«Qazaq halqy baqytty halyqpyz. Nege deseńizder, bizde Bıbigúl Tólegenova bar. Konsertte Qurmanǵazy orkestri bolsyn, sımfonıalyq orkestri(ń) bolsyn, barlyq jerde shyǵyp jatyr. Sol sıaqty, mysaly men myń da bir rahmet aıtar edim, Myrzataı Joldasbekov aǵamyz, keremet akademık, óziniń 9 myń kitabyn bizdiń Ulttyq kitaphanaǵa syılady. Sol sıaqty kóp jalǵasyn aıtýǵa bolady. Asanáli Áshimov bolsyn, sport salasynda Olga Shıshıgına, Serik Sápıev, jańaǵy Jaqsylyq Úshkempirov, jaqynda 60 jyldyǵyn... Ilá Ilın, maqtanyshpen aıtýǵa bolady. Sol sıaqty azamattardyń barlyǵy osy joldaýdy nasıhattaýǵa óz nıetterimen iske asyp jatyr...».

Mundaı sóz saptaýdan Siz neni túsindińiz? Bul kimniń sózi dep oılaısyz? Eger muny áldebir aýyldaǵy Mádenıet úıiniń, ıakı sport mekemesiniń basshysy aıtsa, túsinistikpen qaraıtyn edik. Al bir eldiń bildeı Mádenıet jáne sport mınıstri aıtty degenge senesiz be? Basqa elde dál osyndaı jaýapty qyzmette otyrǵandar bulaı sóıler bolsa, kúlkige qalar edi jáne «óz erkimen» jumystan keter edi... Biz de kerisinshe, qazaq tilin qorlaý, bilse de durys sóıleı almaý, saqaýlyq pen shúldirlik, «bydy-bydylyq» keń óris alǵan. Eshkim oǵan tańdanbaıdy... Osy aptanyń basynda «Qazaqstan» telearnasynyń keshki jańalyqtarynda belgili jýrnalıs Meıirjan Álibekulyna tikeleı efırde suhbat bergen Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly osylaı dedi. Biz ne derimizdi bilmeı dal boldyq. Birdiń basyn, birdiń aıaǵyn shatyp-butqan Mınıstr myrza, sirá, ne aıtqysy keldi dep artynan arnaıy ınternetti aqtardyq. Sóıtsek, «Prezıdent Joldaýyn túsindirýge óner qaıratkerleri men sportshylar qalaı atsalysady?» degen syńaıdaǵy  suraqqa osylaı jaýap beripti. Endi, túsinikti. Senbeseńiz, Siz de qaıtalap oqyńyz!

Joǵarydaǵy sóılemdi jiliktep taldar bolsańyz, Mınıstrimizdiń ana tilinde sóıleı almaıtyn adam ekenin (ózi qazaqtildiler sanatynda bolsa da) baıqaısyz. Aýyzeki suhbatta aıtyldy dep aqtasaq ta, dál mundaı sóıleý máneri úshin kem degende Mádenıet salasyn basqarýǵa quqy joq ekenin túsinýimiz kerek.

Qazaqstandy kim masqaralap júr?

Bizdiń kókeıimizden osy suraq ketpeıdi. Budan biraz buryn mınıstr Arystanbek Muhamedıuly eldi «masqaralaıtyn» biraz fılmdi kórsetýge tyıym salǵan edi. Emır Baıǵazınniń «Aslannyń sabaqtary» atty fılmi men Ádilhan Erjanovtyń «Qojaıyndar», «Rıeltor» sekildi naqty ómirdi shynaıy ári kórkem turǵyda sýrettegen fılmderin elge kórsetýge bolmaıtynyn, bular qazaqty, Qazaqstandy masqaralaıtyn fılmder ekenin málimdegen edi. Tipti, ol mundaı fılmder el úshin negatıv (óz sózi) týǵyzatynyn da aıtyp salǵan. Arystanbek myrzanyń aıtqanyna júginsek, qazaq fılmderi tek qana jetistikke jetkender men barlyq qıyndyqty eńsergender týraly bolýǵa tıis. Ózi Úndistannyń birneshe kınosyn mysalǵa keltiripti. Ol kınolardyń deńgeıi qandaı? Kádimgi pafos. Ótiriktiń shylaýyna baılanǵan, úndilik falshqa toly dúnıeler. Demek, Mádenıet mınıstriniń ónerden, ónerdegi kórkem shyndyqtan ada jan ekenin bilý qıyn emes (Sońǵy kezderi Úndiniń maǵynasyz, saǵyzsha sozylǵan, krıshnaıttyq dinı tanymdy úgitteıtin serıaldary ekranymyzdy jaýlap aldy. Mınıstrimiz solardy úlgi etse, olardy telearnalar jamyraı kórsetpegende, qaıtsin?! Bul bólek áńgimeniń júgi).

