(Fotolar Asylhan Ábdiraıymovtyń arhıvinen alyndy)
[caption id="attachment_11700" align="alignright" width="1656"]
Kim mat boldy?[/caption]
Ákejan Qajygeldınniń daýynan soń qazaqtyń saıası bıligine aıryqsha áser etken osy topty opozısıalyq basylymdar juldyzǵa aınaldyrdy. Álıhan Báımenovtyń saıası saraptamalary, Oraz Jandosovtyń ekonomıkaǵa qatysty synı jáne taldamalyq pikirleri, Bolat Ábilovtyń bıznes salasyndaǵy kemshilikter jaıly tushshymdy oılary qoǵamda qyzý talqyǵa ulasyp jatatyn. Eger sol shaqtaǵy sýretterine kóz jiberseńiz, júzderinen shynaıy dostyq shýaǵy esip turatyn. Alqaǵan toptyń ortasynda «úsh dostyń» oıy da, jarasymy da ózgeshe elesteıtin...
Jeńis kimge buıyrdy?
Joǵarydaǵy sýretke qarap otyryp, dál osy oıynda kimniń jeńgenin qaradaı bilgiń keledi. Qarsylastar ekeý: Oraz Jandosov pen Álıhan Báımenov. Ekeýi de bir-birine qosh kóńilmen shahmat taqtasyna nazar salǵan. Bizge dál osy oıyndaǵy Oraz Jandosovtyń rıasyz kúlkisi men shynaıy tabıǵaty unaıdy: kóńilinde eshqandaı dik joq, oń qolyn aldyǵa sozyp, slondy (pildi) jyljytýǵa oqtalyp tur. Onyń oılaý mánerinen bul oıyndy taza tásilmen aıaqtaý ańǵarylatyndaı.
Báımenov bolsa, ezýine kúlki úıirilip, Oraz Jandosovtyń kelesi júristeri týraly oılaǵanǵa uqsaıdy. Peshkanyń basyn búrip ustap, Orazdyń qatqyl shabýylyna bóget jasaýdy – qorǵanys tásilin qalaǵany baıqalyp tur. Jáne peshkamen qarsy taraptyń negizgi fıgýrasyna ózindik ses kórsetýdi de oılaıtyn sekildi.
Osy barysta baqylaýshy bop turǵan Bolat Ábilovtyń da bul oıynnan tysqary emestigi ańdalady. Qımylyna qarap, qaı jaqqa kómekke keletinin bilý qıyn. Bir qolyn qaltasynan shyǵarmaǵan kúıi oıynǵa ynty-shyntysymen zer salyp, bul jekpe-jekten óziniń de qalys qalǵysy kelmeıtinin ańǵartatyn sekildi. Ústeldegi pozısıaǵa jáne fıgýralar sanyna mán bergen jan Jandosovtyń bul oıynda bási ústem ekenin biledi. Biraq shahmattyń aty – shahmat. Oıyn tolyq aıaqtalmaı, jeńisti bir jaqqa berýge eshkimniń quqy joq. Shahmatta myńdaǵan júristiń bar ekenin eskersek, kez kelgen tyǵyryqtan jol tabýǵa bolady. Eń bastysy, ózińiz qurǵan kombınasıalardy sońyna deıin jetkizý ári qarsylasyńyzdyń bolashaq josparlaryn aldyn ala aıqyndaý...
Bul 2003 jyly ótken «Aq jol» partıasynyń İİİ sezi kezinde túsirilgen sýret ekenin eskersek, eki saıası sańlaqtyń odan keıin de talaı márte shahmat oınaǵany belgili.
Oraz Jandosov: «Munaıdyń aqshasyn halyqqa berý kerek»
Orazdy jurtshylyq bilikti ekonomıs retinde tanıdy. Ol otyzǵa jasy tolmastan bılik sapynda beldi qyzmetter atqardy. Sheteldik ınvestısıalar jónindegi agenttik tóraǵasy bolǵanda, jurt onyń bolashaǵyna tańdaı qaǵyp, bas shaıqasqan. Budan keıin Ulttyq banktiń tóraǵasy, vıse-premer, birinshi vıse-premerlikke deıin kóterildi. 2001 jyly atyshýly «Qazaqstan demokratıalyq tańdaýyna» múshe bop kirip, Úkimet úıimen qosh aıtysqan ol, 2003 jyly «Aq jol» partıasynyń teń tóraǵasy bola júrip, Prezıdenttiń kómekshisi qyzmetin qosa atqarǵany jáne bar. Bul qyzmetten bir jyldan soń qaıta ketti. Sol ketkennen mol ketti. Bılik týraly ashshy pikirleri, ekonomıkalyq saraptamalary apta saıyn jarıalanyp, Altynbek Sársenbaev bastaǵan serkeler tobynyń negizgi múshesi bola bildi ári Qazaqstanǵa demokratıalyq ustyndardy engizýge bar kúshin saldy. Keıin «Aq jol» qaqqa bólingende, ol Sársenbaev-Tuıaqbaı tobynda qaldy.
