Elimizde «Murager» operasıasyna daıyndyq bastalǵany ras pa? Elbasy toparalyq kıkiljińder men qaqtyǵystarda kimniń rólin atqaryp keledi? «Dat» gazetiniń osy jáne ózge de saýaldaryna saıasattanýshy Ámirjan Qosanov jaýap beripti.
Sonymen, Ámirjan, Aqorda bıligi eldegi adam quqyn shekteýdiń jańa «úlgisin» kórsetti: konstıtýsıalyq zańdarǵa ózgerister engizilip, prezıdenttik saılaýǵa túsetin úmitkerlerge qoıylatyn talaptar qataıdy. Memlekettik qyzmette keminde bes jyl qyzmet qylmaǵan adamdy budan bylaı prezıdenttik saılaýdan shekteý halyqty eki áleýmettik topqa bólip, qoǵamdaǵy bılik pen halyqtyń jikke jarylý qaýpin eseleı túsedi dep aıta alamyz ba?
– Árıne, aıta alamyz! Eń aldymen, mundaı jańa talap barlyq azamatqa el prezıdenti bop saılanýǵa birdeı ári teń quqyq beretin Konstıtýsıaǵa «tompaq» keledi! Iá, Ata zańda osy baǵyttaǵy belgili bir shekteýler bar, sonyń ózi bas bılik basyna kezdeısoq adamnyń kelip qalmaýyna birshama kepildik beretin edi ǵoı. Endigi myna áreketteri tipti soraqy boldy. Munyń ózi bıliktiń óz ishinde júrip jatqan, bizge ázirshe beımálim, biraq osyndaı bastamalar arqyly «men mundalap» qalatyn tereń de tektonıkalyq qozǵalystar bop jatqanynyń bir dáleli.
Jalpy, kez kelgen bılik (ol demokratıalyq ne avtorıtarlyq bolsyn – báribir) aldaǵy saıası naýqandarǵa, sonyń ishinde saılaýlarǵa aldyn ala ázirlenýi kerek, ondaı qam-qarekettiń esh ábestigi joq. Tizgindi qarsylastaryna jaıdan-jaı óz qolynan bere salatyn bılik bolmaıdy. Bılik úshin kúres – eshqashan toqtamaıtyn ári tolastamaıtyn máńgi kúres!
Al báseke bolsa – adamzat damýynyń birden-bir kepili!
Qazaqstan bıligi de bul aksıomadan tys qalmaıtyny túsinikti, onyń ústine 26 jyl ishinde jasalǵan qıanattar men kemshilikter úshin qazirgi kasta jaýap bergisi kelmeıdi ǵoı, sondyqtan ne bolsa da óz jaqtastaryn bılik tarmaqtarynyń basyna keltirgisi keledi. Ol tarmaqtar ishinde prezıdenttik qyzmettiń orny – bir tóbe.
Biraq saılaýǵa daıyndyq zańdardy odan saıyn qataıta túsip, bolashaqta balama bola alar oponentteriniń múmkindikterin odan ári shekteýge tirelmeýi kerek! Kerisinshe, «kele jatqan saılaýǵa deıin eldi tolǵandyryp, óz sheshimin taba almaı júrgen qandaı máseleler bar, solardy múmkindiginshe sheship tastaıyq, eldiń narazylyǵyn týǵyzbaıyq» degenge saıýy kerek edi. Al bizdiń bıliktiń bulaısha aldyn ala jáne adam quqyǵyn belden basyp qamdanýy qoǵamdy jikke bóletin áreket boldy.
– «Bes jyldyq senz» deımiz be – bul talap seniń saılaýǵa túsýińe kedergi bolmasa kerek: 1998 jylǵa deıingi on jyldan astam memqyzmettik ótiliń (stajyń) bar. Al endigi jerde úmitker ózin-ózi usyný quqynan aıyrylatyn bolsa, bul talap eshqandaı saıası partıa qatarynda joq sen sıaqty azamattarǵa «saıası kembaǵyldar» kebin kıgizetin túri bar...
