Jýyrda KIMEP ýnıversıtetinde Almaty qalasy Mádenıet basqarmasynyń qoldaýymen Almatylyq Ashyq Ádebı mekteptiń uıymdastyrýy negizinde (OLSHA) «Polıfonıa» halyqaralyq ádebıet festıvali ótti. «Tyńdaý. Oqý. Túsiný» atty uranmen tórt kúnge jalǵasatyn festıváldiń maqsaty – kitap oqýdy nasıhattaý, qazaqstandyq ádebıet pen baspagerlik isti damytý, respýblıkalyq sapaly ádebı ortany qurý. Festıválge alys-jaqyn shetelderden onǵa jýyq qonaq kelgen. Olar – Ianýsh Vıshnevskıı (Polsha), Denıs Osokın (Reseı), Baqyt Kenjeev (AQSH-ta turatyn qazaq aqyny), Evgenıı Abdýllaev (Ózbekstan), Iýkka Mallınen (Fınlándıa), Erıka Leonı (Italıa), Alekseı Tork (Qyrǵyzstan) jáne basqalar qatysty. Sondaı-aq, shara aıasynda arnaıy master-klastar, pikiralmasý, jyr oqý keshteri de boldy. Aqyn, ádebıet synshysy Ardaq Nurǵazyulynyń poezıany aýdarý máselesi jaıynda ótken pikiralmasý kezinde jasaǵan baıandamasyn usynyp otyrmyz.

[caption id="attachment_12327" align="alignright" width="367"] Aqyn Ardaq Nurǵazyuly[/caption]

Ardaq Nurǵazyuly
Óleńniń aýdarylýyna qatysty kózqarastaǵy alshaqtyq uzaqtan beri ómir súrip keledi. Ony, negizinen, eki arnaǵa jikteýge bolady. Birinshisi, «Poezıa basqa tilge aýdarylǵanda joǵalatyn dúnıe» (Robert Prost) dep qaraıdy. Ekinshisi, «uly shyǵarmanyń basqa tilge aýdarylǵanda ózin joǵaltpaıtyn qasıeti bolady» (Donald Devıd) deıdi. Endeshe, poezıa aýdaryla ma?
Gete «álem ádebıeti» degen termındi aınalymǵa kirgizgen kúnnen taratyp búginge deıin aýdarma ádebıettiń mańyzdy bir býynyna aınalyp úlgerdi. Onsyz búgingi ádebıet kóp dúnıeni joǵaltqan bolar edi. Sonaý este joq eski zamandardan taratyp ártúrli mádenıetter men órkenıetter ózara baılanys barysynda, olardyń ádebıetteri de baılanysta bolyp keldi. Sonyń arqasynda Shyǵys pen Batys ádebıetiniń ejelgi yqpaldastyǵy oryn aldy. Onyń jarqyn bir mysaly retinde A.Pýshkın jazbalarynda Ortalyq Azıaǵa jáne qazaq ádebıetine tán «Qozy Kórpesh-Baıan sulý» jyry sújetiniń kezigýin aıtar edik. Budan baıqarymyz ádebıet, poezıa aýdarylady, biraq, ol óz zańdylyǵy boıynsha ómir súredi.
Búgingi jahandaný dáýirinde álem ádebıeti túrli ulttyq ádebıetterdiń ózara aýdarylatyn úlken betburys kezeńine dóp kelip tur. Aıtalyq, sońǵy oryn alyp jatqan jaǵdaılardan baıqaıtynymyz – poezıa álemde keń taralǵan birinshi til – aǵylshyn tiline aýdarylyp, sodan basqa tilderge jalǵasty aýdarylatyn erekshelik kózge túsýde. Buny bolashaq jahandyq ádebıettiń búgingi kórinisi dep qaraýǵa bolatyn da shyǵar. Bul alda aýdarma máselesiniń tipti de damý bolashaǵyna ıe ekenin kórsetse kerek.
