– Sultan Turaruly, sońǵy jyldary medısına qyzmetkerleriniń bilimi men biliktiligine syn aıtatyndar kóbeıdi. Onyń sebebi, dárigerlerdiń emdeý kezindegi qatelikteri, salǵyrttyqtary, túrli oqıǵalardyń tirkelýi bolsa kerek. Biz munyń túpki ózegin jekemenshik oqý oryndary men kolejderdiń kóbeıýinen be dep oılaımyz. Siz basqaryp otyrǵan oqý orny Respýblıkalyq medısına koleji bolǵandyqtan, jurttyń senimi joǵary. Sizdińshe, basqa salany aıtpalyq, dál osy medısına mamandaryn daıarlaıtyn oqý oryndaryna talapty kúsheıtý, jekemenshik kolejderdiń sapasyn nyǵaıtý úshin qatań talap qoıý kerek pe?
– Elimiz boıynsha 68 medısına kolej bar. Sonyń 28-i memlekettik, qalǵany jekemenshik kolej. Jekemenshik kolejdiń kóbi Ońtústik Qazaqstan oblysy, Almaty oblysy, Almaty qalasynda ornalasqan. Halyq tyǵyz qonystanǵan aımaqtarda kolejderge suranys joǵary. Almatyda eki memlekettik medısına koleji bar: bizdiń kolej jáne qalalyq medısına koleji. Memlekettik kolejderdiń de jaǵdaıy ártúrli.
Oqý orny tek qana záýlim ǵımarat, parta-oryndyq, kitap, kompútermen ólshenbeıdi ǵoı. Eń bastysy bilikti kadrlar men birge, kolejdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy, zamanaýı laboratorıasy, ár salaǵa qajetti qural-jabdyqtary bolǵany abzal. Mysaly, biz ózimizdiń stýdentterge qajetti medısınalyq robottar satyp aldyq. Bir robottyń baǵasy 12-20 mıllıon aralyǵynda. Solardy satyp alýǵa bizdiń múmkindigim jetkilikti. Memleketten bólingen arnaıy qarjy bar. Jekemenshik kolejderde ondaı qomaqty qarjy bar ma? Bolǵan kúnniń ózinde olar aqshalaryn shyǵyndap, qajetti medısınalyq quraldardy qymbat baǵaǵa satyp ala ma? Sony oılaný kerek. Medısına tek teorıalyq turǵydan oqytýǵa kelmeıtin sala. Praktıka kerek. Ásirese, oqý oryndarynyń óz ishinde bastapqy praktıkalyq satydan ótýge qajetti múmkindik bolǵany jón.
Nege jekemenshik kolejder kóp? Óıtkeni, shaǵyn jáne orta bızneske memleket jaǵdaı jasap otyr. Ol durys ta. Tehnıkalyq mamandyqtardy daıyndaıtyn, zaýyt-fabrıkalarǵa kadrlar qosynyn ázirleıtin kolejder bolsa, túsinistikpen qaraýǵa bolady. Biraq dál osy medısına salasynda qatty oılaný kerek. Munda kemshilikke, qatelikke jol berýge bolmaıdy. Sol úshin barlyq kolejge qoıylar talap birdeı bolmaýǵa tıis. Ár salaǵa jeke sharttar qoıǵany jón be dep oılaımyn.
Negizi jergilikti densaýlyq saqtaý basqarmasy qadaǵalaýǵa tıis, solardyń kelisimimen ǵana ashylsa, talaı kolejdiń sany qysqarar edi. Ókinishtisi, densaýlyq saqtaý basqarmasy bul iske aralasa almaıdy. Olar kolejder ashylǵannan keıin biledi. Sebebi, jekemenshik oqý ordalaryna lısenzıany densaýlyq saqtaý basqarmasy emes, Bilim jáne ǵylym mınıstrligi beredi.
– Bizdiń bir baıqaǵanymyz, jekemenshik kolejder ózderine kóp jarnama jasap, talapkerlerdi ózderine buryp áketetin sekildi. Mundaı úrdistiń paıda bolýyna qandaı jaǵdaı sebep bolyp otyr?