Ol sol shaqta áleýmettik teńsizdikter týraly jıi aıtatyn. Shıkizatqa meılinshe baı Qazaqstanda taqyr kedeılerdiń sanynyń ne úshin kóp ekendigine kúıinetin. Munaıdan túsken paıdany 17 mıllıon halyqqa teńdeı bólip berý týraly da usynys jasaǵan. Keıbir sarapshylar dál búgingi tańda Qazaq Úkimetine Oraz Jandosovtaı bilgir mamannyń asa qajet ekenin aıtyp júr. Óıtkeni, Orazdaı ekonomıser elimizde tym az...
Qazir Oraz eshqandaı memlekettik qyzmet atqarmaıdy. 2008 jyldan beri ózi qurǵan «Rakýrs» ekonomıkalyq saraptaý ortalyǵynyń jetekshisi. Keıbireýler Tımýr Qulybaevtyń ekonomıka jónindegi keńesshisi degendi de aıtyp júr. Shyn-ótirigi belgisiz.
Álıhan Báımenov: «Bılik aýysýy kerek»
Álıhan Báımenov týraly jurt arasynda ekiudaı pikir bar. Biri onyń ashyq oıly, demokrat azamat ekenine ımandaı senip, ótkir syn-pikirlerin qyzý qoldasa, ekinshi top árbir isine kúmánmen qaraıdy. Jastaıynan bıliktiń ártúrli baspaldaǵynan ótken ol, bir kezderi Jezqazǵan oblysy ákiminiń orynbasary (1992), Qazaqstan Joǵarǵy keńesiniń depýtaty (1994-1995), Eńbek mınıstriniń orynbasary, birinshi orynbasary (1995-96), Prezıdent ákimshiligi jetekshisiniń orynbasary (1996-97), QR Premer-mınıstri keńsesiniń jetekshisi (1997-98), QR Prezıdenti ákimshiliginiń jetekshisi (1998-99), Memlekettik qyzmet ister jónindegi agenttik tóraǵasy (199-2000), Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri (2000-01) boldy. Eger qyzmettik ósý baspaldaǵyna qarasańyz, Báımenov barmaǵan sala az. Ol Prezıdent ákimshiliginen tartyp, Úkimet ishilik tynys-tirshilikti, oblystyq ákimdiktiń qyr-syryn jaqsy biledi. Jyl saıyn qyzmet aýystyryp, birden birge sekirgen Báımenovtyń birneshe jyl buryn bılikke qaıta kelip, kezinde ózi birinshi basshy bolǵan Memlekettik qyzmet ister jónindegi agenttiktiń tóraǵasy bolǵanyn bilemiz. Erterekte uzaq ýaqyt «Qazaqstan demokratıalyq tańdaýy» qozǵalysynyń quryltaıshysy ári jetekshileriniń biri boldy. «Aq jol» demokratıalyq partıasyn qurǵandardyń ishinde beldi oıynshy bolǵan ol, 2005 jyldary Sársenbaev-Tuıaqbaı tobymen kelispeı, partıany ekige bólip áketti. Opozısıanyń kúsheıip turǵan ýaqytynda Á. Báımenov saıası reformalar týraly jıi aıtatyn. Ol únemi bılik aýyspaı, eshnárse ózgermeıtinine toqtalatyn.
«Aq joldyń» sońǵy taǵdyry nemen aıaqtalǵany belgili, qazir ol qaltaly toptyń qolynda – Azat Perýashev basqarady. Keıbireýler Báımenov bılikke kelý úshin óz partıasyn qyrýar aqshaǵa satqan dep te aıtady...
Qazir Á. Báımenov QR Úkimetiniń Qaýlysymen memlekettik qyzmet jónindegi óńirlik habtyń Basqarýshy komıtetiniń tóraǵasy qyzmetin atqarady.
Bolat Ábilov: «Men saıasatqa oralamyn»
«Sen saıasatpen aınalyspaǵanyńmen, saıasat senimen aınalysady». Bolat Ábilovtyń ustanymy osyǵan saıatyndaı kórinedi. Saıasatpen aınalysý kerek, biraq sońyna túsýdiń qajeti shamaly, tek óz múddeńdi qorǵaý úshin kúrese bilseń boldy...
