– Muhambetqalı Myrzabaıuly, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti Qazaqstan JOO Konsorsıýmyna kirgen edi...
– Iá. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Joǵary oqý oryndarynyń Konsorsıýmy 2014 jyly qurylǵan bolatyn. Ol Konsorsıýmnyń maqsaty – Jańarymdy-ındýstrıaldy damý memlekettik baǵdarlamasyn bilim berý, ǵylym jáne jańarym salalarynda júzege asyrý bolyp tabylady.
– Osy baǵyttaǵy ýnıversıtet saıasaty qandaı? Ol saıasat qandaı normatıvtik-quqyqtyq negizderge súıenetinin aıtyp berseńiz?
– Bizdiń ýnıversıtetimizdiń bul baǵyttaǵy saıasaty aldymen memlekettik normatıvtik aktilerge súıenedi. Eń aldymen Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» jáne «Ǵylym týraly» zańdaryna jáne «Memleketimizdiń jańa saıası baǵyty: «Strategıa – 2050» baǵdarlamasyna, Elbasymyzdyń «Jalpy eńbek qoǵamyna bastar jıyrma qadam» atty Qazaqstandy áleýmettik jańǵyrtý jónindegi baǵdarlamalyq maqalasyna, QR Bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan Memlekettik baǵdarlamasyna, QR Jańarymdy-ındýstrıaldy damýdyń 2015-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyn, sondaı-aq, QR BjǴ mınıstrliginiń 2011-2015 jáne 2014-2018 jyldarǵa arnalǵan Strategıalyq josparyn, bularmen qatar ýnıversıtetimizdiń 2020 jylǵa deıingi strategıalyq damý josparyn da quqyqtyq basshylyqqa alamyz...
– Bilim berý, ǵylym jáne jańarym salalary boıynsha Jańarymdy-ındýstrıaldy damýdyń memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrǵanda ýnıversıtetterińiz qandaı nátıjege qol jetkizbek?
– Baǵdarlamany júzege asyrýǵa bizdiń ýnıversıtetimizdiń tájirıbesi de, áleýeti de jetedi. Mysaly, munaı men gazdy qaıta óńdeý keshenine «QazTransOıl», «SHNOS» «QazMunaıGaz» «PetroQazaqstan» sekildi iri kompanıalarmen, konserndermen birlesip, fızıkalyq-hımıalyq ónimderdi óndirý baǵytynda bilim berý baǵdarlamasyn sheteldik JOO-men tájirıbe almasý arqyly júzege asyrýdamyz. Al endi, mettalýrgıalyq keshenine «Qazaqmys» sekildi osy saladaǵy iri kompanıalardy bilikti mamandarmen qamtamasyz etý úshin «Sırek jáne óte sırek metaldardy óndirý tehnologıasy» sondaı-aq, «Kompozıtti qurylys materıaldaryn óndirý tehnologıasy» dep atalatyn bilim berý baǵdarlamalaryn osy júıede bilim berýdiń eń ozyq tájirıbesi qalyptasqan sheteldik joǵary oqý oryndarymen qoıan-qoltyq aralasyp, joǵary nátıjege qol jetkizýdi kózdep otyrǵan jaıymyz bar. Taǵy da aıtar bolsam, agrohımıa, tamaq ónerkásibi, «jasyl» energetıka salalary boıynsha da osy baǵytta bilim berý baǵdarlamalaryn qolǵa alyp, bilikti de quzyretti mamandar daıarlamaqpyz.
– Sózińizge senbeske lajymyz joq. Óıtkeni, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti álemdegi eń aldyńǵy qatardaǵy 300 joǵary oqý ornynyń qataryna engeniniń ózi bul oqý ornynyń áleýeti qanshalyqty ekeni taǵy da dáleldeı túsedi.
– Rahmet. Bizdiń ýnıversıtetimiz – elimizdiń maqtanyshy. Dúnıejúzindegi tehnologıalyq turǵydan asa damyǵyn 50 ýnıversıtetter ishinde biz 31-inshi orynǵa kóterildik. Salystyrý úshin aıta ketýge bolady. Aıtalyq, ataǵy jer jaratyn San-Dıegodaǵy Kalıfornıa ýnıversıteti 40-shy orynda.
