Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev AQSH-tyń Vashıngton qalasynda AQSH-tyń qoǵam jáne saıası qaıratkerlerimen kezdesti dep habarlaıdy Aqordanyń baspasóz qyzmeti.
Kezdesýge qatysýshylar aldynda sóz sóılegen memleket basshysy osy dıalogty uıymdastyrǵany úshin Qorǵa alǵys aıtty jáne bul ınstıtýt ǵasyrdan astam ýaqyt boıy halyqaralyq qatynastardyń damýyna eleýli úles qosyp kele jatqanyn atap ótti.
Qazaqstan prezıdenti qazirgi zamanǵy álem qurylymynyń problemalary men Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy róline qatysty oı-pikirin ortaǵa saldy.
Nursultan Nazarbaev jıyrmasynshy jáne jıyrma birinshi ǵasyrlar toǵysyndaǵy shırek ǵasyrdyń aýqymdy tarıhı ózgerister dáýiri bolǵanyna, budan 25 jyl buryn Qazaqstannyń táýelsiz memleket retinde ómir súre alatyny kúmán týdyrǵanyna nazar aýdardy.
"Bizge jańa memleketti «nólden» bastap qurýǵa, josparly ákimshilik júıeden naryqqa, totalıtarızmnen demokratıaǵa kóshýge týra keldi. Qysqa ýaqyt ishinde memlekettilikti nyǵaıtý, zamanaýı naryqtyq ekonomıka qurý jáne qoǵamdy jańǵyrtý jóninde zor jumystar atqaryldy", – dedi memleket basshysy.
Nursultan Nazarbaev elimiz júzege asyryp jatqan «100 naqty qadam» Ult jospary týraly da aıtty.
"Jospardy júzege asyrý HHİ ǵasyrda barynsha teńgerimdi saıası júıesi, damyǵan azamattyq qoǵam ınstıtýttary men bilimge negizdelgen ekonomıkasy bar Qazaqstandy qurýǵa baǵyttalady", – dedi memleket basshysy.
Sonymen qatar, Qazaqstan prezıdenti elimizdiń jahandyq antıadrolyq qozǵalysqa qatysýy máselesine de egjeı-tegjeıli toqtaldy.
"Ortalyq Azıada ıadrosyz aımaq qurý arqyly biz ornyqty álem geografıasyn qalyptastyrýǵa shaqyramyz. Bul – Eýrazıada, Latyn Amerıkasynda jáne Afrıkada alty ıadrosyz aımaq keńistigin keńeıtý degen sóz. Tómen baıytylǵan ýran bankin Qazaqstanda ornalastyrý týraly MAGATE-men kelisimge 2015 jyly qol qoıylýy mańyzdy qadam boldy. Bul – jahandyq aýqymdaǵy oqıǵa. Álem ony atomdy qaýipsiz ári beıbit maqsatqa paıdalaný isindegi mańyzdy shara retinde baǵalaýy tıis", –dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy jónindegi halyqaralyq kelissózder úderisine Qazaqstan árdaıym qoldaý kórsetip, oǵan is júzinde qomaqty úles qosqanyn atap ótti.
Qazaqstan prezıdenti bizdiń el Jahandyq ıadrolyq qaýipsizdik jónindegi samıtterge belsene qatysýdy mańyzdy sanaıtynyna nazar aýdardy.
"Ajal sebetin qarýlardy ǵarysh keńistiginde, álemdik muhıt tabany men beıtarap sýlarynda, sondaı-aq Arktıkada ornalastyrýǵa tyıym salatyn irgeli sheshimder qabyldaıtyn ýaqyt keldi. Ǵylymı jańalyqtardy jappaı qyryp joıý qarýlarynyń jańa túrlerin jasaýǵa qoldanýdy tyıý jónindegi halyqaralyq kelisim men BUU reestrin ázirlegen jón", – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy Jahandyq antıadrolyq qozǵalys qurýdy mańyzdy mindet retinde atady.