– Solaı bolaıyn dep tur... Úmitkerlerdi usyný qaqyn tek qana saıası partıalarǵa berip qoıýy da sol «qoryqqan buryn judyryqtaıtynnyń» keri. Qazirgi qubyjyq partıalyq júıe tusynda bul talap tek qana bılik usynatyn úmitkerdiń qamyn oılaýdan týyp otyr.
Prezıdenttik ınstıtýtty partıalandyrýdyń taǵy bir sebebi bolýy múmkin. Árkimniń qoly óz aýzyna jýyq: táýelsiz úmitker erteń ózindik saıasat ustanyp ketip jatsa (ómirde bári de bolýy múmkin ǵoı!), osynaý qatań partıalyq tártip arqyly Aqorda men onyń mańaıyna toptasqan yqpaldy toptar bolashaq prezıdentti óz yqpalynan tyrp etkizbeıdi. Mundaı talap sonymen birge bolashaq prezıdent «bir partıanyń emes, búkil halyqtyń basshysy» bolýy tıis saıası shartqa óz kesirin tıgizeri haq. Jáne de bul partıalyq tyıym sońǵy kezde birshama qalyptasyp, ásirese Internet pen áleýmettik jeliler arqyly elge tanymal bop qalǵan jeke tulǵalardy aıaqtan shalý ekendigi túsinikti. Olardyń ishinde bılikke syn aıtyp júrgenderi jeterlik qoı.
– Jalpy, kezekti prezıdenttik saılaýǵa áli de úsh jylǵa jýyq ýaqyt baryn eskeretin bolsaq, bıliktiń «alystan atqylaǵan» bul shekteýlerin qandaı saıası «muqtajdyqtan» týdy dep aıta alamyz?
– Bálkim, saılaý odan da erterek bolyp qalar, kim bilgen?! Biz ózi «merziminen tys, kezeksiz ótetin saılaýlarǵa daǵdylanǵan» el boldyq. Biraq qazir bıliktiń rıtorıkasy men is-áreketine qarasań, saılaýǵa qatysty naqty kúntizbelik jospar joq sıaqty.
Al saıası sebepterine kelsek...
Ne elbasy taǵy da saılaýǵa túsip, óziniń ornyn taǵy da birneshe jylǵa nyqtap alady. Ol saılaýǵa túsken jaǵdaıda, bári de onyń kómekshileriniń senarıi boıynsha ótýi kerek. «Qazaqstanda elbasyǵa terezesi teń qarsylas adam joq» degen ıdeologema ornyǵýy tıis qoı! Sóıtip, óziniń prezıdenttik merzimin taǵy da bir ýaqytqa sozyp alyp, elbasy eshbir alańsyz «Murager» operasıasyna asyqpaı (ony bıologıadan basqa kim asyqtyra alady?) kirisip, ózinen keıingi bılik júıesiniń jańa formatyn ázirleı bastaýy ábden yqtımal. Bul jany bar dolbar.
Ne bolmasa, jaǵdaı kúrt ózgerip, «Murager» operasıasy qazirdiń ózinde qolǵa alynyp, taıaý arada saılaý jarıalanyp, oǵan sol murager (ne oǵan asa senimdi basqa tulǵa) túsýi múmkin. Endigi prezıdent saılaýyna Nazarbaev túspeı, basqa bireý túsetin bolsa, onda jaǵdaı eshbir senarıge baǵynbaı, biz múldem kútpegen oqıǵalar bolýy yqtımal!
Árıne, Zańǵa engizilgen jańa tyıymdar Aqordanyń osy saılaýǵa qatysty qupıa josparlaryna biraz septigin tıgizýi múmkin. Onyń ústine elde halyqtyń shynaıy qoldaýyna ıe, myqty opozısıalyq saıası kúsh te joq: bir partıalar joıyldy, al bireýleri ydyrap ketti.
