Dál osy saýaldy biz «Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy» AQ-nyń Ǵylymı-tehnıkalyq áriptestikti damytý departamentiniń dırektory Tamara KÝBEEVAǴA qoıdyq. Aıta ketelik, jaqynda atalǵan ortalyqtyń mamandary Túrkıada ótken ANKOS Link-2014 ǵylymı konferensıasyna qatysyp qaıtqan bolatyn.
[caption id="attachment_7868" align="alignleft" width="300"]
Tamara Kýbeeva[/caption]
– Tamara hanym, Túrkıada ótken sharanyń máni men mazmuny jaıynda aıtyp ótseńiz?
– Ázirgi kúni halymdardyń halyqaralyq málimetter bazasyndaǵy bedeldi ǵylymı jýrnalda maqala jarıalap, joǵary ımpakt-faktorlyq kórsetkishke qol jetkizýi ǵylymnyń tıimdi baǵytta damyp jatqanyn aıqyndaıtyn negizgi kórsetkishke aınaldy ǵoı. Bul rette elimizdiń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi men bizdiń ortalyqtaǵy ǵalymdarymyzdyń Thomson Reuters, Elsevier syndy ǵalamdyq ǵylymı málimetter bazasyndaǵy tolyq mátindi ǵylymı jumystardy erkin paıdalanyp, ǵylymı-zertteý jumystarymen aınalysýyna múmkindik týǵyzǵan edi. Taıaýda Túrkıanyń Anadoly ýnıversıtetiniń kitaphanashylar konsorsıýmy uıymdastyrǵan sharaǵa qatysyp qaıttyq. Basqosýda ǵylymı aqparatty tıimdi paıdalaný máselesi sóz boldy. Bul iske túrik aǵaıyndar qatty kóńil bólýde. Túrkıada dúnıejúzindegi málimetter bazasymen tikeleı jumys isteý isimen oqý oryndarynyń kitaphanashylary aınalysatynyn ańǵardyq. Óz basym muny oryndy sheshim deımin. Halyqaralyq ǵylymı málimetter bazasyna shyǵýǵa múddelilik tanytqan Túrkıanyń joǵary oqý oryndarynyń kitaphanalar jelisi bir konsorsıým quryp jumys istep jatqanyna 10 jyldan asypty. Qazir túrik ǵylymy halyqaralyq málimetter bazasyndaǵy ǵylymı aqparattardyń ıgiligin kórýde.
– Anadoly ýnıversıtetindegi kitaphanalar konsorsıýmyn túrik ǵalymdarynyń ǵalamdyq ǵylymı málimetter bazasyna qol jetkizý júıesin qalyptastyrǵan birden-bir ǵylymı mekeme dep atasaq bola ma?
– Árıne. Jalpy, túrik ǵalymdarynyń álemdik ǵylymı málimetter bazasynan aqparat alý úshin qurylǵan konsorsıým 2000 jyly ashyldy. Áýelde oǵan 12 uıym, ıaǵnı joǵary oqý orny múshe bolyp, úsh dúnıejúzilik málimetter bazasynan aqparattar ala bastaǵan. Al qazir Anadoly ýnıversıtetindegi kitaphanalardyń konsorsıýmyna múshe oqý oryndary men ǵylymı mekemelerdiń sany 190-ǵa jetti. Sol sıaqty ǵylymı aqparat alatyn ǵalamdyq málimetter bazasynyń da sany artyp, 90-ǵa deıin ósti. Shynyn aıtý kerek, ázir ǵalamdyq ǵylymı aqparat bazasyna qosylý aqysy qymbat. Kez kelgen oqý orny ózdiginen halyqaralyq málimet bazasyna qol jetkize almaıdy. Túrkıanyń oqý oryndary ózara bas konsorsıým quryp, bul máseleni ońtaıly sheshken. Túrikterdiń is-tájirıbesin ázirbaıjandar paıdalanyp, ǵylymdy damytýǵa bet buryp otyr.
ULTTYQ LISENZIANY TIİMDİ PAIDALANÝ QAJET
– Al bul úrdis bizdiń elimizde qalaı júrýde?