"Qazaqstan bastamashylyq etken, halyqaralyq qoldaýǵa keńinen ıe bolyp kele jatqan «ATOM» halyqaralyq jobasy osy maqsatqa arnalǵan. Iadrolyq synaqtarǵa qatysty barshaǵa birdeı tyıym salý týraly sharttyń kúshine enýine atsalysý jónindegi 9-konferensıanyń teń tóraǵasy retinde Qazaqstan onyń tolyq ámbebaptanýyn qamtamasyz etýge kúsh salýyn jalǵastyra beredi", – dedi Qazaqstan prezıdenti.
Nursultan Nazarbaev qazirgi zamanǵy halyqaralyq qaýipsizdiktiń ózekti máselelerine de toqtaldy.
"Adamzat HHI ǵasyrǵa beıbitshilik pen jahandyq yntymaqtastyqtyń jańa dáýiri retinde úmit artty. Ókinishke qaraı, barynsha qaýipsiz jáne turaqty álem qalyptastyrý múmkindigin jiberip aldy. Álemge taǵy qaýip tónip tur, ony elemeýge bolmaıdy. Bul qater – jahandyq aýqymdaǵy joıqyn soǵys", – dedi memleket basshysy.
Qazaqstan prezıdenti 1968 jyly qol qoıylǵan Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly shart óz maqsatyn oryndap otyrmaǵanyn, al jahandyq oıynshylar arasyndaǵy senim daǵdarysy ıadrolyq qarý qoldanýdy boldyrmaý kepildiginiń álsireýine ákele jatqanyn aıtty.
"HHİ ǵasyrdyń eń ózekti máseleleriniń biri ıadrolyq terorızm qateri men ıadrolyq jáne radıoaktıvti materıaldardyń zańsyz aınalymy bolyp otyr. Álem áldeqaıda qaýipti ári boljaýsyz jańa ıadrolyq ǵasyrǵa qaraı jyljyp keledi. 60 jyldan astam ýaqyt buryn áıgili ǵalymdar A.Eınshteın men B.Rassel manıfes jarıalap, «Adam urpaǵy joıyla ma álde adamzat soǵystan bas tarta ma?» degen mańyzdy saýal qoıdy. Soǵysty joıý adamzat órkenıetiniń eń kúrdeli mindeti bolyp otyr. Biraq odan basqa jol joq", – dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy bul maqsatqa jetý úshin álem damýynyń paradıgmasynda sapaly da tereń ózgerister jasaý, álemniń barlyq kóshbasshylarynyń saıası erik-jigeri men barlyq memlekettiń kúshin jumyldyrý qajettigine senimdi ekenin aıtty. Qazaqstan prezıdenti osy mindetterdi sheshý jolynda elimiz qabyldap jatqan sharalardy atap ótti. Olardyń qatarynda Jahandyq strategıalyq bastama – 2045 Josparyn ázirleý bastamasy, halyqaralyq quqyq qaǵıdattaryn qýattaýǵa jáne senimdi qalpyna keltirýge baǵyttalǵan BUU-nyń joǵary deńgeıdegi halyqaralyq konferensıasyn shaqyrý jónindegi usynys, BUU aıasynda halyqaralyq terorızmge jáne ekstremızmge qarsy is-qımyldyń biryńǵaı jahandyq jelisin qurý, Belarýs, Qazaqstan, Reseı jáne Ýkraına lıderleriniń Mınsk kezdesýin, sondaı-aq «normand tórttigi» kelissózderin uıymdastyrýǵa yqpal etý sharalary bar.
Memleket basshysy jahandyq daǵdarystyń sebebi álemdik ekonomıka men qarjy júıesiniń ózeginde jatqan olqylyqtarda ekenine senimi ekenin aıtty.
