Igor Satorın, Reseı
Túri onsha emes jigit ózine senimdi bolyp, unatqan qyzǵa gúl syılap, kámpıt áperse, kınoǵa shaqyryp, qolynan ustasa, onda qyz da ózin arý sezine bastaıdy. Er adamnyń «ıan» túısigi belsendi ekenin sezinedi. Qyzdyń «ın» qabyldaýy ıligedi. Áıel mundaı qarym-qatynasta enjar bolady. Ózin qalaǵandy, ıe bolǵandy, basqaryp ketkendi kórip, shyn qýanady.
Belgili áleýmettanýshy I.Kon aıtpaqshy: «Erkek – skrıpka tartýshy, áıel skrıpka, er adam óziniń daryny men sheberligine saı san alýan áýez shyǵara alady». Áıeldiń boıyndaǵy áıeldigin ashý erkektiń seniminen. Áıeldi belsendi, ózine senimdi erkek tolǵandyrady. Ol osyndaı adamnyń janynda ózine álsiz, názik bolyp qalýǵa ruqsat etedi. Aryndy jigittiń janynda ózin qorǵalǵan, qamqorlyqqa alynǵanyn túsinedi. Osyndaı senimge ıe bolǵan áıeldiń náziktigi ózdiginen búr jarady.
Boıkúıez jigitten áıel ataýly boıyn aýlaq salýǵa tyrysady. Boıkúıezdik pen belsendilik arasy tym alshaq jatyr. Ne sen qamqorshy bolasyń, ne qamqorshynyń qalqanynyń astynda qalasyń.
Belsendiliktiń basy bala kúnnen bastalady. Bala ata-anasynyń janynda alynbas qamaldyń artynda turǵandaı qaýipsiz sezinedi. Eresek adamdar balaǵa qamqorlyq tanytady. Onyń istegeni úshin jaýapkershilikti óz moınyna alady. Kerek kezde kómektesedi. Qol ushyn sozady. Ómir súrýge úıretedi. Eseıý men osyndaı qamqorlyqtan qutylý jastarǵa ońaı emes. Balaǵa erkindik bermeý onyń eresek ómirde óz ornyn tabýyna kóp zıan tıgizetini eskerilmeı jatady.
Únemi qamqorlyqta ósken bala jaýapkershilikten ada ósedi. Ol eseıgisi kelmeıdi. Mundaı balalar kóbine ınfantıldi bolyp qap ketedi. Enjar, boıkúıez, osal bolyp erjetedi. Ol ómirdiń qıyndyqtaryn qasqaıyp qarsy alýǵa, jeńýge qabiletsiz keledi.
Jigitterdiń kóbisi ata-anaǵa zárýligin eresek ómirge ala keledi. Mundaı jigit jubaıynan «analyq alaqan» izdep áýre bolady. Al, kúıeýge endi shyqqan kelinshek jaryn ákesindeı qamqor dep qabyldaıdy. Keı kezderde jumystaǵy bastyǵyn da «ata-anamen» shatastyratyn adamdar jolyǵady. Áıteýir, jaýapkershilikti ile salatyn adam kezdesse, aýyrtpalyqtan ózdiginen emes, ózgeniń kómegimen qutylýǵa peıildi bop turady.
Keı juptar mundaı jaǵdaıǵa ózara rıza bolady. Keı erkek áıeliniń aıtqanynan shyqpaı ómir súrgendi qalaıdy. Ásirese, ıntrovertter boıkúıezdikke beıim keledi. Olar kóleńkede qalǵandy unatady. Qandaı jaǵdaı bolmasyn júrekpen qabyldamaıdy. Ózdiginen jaǵdaıdy retteýge nıet bildirmeıdi. Bul ereje emes, zańdylyq.
Mańyzdy dáıek. Ekstraversıa – erik-jigeri myqty, batyl adamǵa tán qasıet bolyp sanalýy múmkin. Qorqynyshqa qaramastan jaǵdaıdy qolyna alady. Biraq ekstravert úshin másele sheshý, kúresý qalypty jaǵdaı. Olarǵa óziniń janyna úńilý, jalǵyz qalý úreılirek. Sondyqtan ol únemi qydyryp, kópshilik jerde ýaqyt ótkizgendi qalaıdy. Introvert qoǵamdyq istermen shuǵyldanǵandy jek kóredi. Ekstravert jalǵyz qalý qorqynyshyn umytý úshin túrli jumystarǵa óz erkimen jegiledi.
Súıegi qatqan ekstravert belsendi ári namysshyl bolyp kórinýi kádik. Degenmen de, sezimge kelgende ústirt bolýy yqtımal. Júrekpen qabyldamaıdy. Eresek erkek bolsa da, sezimge kelgende ózin mekteptiń oqýshysyndaı sezinýi ábden múmkin.
Introvert túısik, sezim, shyǵarmashylyq, sezimdi sezdirýge kelgende syrtynan tym oıshyl, tereń bolyp kórinýi múmkin. Biraq áreketke kelgende yndyny qurıdy. Qyzdy kezdesýge shaqyrý enjar ıntrovertke saltanatty shara bolyp shyǵýy ábden múmkin. Ol qorqyp, alańdap, tolqyp, qobaljıdy. Ekstravert te qobaljı biledi. Biraq onyń qobaljýy áreketpen tyǵyz baılanysty.
Týrasyn aıtqanda ıntrovertter tym úrkek, kóp ýaıymdaǵysh keledi. Barlyq jaǵdaıdy beker ýaıymdaýmen qurtyp tynady. Ekstravertter keı jaǵdaıdy tym qarabaıyr qabyldaıdy. Túısik pen sezim kerek kezde, tym dórekilik tanytyp alady.
Qarym-qatynasta tym enjar bolǵan erkektiń bári ıntrovert bola bermeıdi. Ekstravertter áreketke kelgende belsendi bolǵanmen, ishki qorqynyshtan jeńiletin kezderi az emes. Ol joq dese qaıtem dep úreılenedi. Qarym-qatynasta tym belsendi erkek árkez estravert bola bermeıdi. Keıde shyn qalasa, ıntrovertter óte senimdi qımyldaıdy.
Ekstravertter árekette belsendi. İshki álemniń uńǵyl-shuńǵylyna úńilýge kelgende úrkek keledi. Introvertter kerisinshe ózin tanýǵa baryn salady. Biraq syrtqy álemdi tanýǵa kelgende kóp qatelik jasaıdy.
Rýhanı ósý úshin jaýapkershilikten qoryqpaý kerek. Jannyń rahatyn sezinetin keńistikten sanaly túrde shyǵyp otyrǵan paıdaly. Ekstravertterge – ózine úńilý kerek. Introvertterge syrtqy álemdi taný paıdaly.
Aýdarǵan Shynar Ábildá