«Qazaqstandy masqaralaý» jaıynda rejıser Ádilhan Erjanov bylaı degen edi:

«Mınıstr mınýttyq emosıanyń kúshimen aıtty dep úmittenemin, biraq sol emosıanyń qaıdan shyqqanyn men bile almaımyn. Ekinshiden, mınıstr klasıkterdiń shyǵarmashylyǵyna qarap kórýi kerek dep oılaımyn. Máselen, Abaıdy alaıyq, mınıstrdiń málimdemesiniń logıkasyna salsaq, ol da halyqty masqaralaıdy. Úshinshiden, «Qojaıyndar» fılminiń arqasynda Kannda kóterilgen Qazaqstan týy da mádenıetimizdegi sheneýnikterdiń oıynsha, elimizdi masqaralaǵan. Tórtinshiden, kınematografıadaǵy shyndyqtyń joqtyǵy halyqty masqaralaıtynyn moıyndaý kerek. Shyǵarmashylyq eldi masqaralamaıdy, Ispanıa rysarin ájýalaǵan Don Kıhot ta, qańǵybastar men jezóksheni túsirgen Pazolını de Italıany masqaralaǵan joq». Biz rejıserdiń sózine eshteńe alyp-qosa almaımyz. Mınıstrimizdiń bilim deńgeıin rejıser anyqtap bergen sekildi. Muny túsiner jan bolsa...

Naǵyz masqara ol emes, odan buryn, Almatyda aýyr atletıkadan álem chempıonaty ótken kezde dúıim jurttyń, mıllıondaǵan adamdardyń kóz aldynda boldy... Umytpaǵan shyǵarsyzdar, qazaqtyń qabyrǵaly azamaty Ilá Ilın altyndy qanjyǵalap, marapattaý kezinde Qazaqtyń Ánuranyn shyrqap turǵan bolatyn. Osy mezette mınıstr Arystanbek uıaly telefonyn qolyna alyp, sharshy alańda arly-berli júgirip júrdi. Álemniń túkpir-túkpirine tikeleı efırde tarap jatqan osy shara nyń eń bir qyzǵan shaǵynda uıaly telefonyn álsin áli Ilá Ilınniń qolyna berip, sóıles dep nusqaǵany, odan shyjaq bolyp, ary-beri júgirgeni jalpaq álemge jarıa boldy. Keıin dál osy kezde Elbasynyń Ilá Ilındi quttyqtaýǵa telefon shalǵanyn aıtyp aqtaldy. Meıli, kim bolsa da, Ánurannyń shyrqyn buzýǵa qaqysy joq! Odan góri elmen birge ózi de oń qolyn júreginiń tusyna qoıyp, memlekettik gımnge qurmet bildirýi kerek edi. Onyń ústine, bul kisi Mádenıet salasyn basqaryp otyrǵan mınıstrimiz ǵoı...

Bizdiń Don KIHOT

Jo-jo-joq, týra maǵynasynda oılamańyzdar, romandaǵy Don Kıhottyń oıy taza, sál alańǵasarlaý demeseńiz, jetistikke jetý úshin talpynatyn qarapaıym jan. Biraq únemi kúlkige qalyp júredi. Ony el, eldi ol túsinbeı jatady. Al bul kisi kerisinshe, bolmaıtyn jerde súrinedi de júredi. Ásirese, Prezıdent Nazarbaevtyń aldyna barǵanda ne aıtqanyn ózi de, el de, Prezıdent te túsinbeı, dal bolady. Osydan jarty jyldaı buryn EKSPO týraly Prezıdent arnaıy jıyn ótkizgen edi. Sonda Prezıdent suraǵyna Arystanbek Muhamedıulynyń ne dep jaýap bergeni áli talaı eldiń aýzynda júr. Birdiń basyn, birdiń aıaǵyn aıtyp, «óıtip jatyrmyz, búıtip jatyrmyz» degen edi. Sondaǵysy Italıanyń Kovent-Garden teatrynyń artıserin EKSPO-nyń ashylý saltanatyna, La-Skala teatrynyń ujymyn jabylý saltanatyna shaqyrmaqshy eken. Osy oıyn durys jetkize almaı, bydyryqtap, bir sózdi beske bólip, ázer aıtqan. Prezıdent birden kesip aıtty: «Ózimizdiń ónerpazdardy kórsetýimiz kerek. Shetelden kelgender bizdiń mádenıetimizdi kórýge keledi».

Odan keıin taǵy bir mańyzdy jıynda Prezıdent Arystanbekke qarata:

– Áı, Arystanbek, aıtshy, 550 jyldyń ishinde, qazaq dál osylaı ómir súrdi me? – degen bolatyn.