– Kóptegen kolejder bilikti maman daıarlaýdan góri, aqsha tabýdy kózdeıdi. Olardyń, birinshiden, baǵasy arzan, ekinshiden, talaby qatań emes. Bizge tússeńiz, oqyp júrip jumys isteısiz, erkindik bar dep ózderin jarnamalaıdy. Kóptegen talapkerler men ata-analar sondaı sózderge senedi. Bizdegi talap basqasha. Sabaqtan qalmaı oqymasa, úlgerimi nashar bolsa, oqı almaıdy. Jekemenshik kolejder kóbinese aqyly oqıtyndyqtan, oqýdan shyǵyp qalý týraly oılamaıdy. Stýdentter boıyn erkin salyp, tek dıplom alsam boldy dep oılaıdy. Bizde osy beıǵam, nemquraıly túsinikti ózgertý kerek. Dıplom úshin emes, bilim úshin, bilikti maman bolý úshin oqýǵa daǵdylaný lázim.
– Dáriger bolý úshin teorıalyq dáristerden bólek, praktıkanyń mańyzy óte zor ǵoı. Kolej stýdentteri qalalyq emhanalarda tájirıbeden qaı kýrstan bastap ótedi?
– Buryn oqytý júıesin oqý oryndarynyń ózderi bekitetin. Negizinen, teorıaǵa basa mán berip keldi. Sonyń tıimsiz tusy dıplom alǵan mamandar jumys ornyna barǵanda sol jerdegi qyzmetkerlerden qaıta úırenýge májbúr bolatyn. Teorıa men praktıkanyń baılanysy álsiz bolyp keldi. Bul medısına salasyna emes, barlyq oqý oryndaryna qatysty másele edi. Qazir Elbasynyń tapsyrmasyna oraı, dýaldy oqytý qolǵa alyndy. Munda bolashaq mamandar praktıkadan ótip, dıplomyn alǵanda daıyn maman bolyp shyǵýy kerek. Biz qalalyq birneshe emhanamen ózara kelisimge kelip, stýdentterimizdi birinshi kýrstan bastap emhanalardan tájirıbe jınaqtaýǵa jiberip júrmiz. Qazir bizben ózara baılanys ornatqysy keletin emhanalar kóbeıip keledi. Qyrkúıek aıynyń alǵashqy 15 kúninde oqyp, kelesi 15 kúninde emhanada bolady. Olardy birden naýqasqa jaqyndatpaıdy. Jalpy, emhananyń qurylymyn, jumys tásilin, ózderiniń mamandyǵyna saı bolashaqta qandaı qyzmet atqaratynyn bile bastaıdy. Sol jerdegi mamandarǵa kómektesip, is-qaǵazdaryn qalaı daıyndaýǵa bolatynyn úırenedi. Buryn praktıka ýaqyty 20 paıyzdan aspaıtyn, qazirgi baǵdarlama boıynsha praktıkalyq ýaqyt kem degende 50 paıyzdan kem bolmaýy kerek.
Budan syrt, buryn stýdentterdi emhanalarǵa ózimizdiń ustazdar ertip baryp, sol jerde úıretetin. Qazir kerisinshe, sol emhananyń dárigerleri emhana ishinde naqty praktıkalyq ólshemder arqyly oqytady. Osy jerde bir problema bar. Emhanadaǵy bilikti mamandar óz salasyn jetik bilgenimen, olar pedagog emes. Biz solardy pedagogıkalyq bilimin jetildirýge qulshynyp júrmiz. Aıtalyq, bir emhanaǵa 25 stýdent barsa, bárine bir maman emes, árbirin jeke maman oqytyp, tárbıeleıdi. Olardyń ýaqyttary tyǵyz, bir stýdent úshin altyn ýaqyttaryn qıyp, moınyna jaýapkershilik alǵysy kelmeıdi. Biz bárimen jeke shart jasasyp, kelisimge kelip, ýaqytsha zańdy túrde jumysqa alyp, stýdentterdi praktıkalyq turǵydan daıyndaýǵa kúsh salamyz. Ókinishtisi, bizdiń bul salaǵa bóletin qarjymyz olardy qanaǵattandyrmaıdy. Artyq qarjy jumsaýǵa múmkindigimiz jetkiliksiz. Ol úshin oqý aqysyn qymbattatý kerek. Bolashaqta bılik tarapynan stýdentterdi tájirıbeden ótkizgen dárigerlerge arnaıy yntalandyrý qarastyrylsa, aılyǵyna paıyzdyq ústeme qosylsa, dýaldy júıeniń mańyzy arta túser edi.