Ol da joǵarydaǵy ekeýi sekildi birneshe salanyń basyn ustady. Aty jas bıznesmen retinde shyqqan ol 90 jyldardyń basynda «Býtá-kapıtalyn» quryp, halyqtan aqsha jınap, keıin baıyǵasyn bárine kómektesemin dep ýáde bergen. Halyq qarjysyn qaıtarǵan-qaıtarmaǵany beımálim, bertinge deıin Bolattan aqshasyn daýlap júrgenderdiń bolǵanyn bilemiz. Depýtat bolǵan jyldarynda ótkir saýaldar joldap, tipti Úkimetbasy Toqaevty sotqa bergeni de el esinde. Keıin «Qazaqstan demokratıalyq tańdaý» qozǵalysyna qosylyp, saıası ambısıasyn synap kórmek boldy. «Aq jol», «Naǵyz aq jol» partıalarynda teń tóraǵalardyń sapynda júrdi. Jaqıanov túrmeden bosaǵanda osy Bolat myrza: «Bul elde ne sen qalasyń, ne men qalamyn» dep shart qoıǵan degen sybys bar. Bertinde «Azat» partıasyn qurǵan. Ol partıa qazir bar ma, joq pa, belgisiz...
Keıbireýler Bolatty qazir shetelde júr dep aıtady. Eki jyldan keıin elge oralyp, saıasatpen tyń kúshpen aınalysam depti-mys.Aıtqan ýaqyty da keldi. Múmkin, elge kelip, taǵy bir bastamanyń jetekshisi bolar...
Túıin:
Ómir shahmattyń taqtasy deıdi. Árkim ózinshe koról. Biraq túbi bir mat bolady. Al tirshiliginde talaı márte mat bolatyn jandar bar. Biri saıasatta, biri ekonomıkada, biri qara bazarda, biri han bazarda. Biz joǵarydaǵy oıynda kimniń mat bolǵanyn bilmeımiz. Al saıası ómirde osy úsh tulǵanyń qaısysy mat boldy? Bizdińshe, oıyn áli aıaqtalǵan joq. Úsh bólek ketken olardyń saıası arenadaǵy bıik belesterden áli de úmiti bolýy múmkin... Álde, oıyn áldeqashan aıaqtalyp ketti me?..
Toqtaráli TAŃJARYQ
Álıhan Báımenov:
Biz táýelsiz el bolǵandyqtan, BAQ-da el múddesine saı balama pikirdi halyqqa jetkizýge jol ashýymyz qajet. Óıtkeni utymdy pikirler eldegi jasóspirimderge de, oıly azamattarǵa da, tipti bıliktiń ózine de qajet. «Syn túzelmeı, min túzelmes» degen qazaq. Endeshe balama pikir – el áleýetiniń kórsetkishi.
Sonymen qatar teledıdar arqyly álemge Reseı kózimen emes, óz kózimizben qaraý úshin jetekshi arnalar men basylymdardyń álemniń negizgi aımaqtarynda tilshileri bolýy shart.
(«Jas qazaq úni» gazeti)
Oraz Jandosov:
Meni eshkim bılikke shaqyrǵan joq. Ózimniń de oǵan qazir barǵym kelip otyrǵany shamaly. Óıtkeni qazirgideı júıeli ózgerister jasalmaǵan jaǵdaıda bir mekemege baryp, dittegenińdi tolyq júzege asyrý qıyn. Jóni túzý memleketterde Úkimettiń kózqarasy qoǵamdaǵy jalǵyz pikir bolyp eseptelmeıdi. Al bizde Keńes kezeńinen qalǵan dástúr ózgermegen. Úkimet basqa kózqarastarǵa mán bermeıdi. Oǵan qosa, meniń jasap jatqanym elge, adamdarǵa qajet dep esepteımin. Óıtkeni buqaranyń qoǵamdaǵy oqıǵalar boıynsha obektıvti, bilikti pikir alatyndaı basqa aqparat kózine múmkindigi joq. Máseleni saıasattandyrmaı-aq, ony san qyrynan qaraýǵa jol ashatyn balama pikir qoǵamda bolýy tıis.
(abai.kz saıty)
Bolat Ábilov:
Táýelsiz Qazaqstannyń tarıhynda Premer-Mınıstrdi sotqa bergen depýtat bolǵan emes. Men sheteldik munaı kompanıalarymen eki arada jasalǵan kelisim-sharttardy depýtattarǵa kórsetýden bas tartqany úshin sol kezdegi Premer-Mınıstr Qasymjomart Toqaevty sotqa bergen depýtatpyn. Biz kúni búginge deıin bar baılyǵymyzdyń qandaı jolmen, qalaı satylyp jatqanyn bilmeımiz! Sondaı-aq el astanasy Aqmolaǵa kóshiriletin bolǵanda munyń sebebin túsindirýdi surap, Prezıdent N.Nazarbaevtyń atyna bir emes, eki reet úndeý hat joldadym. Sebebi, astana kóshetin bolǵan soń, Almatydaǵy barlyq úkimettik, memlekettik ǵımarattar, demalys oryndary men shıpajaılar belgisiz shaǵyn kompanıalarǵa kók tıynǵa qunsyz satylyp ketti... («Juldyzdar otbasy» )
