Lýdomanıa – alkogolızmge nemese nashaqorlyqqa uqsas aýrý, májbúrli túrde emdeýdi qajet etedi. Alaıda talaıdan beri qazaqstandyq qoǵamda talqyǵa túsken máselege qatysty zańdaǵy túzetýler jaıly májilismender jaq ashpaıdy. Máseleniń tórkinine úńilmeı, jaýyrdy jaba toqyp, bar jaýapkershilikti jarnama men býkmekerlik uıymdardyń qyzmetine aýdara salýǵa tyrysady. Bul tásil qanshalyqty zańdy ári durys?
Bul Astanada ótken jáne býkmekerlik keńselerdiń jarnamasyna shekteýlerdiń medıa jarnama naryǵyna áserin talqylaýǵa arnalǵan pikirtalas barysynda qozǵaldy.
İs-sharany ótkizýge májilismenderdiń «Oıyn qyzmeti týraly» zańǵa kezekti qatań túzetýlerdi engizýi sebep bolǵan.
Sonymen qatar, Qazaqstandaǵy býkmekerlik qyzmet oıyn-saýyq ındýstrıasynyń zańdy jáne memleket retteıtin segmenti bolyp tabylatynyn eske salamyz. Buǵan qosa,sport pen onlaın kazınolarǵa stavkalardy, sondaı-aq «gemblıng» termınimen jalpylanǵan qumar oıyndardyń basqa túrlerin naqty ajyratý óte mańyzdy.
«Sporttyq stavkalar sportpen tyǵyz baılanysty jáne kezdeısoqtyqqa emes, sporttyq oqıǵalardy muqıat taldaýǵa jáne túsinýge negizdelgen. Oıyn bıznesin retteıtin zańnamada qumar oıyndar men sportqa bás tigý arasynda naqty aıyrmashylyq bar. Alaıda lýdomanıaǵa qarsy zań jobasyna aıyrmashylyq eskerilmeıdi, bul túbegeıli qate. Sonymen qatar, sportqa stavkalar aqsha tabý úshin emes, oıyn-saýyq jáne fýtboldan álem chempıonaty, Olımpıada oıyndary, Formýla-1 jáne Moto GP jarystary, kıbersport týrnırleri sıaqty jergilikti jáne álemdik aýqymdaǵy mańyzdy sporttyq is-sharalardyń atmosferasyna seziný tásili retinde qyzmet etetinin túsiný kerek», - dedi Qazaqstan býkmekerleri ózin-ózi retteıtin uıymnyń prezıdenti Raýan Kenjalın.
Soǵan qaramastan, QR Parlamenti Májilisinde qabyldanǵan zań túzetýlerinde «Oıyn qyzmeti týraly» zańnyń ekinshi oqylymynda býkmekerlik keńseler men kazınolardyń jarnamasyn barynsha shekteý kózdelgen.
«Olarǵa sáıkes ınternet resýrstarda, resmı saıttarda, telearnalar men radıoda, baspa basylymdar men SMS arqyly jarnamaǵa tolyq tyıym salynady. Mundaı jarnamaǵa tek sporttyq nysandarda, sporttyq baǵyttaǵy saıttarda, telearnalarda jáne sporttyq is - sharalarda ǵana ruqsat etildi», - dedi QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Aıtýar Qoshmambetov.
Sonymen qatar, májilismender óskeleń urpaqqa qatysty jarnamalyq aksıalar men qumar oıyndardyń jáne t.b. paıda bolýyna qatysty tyıymdarǵa erekshe nazar aýdarady.
Barlyq tarmaq boıynsha shekteýler óte mańyzdy bolǵanymen, osynyń bárinen keıin Qazaqstan aýmaǵynda býkmekerlik bıznestiń qanshalyqty qısyndy jumys isteıtini týraly suraqqa depýtat Aıtýar Qoshmambetov «ıá, suraq, jalpy alǵanda, ózekti» dep naqty jaýap berýgeqınaldy. Bul zań jobasynyń tolyǵymen pysyqtalmaǵan, biraq ekinshi oqylymda qabyldanǵan jáne birjaqty tyıym salýǵa baǵyttalǵanyn kórsetedi.
Sonymen birge, Qoshmambetovtyń áriptesi, depýtat Islam Suńqar «tutynýshylardyń kópshiligi áli de zańsyz oıyn ınternet resýrstarynda» ekenin aıtyp, óz sózine ózi qarsy shyqty. Buǵan qosa, bárin baıypty túrde retteý kerek, óıtkeni «Oıyn qyzmeti týraly» zań kóp jaǵynan «Dene shynyqtyrý jáne sport týraly» zańmen qabysyp, qarastyrylady.
«Shynynda da, mundaǵy máseleniń biriuıymdastyrýshylardyń shetelde bolýy. Bul máseleni san ret kóterdik, mundaı zańsyz naryq memleket tarapynan baqylaý joq jerde qumar oıynnyń óristeýine jol ashady. Osyǵan baılanysty, biz qumar oıyndy ǵylymı zertteýmen qatar, sheteldik zańsyz uıymdastyrýshylardyń úlesin azaıtýǵa baǵyttalǵan zańnamalyq sharalardy engizý qajet dep sanaımyz», - dedi Raýan Kenjalın.
Depýtat Nıkıta Shatalovtyń pikirinshe, «Qumar oıyndarǵa tolyq tyıym salý sıaqty túbegeıli sharalar keri áser etip, oıynshylardyń baqylanbaıtyn kóleńkeli naryqqa ketýine ákeledi, sondyqtan bul salany jiti zerttep, durys retteýmindet».