– Kolejdiń sheteldik oqý oryndarymen baılanysy qalaı?
– Fınlándıa, Golandıa, Qytaı sekildi eldermen ózara tyǵyz baılanystamyz. Bizdiń muǵalimder sol elge baryp, tájirıbe almasyp, biliktilikterin arttyryp keledi. Ásirese, ustazdarǵa aǵylshyn tilin ıgertýge den qoıyp júrmiz. Medısına salasynyń jańa oqýlyqtary, tehnologıalar men qural-jabdyqtar aǵylshyn tilinde bolǵandyqtan, bul tildi meńgermeı, alǵa ozý qıyn. Stýdentterge de aǵylshyn tilin úırenýleri kerek ekenin túsindirip, únemi aqyl-keńes berip otyramyz.
Biz álemdik ıntegrasıadan qashpaýymyz kerek. Ǵylym men bilim el kórip, jer kórip, bilmegendi bilgende baryp damıdy. Jastarǵa aıtarym, medısına qyzmetkeri ataný qıyn emes, qıyny – dáriger degen abyroıly ataqqa kir keltirmeý. Kolejden alǵan 3 jyldyq bilim ómir boıy asyraıtynyn umytpaı, bosqa ýaqyt ótkizbeı, úzdiksiz izdený. Bizdiń talap kúshti, tártip myqty bolǵandyqtan, keıbir stýdentter qıyndyqtan qashady. Endi bir stýdentter jekemenshik kolejderge túsken soń, bizge aýysa almaı, aryz jazyp júredi. Sondyqtan, bizge túsken stýdentter oqý ornynyń qadirin bilý kerek. Biz muny únemi aıtyp otyramyz.
– Kolej stýdentteriniń jumysqa ornalasý jaǵdaıy qalaı?
– Elimiz boıynsha medısına qyzmetkerlerine jumys kóp. Biz respýblıkalyq atqa ıe jalǵyz kolej bolǵandyqtan, bizden bitirgen stýdentterge suranys joǵary. Biraq munda da bir túıtkil bar. Respýblıkalyq kolej bolǵandyqtan, elimizdiń túkpir túkpirinen bizge túskisi keletinderdiń sany kóp. Olar bitirgesin, aımaqtarǵa baryp jumys isteýge qulyq tanytpaıdy. Bári Almatyda qalǵysy keledi. Bárine birdeı qalalyq emhanalarda jumys tabylýy qıyn. Jergilikti jerlerdegi kolejderde ondaı problema joq shyǵar, óıtkeni olar ózderine qajetti mamandardy daıarlaıdy. Biz stýdentterge oblys, aýdan, aýyldarǵa baryp qyzmet etýdi jıi aıtamyz. Eger baryp jatsa, basqa kolejderge qaraǵanda bizdiń stýdentti aldymen jumysqa qabyldaıdy. Eger arnaıy baǵdarlama ázirlenip, bizdiń oqý ornyn bitirgen jas mamandardy oblystarǵa shaqyrsa, talaı daıyn maman óz salasy boıynsha qyzmet atqarar edi. Keıbir stýdentter 3 jyldyq oqýynan keıin Almatyda qalyp, basqa salaǵa ketip qap jatady. Elimizdiń kóptegen aımaqtarynda medısına qyzmetkerleri jetpeıtinin bilgendikten, bitirge stýdentterimiz ózge salaǵa ketpese eken dep tileımiz.
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan T. ÓSKENBAI
