– Batystyń barlaý qyzmeti Kıevke udaıy jedel aqparat jetkizip turdy. Ýkraın bıligi Reseıdiń basyp kirerine sońǵy sátke deıin senbegen syńaıly. Álde Zelenskııdiń jospary boldy ma? Kıev Pýtınniń shabýylyn kútti me?..
– Basqynshylar shekarany buzyp, eldi-mekenderdi atqylaı bastaǵanda Ýkraın bıligi abdyrap qalǵany ras. Biraq, bul hál uzaqqa sozylǵan joq. Kıev qorǵanýǵa, qarymta qaıtarýǵa kóshti. El basyna kún týǵan shaqta, qolda bardy uqsatýǵa, ımprovızasıa jasaýǵa týra keldi.
Ýkraın kóshbasshylary men ýkraın áskeriniń tabandylyǵyna, tózimdiligine, qaısarlyǵyna kúlli álem tánti bolyp otyr. Bul dáleldeýdi qajet etpeıtin aksıoma.
Eldi eki-úsh kúnniń ishinde jaýlap alýdy josparlaǵan "pýtınshilder" tyǵyryqqa tireldi. Basqynshylarǵa tótep bergen bastapqy kúnderi Ýkraınanyń Qarýly kúshterine qarý-jaraq, áskerı ushaq, Reseıdiń tankilerin talqandaıtyn zamanaýı qurylǵylary jetispeıtini aıqyn bilindi.
Batys bul olqylyqtyń ornyn toltyrýǵa tyrysyp jatyr. Ýkraın armıasyna qajetti áskerı tehnıka men qarý-jaraqty jetkizýde kedergi bolmaýy tıis. NATO elderi budan bas tartpaıdy.
Dese de, bir jaıttyń basy ashyq:
eger jaýyngerdiń boıynda jaýǵa qarsy shabar qaısarlyq, tabandylyq, kúreskerlik qabilet bolmasa, qarý-jaraqtan qaıyr joq.
Ýkraındar erjúrek ult! Qaharman halyq! Buǵan osy kúnde kúlli álemniń kózi jetti.
Batys elderi Javelin pen Stingers-ti molynan jetkizer bolsa, ýkraın áskeri kez kelgen agresıaǵa qarsy tura alar adýyndy, aıbarly kúshke aınalady.
Soǵys bastalǵaly talaı kópir jaryldy. Ýkraınadaǵy temirjol baılanysy úzildi. Bul utymdy sheshim boldy, óıtkeni Reseı aýyr áskerı tehnıkasyn temirjoldyń kómegimen tasymaldaýdy josparlaǵan.
Ýkraın armıasynyń kásibı deńgeıi basqynshylardan asyp tústi. Orys áskeri kóbine-kóp qara kúshke salady, sóıtip bar energıasyn sarqyp tastaıdy.
Javelins-ter jetpeı tura ýkraın sarbazdary jaýdyń janarmaı tasıtyn kólikterine shúılikti, olardy túgeldeı jaryp, jaǵyp jiberdi. İrkesip, tirkesip kele jatqan kolonna júrisinen jańyldy.
Sizder tankiniń, brondy tehnıkanyń izine túspedińizder, áýelgi kezde olarmen alysý ózińdi ólimge tigýmen teń edi ári ózin-ózi aqtamaıtyn sheshim-tuǵyn.
Ýkraın armıasynyń aılaǵa salyp, aqylmen qabyldaǵan strategıasy basqynshylardy san soqtyrdy, orystar sizderdi ashyq shaıqasqa shyǵady dep kútti.
Iá, bastapqy kezde Ýkraınanyń Qarýly kúshterine keri sheginýge týra keldi. Búgingi tańda sizder qarymta qaıtarýǵa kóshtińizder.
– AQSH Ýkraınanyń áskerı áleýetin tómen sanaǵany ras pa? Kıevtiń Kremlge tótep bererine kúmánmen qaraǵan syńaıly...
– Ras, bulaı oılaǵan azamattardyń qarasy kóp boldy. Amerıkanyń óz ishinde Ýkraınanyń eki-úsh kúnde qularyna senimdi bolǵan skeptıkterdiń aýzyna qum quıyldy. Kıevtiń munshalyqty qarsylyq kórseterine qaıran qalyp jatqan sarapshylar jetip artylady.
Atys-shabys qalalyq jerde júrip jatyr. Mundaı shaıqasqa shydas berý qıyn.
Negizgi salmaq áskerılerge túsetini aıtpasa da belgili. Bógde eldiń oı-shuńqyryn bile bermeıtin okýpanttarǵa tipti aýyr.
Buǵan deıin de aıtqanmyn, taǵy bir márte qaıtalaıyn: Reseı Ýkraınany tutas jaýlaı almaıdy!
Olardyń tipti Kıevti qorshaıtyn dármeni joq, ábden álsiregen, qansyraǵan. Orystardyń qolynan keleri, turǵyn úılerdi, ınfraqurylymdy bombylaý ǵana. Kıevke kirýge basqynshylardyń júregi daýalamaıdy.
Ýkraındar óz jerinde soǵysýda. Bul bostandyq úshin kúres. Otan úshin otqa túsetin sát. Olar aıanyp qalmaıdy, al okýpanttardyń áskerı rýhy mújilip qalǵan.