Batys poezıasyn ásirese, Batystyń modernısik dáýirden keıingi poezıasyn aýdarýda oryn alyp otyrǵan máseleler áli de jan-jaqtyly zertteýdi qajet etedi. Fransýz, aǵylshyn, amerıkandyqtar poláktar, t.b. ulttyq poezıany aýdarýda nazar aýdarmaı ketýge bolmaıtyn másele olardyń ózine tán erekshelikterin ıgerýge baryp saıady. Bul erekshelikterdi eskermegen jaǵdaıda, joǵarydaǵy ulttyq poezıalar jahandaný dáýirinde, modernısik-postmodernıstik kezeńde bizdiń ulttyq tilge óz deńgeıinde aýdarylyp, sińedi dep aıta almas edik. Joǵarydaǵy ulttyq poezıalar modernızm jáne postmodernızm dáýirine qatar, quıryqtistesip kirgenimen, olardyń bir-birine uqsamaıtyn dara erekshelikteri bar. Aıtalyq, fransýz poezıasy Bodler, ásirese, Artýr Rembodan tartyp Sen-Jon Pers, Rene Shar, odan búgingi Iv Bonfýaǵa deıingi poezıasynda prozalyq óleńniń (prosepoem) yqpaly basymdyq alatynyn eskermeı bolmaıdy. Bul erekshelikke túrli modernızmniń yqpalynyń bolýymen qatar, erekshe atap ótýge turatyny ótken ǵasyrdyń 20, 30 jyldarynda oryn alǵan súrealısik baǵyttyń áseri deýge bolady. Qazaq ádebıettanýynda, qazaq poezıasynda tarıhı sebepterge baılanysty prosepoem, verslibre (verlıbr) degen uǵymdardyń áli de zerttelip, turaqtanyp, óz ornyn tappaǵan dúnıe ekenin eskersek, fransýzdyń osy zamanǵy poezıasyn aýdarýda bizdiń istegenimizden istemegenimizdiń áli de kóp ekenin ańǵaramyz.
Soǵan uqsas, aǵylshynnyń osy zamanǵy poezıasyn aýdarýda da biz nazar aýdarýǵa tıis túıinder bar. Ótken ǵasyrda aǵylshyn poezıasyna E. Pand, T. Elıot bas bolǵan modernısik poezıa aıryqsha yqpal etti. Soǵan qaramastan aǵylshyn ádebıetinde Tomas Hardı, Fılıp Larkın, Ted Húz, t.b, aqyndar dástúrlik poezıanyń úlgisin saqtap, odan ary jalǵady. Óleńde formanyń turaqtylyǵy men uıqasqa baıaǵysyndaı basymdyq berdi. Alaıda, bul arada basyn ashyp alýǵa tıisti túıin T. Hardıdiń óleńi men F. Larkın, T.Húzdiń óleńin ózgermegen bir kezdegi dástúrlik óleń dep qaraýǵa kelmeıdi. Ǵasyr basyndaTomas Hardı sol tusta ózine deıingi dástúrli aqyndardyń shyǵarmasyna jańalyq ákelip, soǵan deıingi óleńderge uqsamaıtyn «jańa» óleń jazsa, sol sıaqty ǵasyrdyń ortasy men sońynda Fılıp Larkın, Ted Húzder de óz kezeńiniń aıqyn ereksheligi bar óleńder jazdy. Shyǵarmashylyǵynda zamannyń, ásirese, E. Paýnd pen T.Elıot bastap ketken modernısik poezıanyń yqpaly bary erekshe kózge túsip turady. Al, bul erekshelikti eskermeı, osy zamanǵy aǵylshyn poezıasyn ózimizge tanys «taza dástúrlik poezıa» dep qarap, dástúrlik tanymmen aýdarsaq, onymen biz oıdaǵydaı nátıjege qol jetkize almaýymyz múmkin.
Jyıyp kelgende aıtarym, jahandaný dáýirinde ulttyq poezıany ózara aýdarýda dástúr men ózgeristiń tepe-teńdigin myqty ıgerip, jekelegen avtorlar men shyǵarmalardyń kelip-shyǵý tarıhyn tereńirek zerttep, ózimizdiń osy zamanǵy poezıa týraly kózqarasymyzdy jańarta otyryp aýdarmamen aınalysýymyz tıis dep oılaımyn. Kópshilik tyńdarmanǵa rahmet!