"Tórt jyl buryn biz barlyq elderdiń daǵdarysqa qarsy kúsh-jigerin jumyldyrýǵa baǵyttalǵan «G-Global» bastamasyn usyndyq. Álemdik damý problemalaryn 8 nemese 20 memleket emes, búkil halyqaralyq qoǵamdastyq sheshýi tıis. «G-Global» aıasynda Astana ekonomıkalyq forýmynda keńinen qoldaý tapqan Dúnıejúzilik daǵdarysqa qarsy jospar ázirlendi", – dedi Qazaqstan prezıdenti.
Sonymen qatar Nursultan Nazarbaev bizdiń el óz kandıdatýrasyn BUU Qaýipsizdik keńesiniń 2017-2018 jyldardaǵy turaqty emes músheligine usynǵanyn eske saldy jáne ol qoldaý tabady dep senetinin aıtty.
Memleket basshysy Eýrazıa óńiriniń damýyna qatysty da óz oılaryn ortaǵa saldy.
"Eýrazıa óńiri – álemdik saıasattaǵy negizgi geosaıası jáne geoekonomıkalyq faktor. Bul jerde Qytaı men Reseı, AQSH jáne Eýroodaqtan bastap, Úndistan, Iran jáne Túrkıaǵa deıingi barlyq jahandyq oıynshylardyń múddeleri toǵysyp otyr. Óńirdegi qaqtyǵys yqtımaldyǵyn yntymaqtastyq pen yqpaldastyqty tereńdetý arqyly azaıta otyryp, óńirlik úderisterdi syndarly arnaǵa burý óte mańyzdy. Sondyqtan da men Birikken Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńistik qurýdy usyndym", – dedi Qazaqstan prezıdenti.
Nursultan Nazarbaev Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń qyzmeti týraly aıtyp berdi.
"Bul – taýar, qyzmet, kapıtal, eńbek resýrstary qozǵalysynyń biryńǵaı erejeleri bar ekonomıkalyq birlestik. KSRO-ny qaıta qurý týraly áńgime múlde joq ekenin atap aıtqym keledi. «Qyrǵıqabaq soǵystyń» osy stereotıpterinen arylý kerek. Olar bolashaqqa kóz jiberýimizge kedergi keltiredi. Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq – tek ekonomıkalyq joba", – dedi memleket basshysy.
Qazaqstan prezıdenti bıyl elimiz ben AQSH arasynda dıplomatıalyq qatynastar ornatylǵanyna 25 jyl tolýymen erekshelenetinine nazar aýdardy.
"Qaýipsizdik jáne ıadrolyq qarý taratpaý – yntymaqtastyǵymyzdyń ýaqyt synyna ótken tuǵyrnamasy. Biz halyqaralyq qaýipsizdik salasyndaǵy mańyzdy qadamǵa aınalǵan Iadrolyq qaýipsizdik samıtin ótkizý týraly Vashıngtonnyń bastamasyn tolyq qoldadyq", – dedi Nursultan Nazarbaev.
Sońynda memleket basshysy elimiz ıadrolyq qarýsyzdaný jáne ıadrolyq qarý taratpaý salasynda kúsh-jiger jumsaýyn tabandy túrde jalǵastyra beretinin aıtty.
"Bolashaq týraly oılaǵan kezde men burynǵy KSRO-dan bizge mura bop qalǵan eń sońǵy ıadrolyq zarád Qazaqstan aýmaǵynan áketilgen tarıhı datany – 1995 jylǵy 24 sáýirdi jıi eske alamyn. Eki júz jyl buryn AQSH prezıdenti Avraam Lınkoln: «Jaýapkershilikten búgin jaltarý arqyly odan erteń de qutyla almaısyń» degen eken. Ondaǵan jyldar boıy jer titiretken jarylystardan japa shekken halqymnyń muń-zaryn sezinip, qoldaýyna súıengen men ıadrolyq qarýdan ada álem týraly armanǵa rıasyz senemin", – dep túıindedi Qazaqstan prezıdenti.
Nursultan Nazarbaev sóziniń sońynda kezdesýge qatysýshylardyń birqatar suraqtaryna jaýap berdi.
Derekkózi: abai.kz