– NATO-daǵy sheshim shyǵarý prosesi kópshilikke qupıa. Ýkraınaǵa qatysty sheshim qabyldaýda saıası lıderlerdiń yqpaly basym ba, álde qoǵamdyq pikirge qulaq túresizder me?
– NATO-daǵy sheshim shyǵaratyn basty qurylym Soltústik Atlantıka keńesi. Keńes uıymǵa kirgen 30 memlekettiń úkimet basshylarynan quralǵan. NATO-nyń áskerı komıteti bar, komıtet sarapshylary uıym múshelerine áskerı salaǵa qatysty aqyl-keńes beredi. Komıtet júrdek jumys ister bolsa, sheshim de shuǵyl túrde qabyldanady. Kóp jaǵdaıda búrokratıalyq kedergilerge ushyrasyp jatatynymyz ras.
Pýtın shekten shyǵýdyń az aldynda tur. Onyń ıadroly qarýmen qorqytyp-úrkitýi NATO-ǵa berilgen belgi. Áıtse de, AQSH bıligi Reseımen ashyq aıqasqa túsýge batpaı otyr.
Amerıka NATO-nyń beldi ókili. Uıymǵa birikken 30 eldiń ishinde NATO-ny qarjylandyrýǵa qyrýar qarjy (ózgelerden eki ese kóp) jumsaıtyn jalǵyz el. AQSH-tyń uıym jumysyn júıeleýdegi orny bólek. Yqpaly basym, is-áreketi ótimdi. Dese de, eshqashan astamsyǵan emes. NATO-nyń jıyndarynda bizdiń el «kelisip pishken ton, kelte bolmas» degen pozısıany ustanady.
– Reseıdiń Ýkraınaǵa baǵyttalǵan agresıasy qanshaǵa sozylýy múmkin? Onyń naqty merzimi bar deýge negiz bar ma?
– Buǵan "ıá" nemese "joq" dep kesip jaýap berýge bolmas. Agresıanyń aıaqtalýy birneshe faktorǵa baılanysty. Reseı sanksıaǵa qansha ýaqyt boıy shydas beredi, másele sonda. Úndistan, Qytaı sekildi alpaýyt elder aqyr sońy kimniń sózin sóıledi? Bul da Pýtın agresıasyn tejeýge túrtki bolatyn jaıt.
Bir anyǵy, Kreml sanksıadan bas kótermeıdi.
Búgingiden soıqan, surapyl sanksıalar qabyldanady. Qazirgi shekteýler Pýtınniń mańaıy men olıgarhtardy jipsiz baılap tastady, erteńgi kúni qarapaıym halyq sanksıanyń aýyrtpalyǵyn sezinetin bolady.
Orystardyń turmysy aýyrlap, isherge as, kıerge kıim tappaı qınalady. Bul jaza! Ýkraınaǵa basyp kirgen Pýtındi sabasyna túsirýdiń jalǵyz joly.
– NATO Ýkraınanyń áýe keńistigin qorǵaýdan nelikten bas tartyp otyr? Beıbit el qyrylyp jatyr, Batys qashanǵa deıin qol qýsyryp otyrady?
– NATO-nyń sheńberinen shyqpaýǵa tıisti shekteýler bar. Alánstyń barlyq músheleri osy talapqa baǵynýy tıis. Ýkraınanyń áýe keńistigin arashalar bolsa, NATO áskeri Reseı armıasymen sharpysady. Áýedegi shaıqas, jerdegi urysqa ulasady. Onyń zardaptary qazirgiden de aýyr bolýy múmkin.
Úshinshi dúnıejúzilik soǵys bastalsa, Pýtın ıadroly qarýdy qoldanýdan taıynbaıdy. Batys pen Reseı ashyq ketiser bolsa, mundaı sumdyqqa da kýá bolamyz.
Pýtındi tejeýdiń budan ózge de amaldary bar. Batys Ýkraınanyń Qarýly kúshterin eldiń áýe keńistigin qorǵaýǵa qajetti qorǵanys júıelerimen qamtamasyz etýde. Aldaǵy ýaqytta NATO Kıevke Mıg-29 joıǵysh ushaǵyn jetkizýi múmkin. Olar Polshada tur. Javelins pen Stingers-tiń tasymaly da toqtamaıdy.
– Ýkraına jeńiske jetken jaǵdaıda Pýtındi ne kútip tur?
– Soǵys túrli jolmen aıaqtalýy múmkin. Siz ben biz kútken senarıden bólek fınaldar bar. Óz basym, Reseıde jýyq arada tóńkeris bolady, Pýtın taqtan taıady dep oılamaımyn.
Kreml kóseminiń áskerge jiberetin jaýyngerleri taýsylýy múmkin. Ýkraına jerinde kómýsiz qalǵan orys soldattary týraly jantúrshigerlik jańalyqtar Reseıge jetpeı jatqan joq. El uldaryn áskerge jiberýden jappaı bas tartqan kezde Kreml tyǵyryqqa tireledi. Sol kezde soǵysty aıaqtaýdyń amalyn izdep jantalasady. Máskeýdiń de, Kıevtiń de kóńilinen shyǵatyn áreketke barýy múmkin.
Kıev ólispeı, berispeıdi! Ýkraındar aqyryna deıin kúresýge ázir. Bul konflıktiniń uzaqqa sozylatyn túri bar, eń qaýiptisi de – osy. Dál qazir qos taraptyń kelissózinde túıiser núkteler tabylmaı tur.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