Biraq qazirgi bizdiń bılikte vızantıalyq sıpattar basym bop otyr: klanaralyq qaqtyǵys saılaý qarsańynda óz sharyqtaý shegine jetip, saıası arenaǵa jańa tulǵalar (azýy alty qarys saıası olıgarhtar nemese olardyń adamdary) shyǵyp, búginde Elbasyna jaǵyp júrgen bir ortalyq ázirlep jatqan saıası jospardyń byt-shytyn shyǵaryp jiberýi taǵy múmkin!
Menińshe, bılikti aınalsoqtap alǵan top (nemese toptar) jarıa saıası kúshter men tulǵalardan emes, ózderiniń joǵarǵy jaqtaǵy kabınetterine kúle kirip, kúńirene shyǵyp júrgen olıgarhtardan qorqady. Zańdyq tyıymdar solarǵa da qarsy baǵyttalǵan bolsa kerek!
– Shırek ǵasyr ýaqyttaǵy jalǵyz adamnyń jeke-dara bıligi kelesi prezıdentke osyndaı shekteýler qoıarlyq tájirıbe boldy dep, Aqorda óziniń artyn ózi ashyp otyrǵan joq pa? Seni qaıdam, al men úshin bul syrt kóz synshylardyń k...tin ashyp kúlerlik jaǵdaı boldy...
– Kelisemin! Mundaı masqara qadamdar bıliktiń óz eliniń aldyndaǵy ǵana emes, halyqaralyq arenadaǵy bedeline nuqsan keltiretini sózsiz. Biraq, Ereke, memleketimizdiń sol abyroıy týraly qazirde taq úshin talasyp jatqandar oılap jatyr deısiz be? Olardyń qamy – erteńgi bılikke ne ıe bolý, ne ıe bolatyn toppen ámpaı-jámpaı bolý. Áıtpese, kezinde prezıdenttiń ózi aıtqandaı, olar endi bir-birin sotqa jetelep aparýǵa daıyn, bir-birine qarsy «qyzyqty» kompromat jınap ta úlgergen bolar. Búginde betegeden bıik, jýsannan alasa bop júrgen olar bir kúnde-aq minez kórsetpesine kim kepil?
Ázirshe bir nárseni moıyndaý kerek: Elbasy toparalyq kıkiljińder men qaqtyǵystarda joǵarǵy arbıtrdiń rolin atqaryp keldi. Aıtqanyna kóndirip, aıdaýyna júrgizdi.
Biraq ýaqyt ótken saıyn jaǵdaı ózgerip, bara-bara Elbasy ózi aınalasyna táýeldi bop keledi. Sondyqtan sol tartystardyń jańǵyryqtary keı ýaqytta syrtqa da jetip jatady. Ras, keıde teledıdardan Elbasy mınıstrleriniń ıt terisin basyna keptegenin kóremiz, biraq eshkimdi sol kemshilikteri úshin ornynan qýyp jatqan joq, sondyqtan bári de syrt kózge arnalǵan qoıylym sıaqty seziledi!
Meniń qorqatynym mynaý: erteń, prezıdent joq kezde, jalǵandy jalpaǵynan basyp júrgen, Qudaıdan da qoryqpaıtyn bul mıllıarderler qaı arbıtrdi tyńdaıdy? Halyqty tyńdasyn deıin deseń, odan bılikti baıaǵyda-aq tartyp alǵan. Parlamentińniń sıqy anaý. Táýelsiz BAQ joqtyń qasy. Qoǵamda «rýhanı avtorıtet» retinde moıyndalatyn keıbir tulǵalar barlyq jerden shettetilgen. Osynyń arty qyp-qyzyl qaqtyǵystyń kókesin kórsete me degen qaýip joq emes.
– Negizi, Nursultan Nazarbaevtyń saıası ıntrıgalyq talantyna quryq boılamaıtyn bıleýshi ekenin buǵan deıin aıtyp ta, jazyp ta keldim: Qazaqstanda ǵana emes, búkil postkeńestik elderde bul turǵyda onyń aldyna túse alatyn saıasatker joq ekeni taǵy bir dáleldengen sıaqty...