– Baǵanaǵy sózińizdi ári qaraı jalǵasaq. Ýnıversıtetterińizde Jańarymdy-ındýstrıaldy damýdyń memlekettik ekinshi baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa qajetti maman daıarlaý týraly aıta ketseńiz...
– Negizinde ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damýdyń úsh baǵyty bar. Biri – aqparattyq-qatysymdyq tehnologıa, ekinshisi – ónerkásiptik hımıa, úshinshisi – agrohımıa. Osy salalarǵa qajetti mamandardy daıarlaý úshin eksperımentaldi bilim berý baǵdarlamasyn túzdik. Aıtalyq, aqparattyq-qatysymdyq tehnologıa salasyna quzyretti mamandardy ázirleý úshin «Tehnologıalyq úderisterdi avtomattandyrý jáne basqarý», «Ǵaryshtyq monıtorıń júıeleriniń aqparattyq tehnologıalary», «Tehnologıalyq úderisterdi matematıkalyq jáne kompúterlik modeldeý», «Mıneraldardyń ken oryndaryn tıimdi óńdeýge arnalǵan geoenergetıka jáne aqparattyq tehnologıalar», «Intellektilik robottardy jasaý» sıaqty pánderdi engizdik. Ekinshi baǵyt úshin «Hımıa jáne organıkalyq materıaldar tehnologıasy» «Hımıa jáne neorganıkalyq materıaldar tehnologıasy» degen sabaqtardy, al úshinshi baǵytqa arnap «Hımıa jáne melıoranttar men mıneraldy tyńaıtqyshtar tehnologıasy», «Hımıa jáne ósimdikterdi qorǵaý quraldary tehnologıasy» degen pánderdi oqytamyz.
– Osy ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damýdyń aıasynda ýnıversıtetimizdiń órkendeýi qalaı júzege aspaq?
– Maqsatymyz – ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń bazasynda jańarymdy-ındýstrıaldy damý memlekettik ekinshi baǵdarlamasynyń basym salalaryn qanaǵattandyra alatyn eń qajetti joǵary bilimdi quzyretti mamandar daıarlaý ǵoı. Osy maqsatty júzege asyrý úshin aldymyzǵa mynadaı mindetter qoıdyq. Birinshiden, aldyńǵy qatarly shetel joǵary oqý oryndarynyń ozyq tájirıbelerin, sondaı-aq, jumys berýshiler mekemelerindegi saqa mamandardyń múmkindigin paıdalana otyryp, joǵaryda atalǵan baǵyttar boıynsha mamandar daıarlaý úshin beıindik magıstratýrada zamanaýı bilim berý baǵdarlamaryn jasap, júzege asyrý. Ekinshiden, atalmysh salalar boıynsha qajetti tıisti kólemdegi mamandardy halyqaralyq standarttarǵa saı daıarlaý. Úshinshiden, túlekterimizdiń jumysqa ornalasýynyń zaman talabyna saı jańa júıesin qalyptastyrýǵa kúsh salyp jatqan jaıymyz bar. Bul mindetterdi júzege asyrý jumysy úsh kezeńge bólinbek. Alǵashqy kezeń 2015 jyldy, kelesi kezeń 2015-2016 jyldardy, odan keıingi kezeń 2017 jyldy qamtymaq.
– Aqparattyq-qatysymdyq tehnologıalar, Ónerkásiptik hımıa, Agrohımıa baǵyttary boıynsha daıarlanǵan magıstrant bitirgen soń qaı jerlerde jumys isteıdi? Osy sala boıynsha jumys berýshiler kimder?
– Otandyq jáne sheteldik iri-iri kompanıalarmen baılanys ornatqanbyz. Aıtalyq , «QazAtomProm» UAK» AQ – dúnıejúzindegi ýrandy barlaý, baıytý, óndirý jáne eksporttaý salasyndaǵy eń iri kompanıa. «Qazaqtelekom» Ulttyq kompanıasy, «KEGOC», «QazTransOıl», «QazMunaıGaz», «QazTransGaz», «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» Ulttyq Kompanıasy, «Qazaqmys korporasıasy» «Qazfosfat» sekildi taǵy da birneshe iri kásiporyndar bar. Olardyń jalpy sany júzge jýyq.
– Osy baǵytta bilikti mamandardy daıarlaýda sheteldik joǵary oqý oryndarymen de baılanys ornatylǵan ǵoı...