– Qazaqstandyq ǵalymdardyń halyqaralyq ǵylymı jýrnalǵa maqalalar jarıalaýǵa degen qulshynysy joǵary. Óıtkeni mundaı jarıalanym ǵylymı-zertteý jumysynyń basty kórsetkishine aınalǵan. Dúnıejúzi ǵalymdary moıyndaǵan halyqaralyq ǵylymı jýrnaldarǵa maqala jarıalaý — úlken abyroı. Halyqaralyq málimetter bazasyn paıdalaný isi tek maqala jarıalaýmen shektelmeıdi. Halyqaralyq málimetter bazasyna engen keıbir ǵylymı jýrnaldar ǵylymdy damytýdan buryn komersıalyq múddeni kózdep ketken. Mundaı jýrnaldar aqsha úshin jiligi tatymaıtyn maqalalardy jarıalaı salady. Aldaǵy ýaqytta bizdiń ortalyq qoı terisin jamylǵan qasqyrlardy tizimdep, ǵylymı ortada jarıalamaıtyn bolady. Qur ataq shyǵarý úshin jarıalanǵan maqalalardyń ǵylymdy damytýǵa úles qospaıtynyn umytpaýymyz kerek.
[caption id="attachment_8120" align="alignnone" width="300"]
Túrkıadaǵy konferensıa jumysyna qatysqanymyzda ǵalymdardyń halyqaralyq málimetter bazasyna kirip, ǵylymı málimet alý isin tikeleı kitaphanalar júzege asyratynyn baıqadyq.[/caption]
Qazir qazaq ǵalymdary Thomson Reuters halyqaralyq málimetter bazasynyń Web of Science jáne Elsevier B.V. kompanıasynyń SciVerse® ScienceDirect tolyq mátindi bazalyq málimet qoryn erkin paıdalanýda. «UǴTAO» AQ halyqaralyq málimetter bazasynyń ulttyq lısenzıasyna ıe bolǵaly beri elimizdegi JOO men ǴZI ǵalymdar men jas izdenýshilerge atalǵan ǵylymı aqparatty erkin paıdalanýyna barynsha múmkindik jasaǵan. Ókinishke oraı, ǵalymdar men izdenýshiler osy múmkindikti tıisti deńgeıde paıdalanbaýda. Búginde ortalyqpen kelisimshartqa otyrǵan árbir JOO halyqaralyq málimetter bazasyna qosylatyn IP-adreske ıe. Túrkıadaǵy konferensıa jumysyna qatysqanymyzda ǵalymdardyń halyqaralyq málimetter bazasyna kirip, ǵylymı málimet alý isin tikeleı kitaphanalar júzege asyratynyn baıqadyq. Bizder halyqaralyq málimetter bazasyna shyǵý múmkindigine ıe bolǵan JOO-ǵa monıtorıń jasaǵanymyzda, keıbir oqý oryndarynyń kitaphana qyzmetkerleri ózderiniń IP-adreske ıe ekenin bilmeıtinin bolyp shyqty. Óz basym «qazaqstandyq ǵalymdar halyqaralyq málimetter bazasyna kirýge qulyqsyz» degen pikirmen kelispeımin. Tek IP-adreske ıe oqý oryndarynyń kitaphanalary ǵalymdar men jas izdenýshilerdiń halyqaralyq málimet qoryn keńinen qoldanýyna múmkindik týǵyzýy kerek. Keıde bizge elimizdegi mańdaıaldy oqý oryndarynyń izdenýshileri kelip, ózderiniń halyqaralyq málimetter bazasyna kirgisi keletinin aıtqanda, olarǵa ózi qyzmet etetin ýnıversıtettiń halyqaralyq málimetter bazasyna qosylǵanyn aıtamyz. Bizdiń ortalyq oqý oryndardaǵy IP-adreske ıe jaýapty mamandardyń jumysyn baqylaı almaıdy. Sondyqtan bul baǵyttaǵy nasıhat jumystaryn oqý oryndary ózderi júrgizýi kerek.
– Tamara hanym, sózińizden baýyrlas elde halyqaralyq málimet bazasyna shyǵýdyń jaqsy joralǵysy qalyptasqanyn baıqadyq. Bilgimiz kelgeni, Túrkıada IP-adreske ıe kitaphanashylar konsorsıým basshylyǵyna ǵalymdardyń halyqaralyq málimet qoryn qalaı paıdalanyp jatqany jaıynda esep bere me eken?