Býkmekerlik bıznestegi, onyń ishinde býkmekerlik qyzmet salasyndaǵy jarnamaǵa shekteýlerdi qozǵaıtyn zań jobasynda kózdelgen túzetýler boıynsha býkmekerlerdiń pikirin qarastyrý jáne talqylaý óte mańyzdy.
«Býkmekerlik keńselerdi uıymdastyrý týraly umytpaý kerek, onyń qyzmetine belgili bir shekteý bolsa da, ruqsat etilgen sheńberde qarastyrylýy qajet. Bul bıznesti elde qaldyrǵan jón», - dedi májilismen Islam Suńqar.
Basqasha aıtqanda, buqaralyq aqparat quraldarynda, teledıdarda, radıoda jáne ınternette býkmekerlik keńselerdi jarnamalaýǵa tolyq tyıym salý «kútpegen jáne jaǵymsyz saldarǵa» ákelýi múmkin.
«Zańdy býkmekerler ózderin jarnamalaý múmkindiginen aıyrylǵan kezde, olardyń ornyn zańsyz operatorlar men onlaın kazınolar basady. Bul zańsyz sektordyń pozısıasyn nyǵaıtyp qana qoımaı, jalpy memleketti oıyn salasyn retteý múmkindiginen aıyrady. Sonymen qatar, tek bir sporttyq telearnadaǵy jarnamany shekteý osy naryqtyń monopolıalanýyna ákelýi múmkin, bul naryqtaǵy básekelestikke keri áser etedi. Bul BAQ táýelsizdigine qaýip tóndiredi, Memleket basshysy jarıalaǵan demokratıalandyrý maqsatyna qaıshy keledi. Qosymsha jarnamalyq búdjetter BAQ-tyń qarjylyq jáne redaksıalyq táýelsizdigin qoldaý úshin sheshýshi mánge ıe ekenin atap ótý mańyzdy, bul qoǵamnyń damýyna óte qajet», - dedi ózin-ózi retteıtin býkmekerlik uıymnyń prezıdenti.
«Sporttyq tikeleı translásıalardyń demeýshiligi men seriktestigi týraly aıtpaǵanda, tek BAQ-taǵy tikeleı jarnamanyń shyǵyny 18 mıllıard teńge. Sonymen qatar, bul sapaly kontent pen translásıany óndirýge arnalǵan resýrstardyń tómendeýine, aýdıtorıanyń joǵalýyna ákeledi. Sonyń nátıjesinde qazaqstandyqtardyń ulttyq medıa keńistikten shyǵýyna aparady. Jumys oryndarynyń joǵalýy, jaqsy mamandardyń ketýi, búdjetke túsetin túsimderdiń aıtarlyqtaı qysqarýy týraly da umytpaý kerek», - dedi Ortalyq Azıa jarnama qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory Anna Tútkova. Ókinishke qaraı, bul regressıanyń bastamasy ǵana bolýy múmkin. Bul ashyq jáne jasyryn táýeldi oıynshylardyń kóbeıýine de qatystymásele.
«Lýdomanıa is júzinde bizdiń salaǵa eleýli zıan keltiredi, bul bankter merzimi ótken qaryzy bar qaryz alýshylardyń kesirinen bastan keshiretin salaǵa uqsas. Mundaı táýeldiligi bar adamdarǵa bul negizgi tabys kózi bolyp sanalmaıdyjáne olarmen baılanysty áleýmettik máselelerge baılanysty býkmekerlik keńselerdiń bedeline teris áser etedi. Óıtkeni, býkmekerlik ındýstrıa ókilderi lýdomanıanyń taralýyna qarsy kúres boıynsha kúsh-jigerdi qatty qoldaıdy jáne tıimdi qarsy turý strategıalaryn ázirleý úshin osy máseleni zertteýge belsendi qatysady. Máseleni sheshpes buryn, ony belgili bir masshtabtarmen, statısıkamen jáne sandarmen belgileý kerek», - dedi Raýan Kenjalın.
«Bul másele qatysty statısıka joq dep aıtylady ǵoı, shyn máninde olaı emes. Resmı túrde respýblıkada toǵyz adam qumar oıynnyń tuzaǵyna túsedi, biraq is júzinde odan da kóp bolýy múmkin. Bul rette Parlament Májilisinde «Oıyn qyzmeti týraly» zań bar, al densaýlyq týraly kodekste joq. Tipti, «lýdomanıa» degen uǵym joq. Basqasha aıtqanda, bul indettiń tabıǵaty da, emdeý ádisteri de anyqtalmaǵan. Bizde jıi qoldanylatyndaı eń ońaıy tyıym salý», - dedi Qazaqstannyń ózin-ózi retteıtin býkmekerlik uıymynyń prezıdenti.
Iaǵnı, ǵylymı jáne zańnamalyq salada lýdomanıa týraly aqparattyń jetispeýshiligine qatysty másele tıimdi zańnamalyq sharalardy ázirleýge jáne qoldanýǵa aıtarlyqtaı kedergi keltiredi. Sondyqtan, qazaqstandyq býkmekerlik uıymynyń pikirinshe, negizdelgen ǵylymı-medısınalyq bazanyń bolýy lýdomanıamen baılanysty táýekelderdi azaıtý úshin óte mańyzdy bolyp tabylady.
«Ǵylymı-medısınalyq zertteýler júrgizý lýdomanıamen kúreste jáne zańnamalyq bastamalar engizilgenge deıin birinshi kezektegi mindet bolýy kerek dep oılaımyz», - depsózin túıindedi Raýan Kenjalın.