– Jóni bar oı... Biraq bizdiń bıliktiń óz mıyna quıyp alǵan jáne de basqarýshy toptarǵa, qoǵamǵa da ornyqtyrǵysy keletin bir mıf-ańyzy bar. Ol mynaǵan saıady: «Bar múmkindik bıliktiń ǵana qolynda! Prezıdenttiń reıtıńi júz prosentke jaqyn, ol kez kelgen sheshimin ótkize alady. Kóńili qalaǵan adamdy óziniń murageri etip qoıa alady. Jáne de qazir prezıdenttiń mańaıyna ol erekshe senim artatyn, bolashaqta bılik júıesiniń tórinen sózsiz oryn alatyn tulǵalar toptasqan! Bárin sheshetin naq solar, al osy topqa kirmegenderdiń erteńgi kúni qarań, olardyń qalyptasqan jaǵdaıǵa moıynusynýdan basqa esh amaly joq!».
Al shyntýaıtyna kelsek, osy syńaılas formýlanyń árbir sóılemi – kúmándi. Ony tek Elbasyna óz jumysyn jaqsy jaǵynan kórsetip, jaqqysy keletinder ǵana aıtýy múmkin. Áıtpese tarıhı jaýapkershiligi men ulttyq pozısıasy bar kez kelgen tulǵa osy jaıttar týraly oılanýy tıis!
– Aıtpaqshy, osynyń bári bılik ókilettigin bólisý jónindegi nazarbaevtyq bastamadan bastalǵanyn esińe alshy: bunyń aqyr aıaǵy bılikti bólisýge emes, kerisinshe, ony bekemdeýge alyp keletin qasań jáne álemdik órkenıette qalyptasqan qoǵamdyq damý qatynastarynan tys qıturqy qadam bolyp shyqpaı ma?
– Bılik tarmaqtarynyń ókilettikterin bólisip, ózara tepe-teńdigin jasaý týraly Elbasynyń bastamasyn ózim de kezinde qalaı qoldap ketkenimdi baıqamaı qaldym. Strategıalyq turǵydan alǵanda, durys oı boldy. Biraq arty sıyrquıymshaqtalyp ketken sıaqty...
Sol kezde men: «Bul ıdeıa halyq pen memlekettiń bolashaǵyn oılaǵandyqtan týyp otyrǵan joq, klandar ózara bılik organdaryn bólisip alýǵa muqtaj. Prezıdent te olardyń kóńilin tabýy tıis, sondyqtan da ár klanǵa óz enshisin (birine – prezıdenttik taq, ekinshisine – parlament, úshinshisine – úkimet degendeı) úlestirip bergisi kelgennen týǵan oı» dep aıtyp edim. Áńgimeniń báseńdep qalýyna qaraǵanda, sol klandar ózara bir kelisimge kele almaı qalǵan sıaqty...
– Bılikti «bólisý» bastamasy alǵash ret Tasmaǵambetovty taıdyrý («óz ótinishimen») prosesinen bastalǵanyn taǵy da esińe al: sonda osy jantalastyń barlyǵy múmkin muragerdiń (Tasmaǵambetovten basqa) qamy úshin jasalyp jatqan joq pa?
– Tasmaǵambetov týraly áńgime bólek. Sózsiz, ol talantty menejer, tanymal qaıratker. Sol sebepti ony qoldaýshylar da, ony kóre almaýshylar da, ıaǵnı onyń saıası potensıalynan qorqatyndar da barshylyq. Biraq ol da, el aýzynda júrgen basqa da bedeldi, óz elektoraty bar sheneýnikter sekildi, osy júıeniń ókili.