– Árıne. Onsyz halyqaralyq qarym-qatynasta básekelestikke tótep beretin bilikti maman daıarlaý múmkin emes. Bizdiń túlekter otandyq qana emes, sonymen birge sheteldik ónerkásipte, óndiris oryndarynda, aýyl sharýashylyǵy salalarynda jáne ǵaryshtyq izdenisterde ǵylymı tanym men bıik óre qajet etetin eńbekke etene aralasyp ketýi úshin de álem moıyndaǵan JOO-ymen tyǵyz baılanys ornattyq. Olardyń qatarynda AQSH-taǵy Massachýset tehnologıa ýnıversıteti, Stenford ýnıversıteti, Djordjtaýn ýnıversıteti, Koreıadaǵy Koreı jetekshi ǵylymı-tehnıkalyq ınstıtýty, Seýl ýnıversıteti, Japonıada Tokıo ýnıversıteti, Sıngapýrda Nanán tehnologıa ýnıversıteti, sondaı-aq, Germanıanyń, Ulybrıtanıanyń, Reseıdiń, Úndistannyń, Polshanyń osy salaǵa bilikti maman daıarlaıtyn ozyq tájirıbeli joǵary oqý oryndary bar. Bul ýnıversıtetter aqparattyq-qatysymdyq tehnologıalar boıynsha mamandar daıarlaýmen jáne osy salany zertteýmen, zertteý arqyly qol jetkizgen ǵylymı nátıjelerdi óndiriske engizýmen aınalysady. Al endi Óndiristik hımıa jáneAgrohımıa baǵyttary boıynsha da bizdiń áriptesterimiz bar. AQSH-taǵy Kolýmbıa ýnıversıteti, Kanadadaǵy Toronto ýnıversıteti, Japonıadaǵy Osak ýnıversıteti, Qytaı Ǵylym Akademıasynyń fızıka jáne hımıa ınstıtýty, Shyńjan tehnıkalyq ınstıtýty, M.V. Lomonosov atyndaǵy Máskeý Memlekettik ýnıversıteti, D.I.Mendeleev atyndaǵy Reseı hımıa-tehnologıa ýnıversıteti, sonymen qatar, Germanıanyń, Túrkıanyń, Pákistannyń, Koreıanyń hımıa salasyna beıimdelgen beldi-beldi bilim men ǵylym ordalary bizben tyǵyz baılanysta.
– Muhambetqalı Myrzabaıuly, osy baılanystardy nyǵaıtýǵa asa qajet jáne bilim berý men ǵylymı-zertteý isin zamanaýı talaptarǵa oraı alǵa qaraı jetildirý úshin oqytýshy-professorlardyń biligi men bilimin de damytyp otyrý qajettiligi ózinen-ózi týyndaıtyn másele emes pe?
– Durys aıtasyz. Halyqaralyq aýqymda júzege asatyn baılanystarymyzdy alǵa jyljytýymyz úshin bizdiń ustazdardyń da biligi sol deńgeıge saı bolýy kerek. Biz muny kezek kúttirmeıtin ózekti máselelerdiń biri dep qarastyramyz. Sol úshin de álemge áıgili bilim jetildirý ortalyqtarymen baılanys ornattyq. Mysaly, IGIP 1972 jyly Avstrıanyń Klagenfýrt qalasynda shańyraq kótergen, quramynda 72 memlekettiń ınjenerlik baǵyttaǵy ǵalymdar men pedagogtar toǵysqan joǵary tehnıkalyq bilim berý salasyndaǵy eń aldyńǵy qatardaǵy halyqaralyq uıymdardyń biri. Osy uıym tehnıkalyq bilim beretin joǵary oqý oryndarynyń ınjenerlik mamandyqtary oqytýshylarynyń biligi men bilimin jetildiretin birden-bir halyqaralyq qoǵamdyq-kásibı uıym. Bizdiń ýnıversıtet bul uıymmen 2009 jyldan beri qoıan-qoltyq qarym-qatynasta. Qazaqstandaǵy resmı ókildigi bizde ornalasqan. IGIP-tiń ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-degi trenıńtik ortalyǵy 2014 jyly 5 jyldyq merzimge halyqaralyq akredıtasıadan ótti de halyqaralyq dárejedegi trenıńtik ortalyq sertıfıkatyn aldy. Osy jyldyń basynda naqtylap aıtsam, 2015 jyldyń 26 qańtary men 14 aqpany aralyǵynda ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasy aıasynda oqytýshy-professorlardyń biligin jetildirý isin bastady. Bul baǵdarlamany tolyq ıgergenderge «Injenerlik joǵary oqý ornynyń halyqaralyq oqytýshysy» degen ataq jáne sertıfıkat beriledi.