«Sondaǵy Arystanbektiń aıtqan sózi» mynaý boldy:

– Endi, Nursultan Ábishuly, shynyn aıtqanda, baqytty kezde ómir súrip jatyrmyz ǵoı.

– Sen suraǵyma jaýap berseńshi?

– Táýelsizdik sizdiń arqańyzda...

Joǵarydaǵy sekildi bydy-bydy birdeńe...

Mán joq, maǵyna joq, tek jaǵympazdanýdyń ozyq úlgisin jetik meńgergen. Shyndyǵyna kelsek, onyń ózin durys meńgere almaǵan... Ózge tili maıda atqaminerler mundaıda tigisin jatqyza, maıyn tamyzyp aıtar edi.

Osy bizdiń sheneýnikter Prezıdenttiń aldynda nege sonsha sasqalaqtap, degbiri qashyp, «aýzynan sózi túsip» sóıleıtinine tańmyn. Basqa eldiń prezıdentteri ártúrli deńgeıdegi sheneýnikterin qabyldaıdy. Olar qoıylǵan suraqqa naqty ári tıanaqty etip jaýap beredi. Bizdiń Don Kıhottarymyz tym kóp. Olardyń kóshbasshysy... Mádenıet salasyn basqarady. Bul da qoǵamdyq úrdiske aınalǵan Don Kıhottyq.

Arystanbektiń «aýys-túıisteri»

Arystanbek Muhamedıuly Mınıstrlikke kelgeli beri  barlyǵyn sapyrylystyryp jiberdi. Teatr, kitaphana, murajaı basshylaryn «ońdy-soldy aýystyryp jatyr» degen aqparat el arasynda gýlep júr. Solardyń denine óziniń sózin uǵatyn, qarsy ýáj aıtpaıtyn, aıtqanyn buljytpaı oryndaıtyn mojantopaı tanystaryn otyrǵyzǵanyn da jurt jyr qylyp aıtady.

Áýezov teatrynyń eks-dırektory Erkin Jýasbekti dál 50 jasqa tolǵan kúni qyzmetinen aldy da, ornyna akter Erlan Biláldi taǵaıyndady. Munysyn ár saqqa júgirtkender kóp.

Al Músirepov teatrynyń dırektory etip Sábıt Ábdihalyqovty taǵaıyndady degende, tańǵalmaǵan adam az. Bildeı teatrdyń basshylyǵyna Sábıt sekildi ázilkesh, saıqymazaqshyl adamdy nege taǵaıyndady? Áli kúnge túsiniksiz. Dosyna qarap, kim ekenin tanıtyn halyqpyz ǵoı. Sábıttiń deńgeıin, ister isi men tirligin biletinder «Músirepov teatry múıiz suraımyz dep, qulaqtan aıyryldy» dep júr. Teatr ujymy budan burynǵy dırektory Talǵat Temenovti shýlap júrip, ornynan aldyryp tastaǵan edi.

Qazir óner salasynan mamandar daıarlaıtyn oqý ordalary túgeldeı Mádenıet jáne sport akademıasyna qaraıdy. Keıbir aqparat kózderi óner ınstıtýttary men ýnıversıtetterinde beı-berekettilik kóbeıgenin aıtyp júr. Mınıstrdiń Almatydaǵy Óner akademıasynyń rektory kezinde oqý ordasyndaǵy keleńsizdikter týraly ara-tura aqparat shyǵyp qalatyn. Qazir bul úrdis tipti de kúsheıdi deýshiler kóp. Ásirese, stýdentterdi qabyldaıtyn synaq emtıhandary, magıstranttar men doktoranttardy qabyldaý kezinde «qyp-qyzyl saýda» júretinin aıtýshylar da tabylyp júr.

Aıtpaqshy, jýyrda «Qazaqfılmde» ótken bir jıynnyń jasyryn jazylǵan aýdıosy tarap, onda mınıstr Arystanbektiń daýysyna uqsaıtyn kisiniń jınalǵandarǵa «aqshany qalaı paıdalaný, esepti qalaı jabý» kerektigi jóninde «aqyl úıretkeni» ınternetti biraz shýlatyp edi. Keıbir sarapshylar mundaı aýdıolar arqyly «jemqorlyqqa qarsy qylmystyq is» qozǵaýǵa bolady deıdi. Kim bilgen, bizde bári de basqasha ǵoı.

P.S. Mınıstrimiz aıtpaqshy, biz shynymen de «baqytty halyqpyz». Nege deseńizder, bizde Arystanbek bar... Ol bildeı Mádenıet jáne sport mınıstri.  

Erjan QAMALBEKOV