– Olar osy konsorsıým aıasynda túrli jıynǵa qatysyp, halyqaralyq málimet bazasyna shyǵý jáne ǵylymı jýrnaldarǵa maqala jarıalaý boıynsha biliktiligin jetildirip turady. Munyń ózi túrik ǵalymdarynyń halyqaralyq málimetter bazasyn paıdalanýdaǵy belsendiligin arttyrady. Búginde halyqaralyq málimetter bazasyn paıdalanyp, ǵylymı-zertteý jumystarymen aınalysý jumystyń tıimdiligin anyqtaıtyn negizgi kórsetkish. Bul baǵytta bizdiń Úkimet ǵalymdardyń halyqaralyq ǵylymı málimet bazasyna erkin kirýin qoldap otyr. Biz osy múmkindikti paıdalanýymyz qajet. Aıtalyq, Anadoly ýnıversıtetindegi kitaphana konsorsıýmy qazir Túrkıadaǵy 190 oqý orny men ǵylymı mekemeniń halyqaralyq málimetter bazasyna erkin shyǵýyna jaǵdaı jasap otyr. Al Ulttyq lısenzıaǵa ıe bolǵan «UǴTAO» AQ QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ǵylym komıtetimen birlesip elimizdegi 300-den astam JOO men ǴZI-diń halyqaralyq málimetter bazasyn tegin paıdalanýǵa múmkindik berýde. Aldaǵy ýaqytta «UǴTAO» AQ ǵylym úshin mańyzy zor ózge de málimetter bazasyna qazaqstandyq ǵalymdardyń qol jetimdiligin arttyrý úshin jumys isteıtin bolady.
[caption id="attachment_8121" align="alignnone" width="300"]
Halyqaralyq málimetter bazasyndaǵy ǵylymı aqparattyń basym bóligi aǵylshyn tilinde jazylǵan.[/caption]
– Qandaı da bir halyqaralyq málimetter bazasyna qol jetkizýdiń mańyzdylyǵyn qalaı aıqyndaısyzdar?
– Bizdiń ortalyq otandyq ǵalymdarmen tyǵyz qarym-qatynasta jumys jasaıdy. Olar qandaı ǵylymı málimetter bazasyna kirgisi keletinin bizge aıtady. Osy rette ortalyq qyzmetkerleri ǵalymdar men izdenýshilerdiń oı-pikirin basshylyqqa alyp, Bilim jáne ǵylym mınıstrligine qarasty Ǵylym komıtetine búdjettik ótinish daıyndaımyz. Komıtettegi bilikti mamandar bizdiń usynyspen muqıat tanysyp shyqqannan keıin naqty sheshimdi qabyldaıdy.
– Tamara hanym, qalaı oılaısyzdar, qazaq ǵalymdarynyń kópshiligi aǵylshyn tilin tıisti deńgeıde bilmeýi halyqaralyq málimetter bazasyn erkin paıdalanýyna qolbaılaý bolyp otyr dep aıtýǵa bola ma?
– Halyqaralyq málimetter bazasyndaǵy ǵylymı aqparattyń basym bóligi aǵylshyn tilinde jazylǵan. Bul Qazaqstan ǵalymnyń ǵylymı aqparatty paıdalanýyna kedergi keltirip tur demeımin. İzdengen adam kez kelgen ýaqytta tildik kedergini eńseredi. Bizder ǵalymdar men stýdentter ǵylymı málimetter bazasyn meılinshe paıdalanýy úshin oqý oryn deńgeıinde nasıhat jumystaryn júrgizý qajet. Ázir bizdiń ǵalymdar halyqaralyq jýrnaldarǵa maqala jarıalaýǵa kúsh salýda. Aldaǵy ýaqytta halyqaralyq ǵylymı málimetter bazasyn barynsha paıdalanyp, ǵylym men ekonomıkany damytýǵa baǵyttaýdyń máni zor. Ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy bul baǵytta jan-jaqty jumys júrgizip jatyr.
Suhbattasqan,
Nurlan JUMAQANOV.