– Demek, qazirgi pedagogtarǵa qoıylatyn talap ta joǵary...
– Qarap otyrsańyz, damyǵan memleketterdiń ındýstrıasy, aýyl sharýashylyǵy, jalpy alǵanda ekonomıkasy bilim men ǵylymnyń nátıjesine negizdelgen. Ekonomıkanyń qozǵaýshy kúshi bilim men ǵylym ekenin olar jaqsy biledi. Sondyqtan olar sol baǵytta jumys jasaýdy ómirlik qaǵıdaǵa aınaldyrǵan. Mysaly, Ulybrıtanıanyń joǵary oqý oryndary el ekonomıkasyna orasan úles qosady. Olar memlekettiń aqshasyna qarap otyrǵan joq. Demek, ýnıversıtetter el ekonomıkasyna bilikti maman, kásibı quzyretti, óz isiniń sheberlerin daıarlaý arqyly ǵana emes, ǵylymı jańalyqtar engizý arqyly, sol jańalyqtardyń óndiriske qomaqty úles qosýyna tikeleı atsalysý arqyly yqpal etedi. Qazir zamanaýı tehnologıalar kún saıyn jańaryp, jańǵyrýda. Dál osy ýaqyt údesinen shyǵý úshin de ýnıversıtet ustazdary da únemi izdenis ústinde. Damý úderisine úlgere almaǵan ustaz zamanyna saı shákirt te tárbıelep úlgermeıdi. Sondyqtan, pedagog eń ozyq tehnologıalardy jete meńgergen, tek teorıalyq turǵydan qarýlanǵan emes, praktıkalyq turǵydan mashyqtanǵan kásibı quzyretti bolǵany jón. Ár ustaz shákirtin kim úshin jáne ne maqsatpen daıyndap otyrǵanyn bilgende ǵana naqty nátıjege qol jetkize alady.
– Bıyldan bastap jańa akademıalyq saıasatqa kóship jatqan ýnıversıtette sheteldik ustazdardyń da erkin sabaq ótýine jaǵdaı jasalǵandyǵyn bilemiz.
– Bıyldan bastap burynǵydaı jalaqy tóleý toqtaıdy. Ár ustaz jınaǵan kredıtiniń sanyna qaraı aqy alady. Iaǵnı, qansha eńbek etseń sonyń mólsherine saı aqsha alasyń. Eger sizdi ustaz retinde stýdent moıyndamasa onda siz júrgizgen pándi ol tańdamaıdy. Ol pán úsh kredıt bolsa, sonsha kredıttiń aqshasy sizdiń jalaqyńyzdan kemıdi degen sóz. Jalpy álemniń eń iri ýnıversıtetterimen akademıalyq utqyrlyq baǵdarlamasy boıynsha baılanysymyz bar. Sol joǵary oqý oryndarynan ár jyl saıyn 150-den astam bilikti mamandar kelip dáris oqyp ketedi. Bizdiń de eń tańdaýly oqytýshy profesorlarymyz olarǵa baryp dáris oqıdy, tájirıbe almasady.
– Ómirge engennen keıin jańa akademıalyq saıasat ustazdardyń burynǵydaı aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen júre berýine tosqaýyl qoıary sózsiz. Ár oqytýshy ár pán úshin sol pándi qalaıtyn stýdent úshin kúresedi. Bul kúres onyń jaýapkershilin arttyrady. Al endi akademıalyq utqyrlyq júıesi boıynsha stýdentter de, magıstranttar da, doktoranttar da óz tańdaǵan mamandyqtary boıynsha sheteldik ýnıversıtetterde ótiletten (stajırovka) ótedi.
– Dál solaı...
– Áńgimeńizge rahmet, Muhambetqalı Myrzabaıuly.
Áńgimelesken Saǵatbek Medeýbekuly.