Jalpy bul taqyryptyń da ámbebap, ıaǵnı ýnıversaldy sıpaty bar: jyldar boıyna osy rejımge aıanbaı ári adal qyzmet etken belgili (ázirshe belgisiz de!) tulǵalar erteń saılaýǵa túsip jatsa, olar da osy ýaqyt boıyna júrgizilip kele jatqan memlekettik saıasattyń tek qana jaǵymdy tustaryna ǵana ortaqtaspaı, halyqtyń narazylyǵyn týǵyzǵan jaqtaryna da qatysty ekenin el aldynda moıyndap, óz jaýapkershilikteri týraly aıtýy kerek bolady. «Bıliktiń bylyqtaryna esh qatysym joq» dep, ant-sýyn iship, aq bezer de, kók bezer bop jatsa da, olarǵa kim senedi?! Sol saılaýlarda naqty jeńiske jetý úshin, osy bılikke qatysty antırejımdik bolmasa da, eń bolmasa, ishinara syn aıtyp, «osy jyldar boıyna qalyptasyp qalǵan jaǵdaıdy sózsiz ózgertemin» dep saılaýaldy ýáde berýi kerek. «Janr zańdylyqtary» degen bar emes pe?
Álde bizdi baıaǵy, birjaqty, eshkim de sene bermeıtin taza «nurly joldyq» úgit-nasıhat pen bılik úmitkeriniń 97 prosenti kútip tur ma? Bizdiń jaǵdaıda ondaı da bolýy ábden múmkin. Biraq osyndaı jospardyń lobbısteri bir mańyzdy jaıtty eskerýleri tıis. Mundaı jaýapsyz kózqaras bolashaq muragerdiń saıası ári elektoraldy legıtımdigi týraly áńgimege jeteleıdi: saılaýda formaldy túrde ǵana emes, moraldyq, saıası jáne kerek deseńiz, psıhologıalyq jeńiske jetpeı, ondaı tulǵa bolashaq bılik júıesiniń turaqtylyǵyn qamtamasyz ete almaıdy!
Jalpy alǵanda, murager taqyryby – tym keń ári tereń taqyryp. Onyń birneshe astary bar jáne de ol tek qana «prezıdenttiń tańdaýy ǵana bolýy kerek» degenge saıa almaıdy, onyń aýqymy bólek.
Birinshiden, «ekinshi Nazarbaevty» bizdiń saıası júıe endigi jerde «kótere almaıdy».
Kezinde Elbasyna berilgen saıası preferensıalar endi qaıtalanbasy túsinikti.
– «Bul arada «berilgennen» góri, «tartyp alynǵan» degen tirkes dál keletin sıaqty...
– Qalaı bolǵanda da, «bılik tarmaqtarynyń ókilettikterin bólisý» ıdeıasyn tastaǵan prezıdenttiń ózi osy jaıtty moıyndap otyr emes pe?! Qaısysynyń asyǵy alshysynan túsedi – bilmedim, biraq bolashaq muragerdiń de múmkinshilikteri men ókilettikteri shekteýli bolatyny túsinikti. Al fılosofıalyq turǵydan alǵanda, men qazirde sol taq úshin ishteı jáne syrttaı talasyp júrgenderge: «Kelesi prezıdent – ol saıası kamıkadze! Onyń ornyn alamyz dep asyqpaı-aq qoıyńyzdar!» dep aqyl berer edim.
Árıne, bizde qalyptasyp, saltanat qurǵan olıgarhtyq ekonomıka men olıgarhtyq saıasat júıesinde prezıdenttik mártebe – tynysh ómiriń men qaýipsizdigińniń, qýǵyndalmaýyńnyń birden-bir kepili. Sondyqtan árkimniń sol taqtan dámesi bar! Biraq aınaladaǵy órkenıetti elderge qarasań, mundaı qoldan jasalǵan kepildikterdiń ǵumyry – kózdi ashyp jumǵansha ǵana, sondyqtan da olardyń quny bes tıyn!
Jáne de «kamıkadze» degende, men bul termınniń tek qana saıası astaryn aıtyp otyrǵan joqpyn. Máselen, ol bılikke kelgen soń, 26 jyl boıyna qaraýsyz qalǵan Avgıı atqorasyn kir-qoqystan tazalaýy kerek! Jáne de ýaqyt kele, oǵan kim kináli ekenin de aıtýy tıis.
«Kamıkadzeniń» o bastaǵy uǵymy taǵy bar: bas bılikten aıyrylǵan yqpaldy toptar bárine de, sonyń ishinde ondaı adamnyń kózin qurtýǵa deıin barýy múmkin! Ala qoıdy bóle qyryqqan olardan bárin kútýge bolady! Ol toptardyń el ishine lań salyp, psevdodemokratıalyq urandardy jamylyp, eldiń astań-kesteńin shyǵarýǵa barlyq qarjylyq, uıymdastyrýshylyq múmkindikteri bar!
Sol sebepti biz bılik tarmaqtarynyń ókilettigin bólisý ıdeıasyn odan ári damytyp, naqtylaı túsip, shyn mánindegi tepe-teńdigine qol jetkizip alyp, sodan keıin ǵana prezıdenttik, parlamenttik saılaýlar ótkizýimiz kerek dep oılaımyn. Sonda kóptegen úmitkerler prezıdenttik emes, premerlik nemese depýtattyq mandatqa umtylar edi! Onyń ózi bolashaq murager týraly taqyryptyń maltasyn ezýdi jaqsy kóretinderdi sabasyna túsirip, shekten tys ajıotajdy toqtatar edi.
Ekinshiden, Nazarbaev usynǵan kez kelgen muragerdi halyq yń-shyńsyz, esh qarsylyqsyz, taǵy da 97 prosentpen qabyldaı salady degenge men senbeımin. Basynan syryq, malynan quryq ketpegen jurt qazir yzaly ári narazy. Iaǵnı, ol tulǵanyń elektoraldy potensıaly myqty, dosy da, dushpany da, ydyrap júrse de, saılaý kezinde birige alatyn, ortaq úmitker usyna alatyn (ondaı kezeńderdi bastan ótkizdik emes pe?!) opozısıalyq kúshter de moıyndaıtyndaı qaýqary bolýy tıis.
Harızma degen taǵy bar. Áıtpese «zań ózgertýshilerdiń» adýyny men arynyna qarasań, olar 5 jyl sheneýnik bolǵan kez kelgen adam prezıdent bola alady dep oılaıtyn sıaqty. Oǵan bul beıbereket bastamashyldar erteń «Tek «Nur Otan» múshesi nemese Elbasynyń týysy ǵana prezıdent bola alady» degen baptardy qosyp jiberýi de ǵajap emes qoı!
Úshinshiden, geosaıası faktorlar taǵy bar. Qazaqstan sıaqty toqsan joldyń torabynda, ǵalamdyq jel ótinde turǵan, Batys, Shyǵys, Reseı arasynda ózindik ornyn oıyp alǵan memlekettiń kelesi basshysy kim bolady degen saýal halyqaralyq qaýymdastyqty, jetekshi elderdi, kórshi-qońymyzdy alańdatary sózsiz. Solarmen de teń adamdaı sóılese alatyn tulǵa bolýy shart! Osy oraıda Elbasynyń ózi óz muragerine syrtqy kepildikter týraly oılanyp, sheship te qoıǵan shyǵar. Ony men bizdiń proreseıshil ári proqytaıshyl syrtqy jáne ishki saıasatymyzǵa qarap aıtyp otyrmyn.
– Jalpy, sońǵy bir jyldyń ishinde «100 qadam» dedi, «bılikti bólisý» dedi, «rýhanı jańǵyrý» dedi – qoıshy áıteýir, birinen soń biri bastamalar balalap jatyr. Bıliktiń 20 jyldyq synshysy retinde osy jantalastyń barlyǵyn sen qandaı saıası qubylystarmen túsindirer ediń?
– Menińshe, taýsylmaıtyn dabyrashyldyq pen uranshyldyq – uzaq jyldar boıyna aýysý, almasý degendi bilmeıtin kez kelgen bılikke tán sımptomdar! Eger de bılik júıeli túrde ári ashyq saılaýda aýysyp tursa, ondaı dúdámal ýádeler men kúmándi bastamalardan aýlaq bolar edi ǵoı. «Sýdyń da suraýy bar» demekshi, erteń kez kelgen qarsylasy saılaý aldyndaǵy tikeleı efırdegi teledebatta «Seniń «pálenshe qadam» degen baǵdarlamań ne boldy? Nemese «jańǵyrýyń qansha prosentke jetti»?» dep, jerden alyp, jerge salar edi. Bizde bolsa, urandar aıtyla beredi, onyń oryndalýy týraly surap jatqan áje de joq, qoja da joq...
Bul áńgimeniń bári bir asa mańyzdy saýalǵa kelip tireledi. Qazir bıliktiń óz ishinde ǵana emes, qoǵamnyń ózinde buryn-sońdy bolmaǵan, sebepteri túsiniksiz, saldary múldem belgisiz prosester júrip jatyr...
– Aqordanyń qojaıyny tóseginen qaı aıaǵymen tursa, sol kúni elde sondaı saıasat bolady degen jazylmaǵan qaǵıda baryn da umytpaıyq...
– Iá, ony bıliktiń óz ishindegiler de aıtyp júr dep estımin... 26 jyl ishindegi bıliktiń sózi men isiniń alshaqtyǵyn, onyń óz halqymen sanaspaı, tek qana olıgarhtarmen sanasýynyń, solardyń merkantıldi múddeleriniń jeteginde ketýiniń moraldyq, ımıjdik, ıdeologıalyq jemisin kórip otyrmyz. «Halyq bizdi 97 prosent qoldaıdy» degen sózine bıliktiń ózi de senedi dep oılamaımyn! Ol – ózin de, bizdi de, syrtqy qaýymdastyqty da aldaý!
Halyq bıliktiń aqsaqty – tyńdaı, ótirikti – shyndaı etken kúndelikti nasıhatynan ábden sharshaǵan, al bılik «osy halyq kúnniń bir kúninde bizdi tóńkerip ketpeı me?» degen oımen basy qatyp júr (aıtpaqshy, zańǵa engizilip jatqan saılaýaldylyq shekteýler – sonyń aıǵaǵy!). Al bir-birine senbeıtinder arasyndaǵy qarym-qatynas erte me, kesh pe, daǵdarysqa ushyrap, ol eki jaq at quıryǵyn kesisip, aıyrylysary haq! Sonda ne bolmaq?
Halyq ondaı bıliksiz óz kúnin ózi kóre alady, al bılik óz halqynsyz qaıda barady? Álde bári de shetelge aýyp, aldyn ala ázirlep qoıǵan vıllalary men penthaýzdaryna jaıǵasyp alyp, jemqorlyqpen, urlyq-qarlyqpen jıǵan-tergen aqshasyna rahat ómir keshe bastaı ma?
Iá, bizde búginde bıliktiń ishinde jáne onyń aınalasynda strategıalyq jáne taktıkalyq saıası sheshimderdi daıyndaýǵa, qabyldaýǵa quziretti bir toptar bar («bólip al da, bıleı ber»). Olarda búginde biraz múmkindikter bar. Zańdyq, praktıkalyq, saıası, ekonomıkalyq mehanızmder olardyń qoldaryna shoǵyrlanǵan.
Endi osynyń bárin olar ne úshin jáne qalaı paıdalanady? Bir nemese birneshe, ózara kelisimge qol qoıǵan klannyń múddesin qorǵashtap, zańdardy odan saıyn qataıta bere me?
Sóıtip, Elbasynyń mártebesin odan saıyn bekitýge nemese ol usynǵan muragerdi qalaı bolsa da taqqa otyrǵyzý úshin bar jaǵdaı jasap, ózderine saıası dıvıdendter alý úshin jany men aryn sata ma?!
Óz basym bul suraqqa jaýap taba almaı júrmin...
– Tappaısyń, Ámirjan! Sebebi olarda ar qalmaǵan, al bılikten de tátti jandaryn sata almaıdy: sony saqtaý jolynda qoǵamdy ábden qaljyratyp tynady. Al suhbatyńa rahmet!
Áńgimelesken, Ermurat BAPI
Derekkóz: "DAT" gazeti
