Bolashaq mamannyń kásibı quzyrettilikterin qalyptastyrýda kitaphana jumysy negizgi oryn alady. Elimizdegi alǵashqy oqý orny Abaı atyndaǵy QazUPÝ ǵylymı kitaphanasynyń negizi 1928 jyly qalanǵan, Qazaqstandaǵy iri joǵary oqý orny kitaphanalarynyń biri. Ǵylymı kitaphana ınstıtýtpen birge uıymdastyrylǵan. Alǵashqy qurylǵan jylynda kitaphanada bir ǵana kitaphanashy – Keller Sofá Romanovna jumys istegen, al kitap qory nebary 40 myń tomdy quraǵan.
Kitaphana jumysynyń, kitap qorynyń damý tarıhyna toqtalsaq, kitap qoryn negizinen, Vernyılyq gımnazıalardan jáne jeke kitap qorlarynan jınaqtalǵan ádebıetterden quraldy.
1972 jyly kitaphanalyq bıblıografıalyq fakúltet ashylyp, onda kitaphana qyzmetkerleri sabaq júrgize bastady. Fakúltet eki márte bitirýshilerin shyǵaryp, 65 stýdentke jańa mamandyqty úıretti.
1998 jyly kitaphana TEMPÝS-TACIS jobasy boıynsha grantty jeńip aldy. Kitaphana prosesterin kompúterlendirý júrgizilip, «Rabıs-Abaı» kitaphanalyq baǵdarlamasy ázirlendi, kitaphana qyzmetkerleri tájirıbe almasý maqsatynda Eýropa (Italıa, Golandıa) elderiniń jetekshi ǵylymı kitaphanalaryna issaparmen baryp qaıtty. Kitaphana qoryndaǵy qujattar sany 740 000 danaǵa, qyzmetkerler sany 50 adamǵa deıin ósse, oqyrmandar sany 20 000-nan, al kitaphanaǵa kelýshiler sany 3 mıllıonnan asty.
«Adamǵa aýa qandaı qajet bolsa, kitaphana da sondaı qajet» degen kórnekti jazýshy Oralhan Bókeıdiń sózi kitaphananyń ómirdegi ornyn dál aıqyndap turǵan joq pa? Búginde ǵylymı-tehnıkalyq progres pen adamzat órkenıeti qanshalyqty jedel qarqynmen damyp, álemdi aqparttyq tehnologıalar bılep, kez kelgen kitaptyń mátinin áp-sátte ınternetten taýyp alatyn jaǵdaıǵa jetsek te, báribir kitaphananyń orny bólek. Qalaǵan kitabyńdy qolyńa ustap, paraqtap oqyp, kerekti oılaryńdy belgilep, jazyp alyp, erkin paıdalanǵanǵa ne jetsin?!
Elimizdegi tarıhy tereńnen bastaý alatyn, abyroı-bedeli joǵary, kitap qory baı kitaphanalardyń biri – Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń ǵylymı kitaphanasy. Búginde kitap qory 2 mln danadan asyp, Almaty oblysyndaǵy 12 joǵary, 13 orta arnaýly oqý oryndary kitaphanalarynyń ǵylymı-ádistemelik ortalyǵyna aınalyp otyr.
Qazaqtyń alǵashqy joǵary oqý orny ómirge kelgen soń, oǵan oqýlyqtar men oqý quraldarynyń, ádistemelikterdiń kópshiligi Máskeý men Lenıngradtan ákelingeni belgili. A.Baıtursynuly, O.Jandosov, M.Jumabaev, M.Dýlatov, J.Aımaýytov, M.Áýezov, S.Seıfýllın sıaqty ult zıalylary da ýnıversıtet kitaphanasyn kitap qorymen tolyqtyrýǵa ólsheýsiz úles qosty.
Olar ózderiniń ádebı kórkem shyǵarmalarymen birge oqý quraldaryn da jazyp, stýdentterdi bilim nárimen sýsyndatýǵa aıanbaı eńbek sińirdi. Ýnıversıtet ǵalymdary da óz eńbekterin kitaphanaǵa tegin ótkizgen. Sóıtip alǵashqy on shaqty jyldyń ishinde-aq kitap qory 20 myń danaǵa jetken.
Ult zıalylary ótken ǵasyrlarda jaryq kórgen kitaptardy izdep taýyp, tarıh pen ǵylym úshin úlken qundylyqtar kelgenin búginde kitaphananyń sırek kitaptar men qoljazbalar qorynda turǵan kóne basylymdardan kórýge bolady. Bul qorda qazir tuńǵysh qazaq memlekettik ýnıversıtetine (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetine) Vernyı gımnazıasynan berilgen ádebıetter, sonymen qatar HVIII-XIX ǵasyrlarda shyqqan orys jáne shetel tilderindegi asa qundy ǵylymı, mádenı jáne tarıhı máni bar basylymdar kóptep jınaqtalǵan.
Sondaı kóne kitaptardyń biri – Qazan din akademıasynyń VI kýrs stýdenti Ivan Tıhovtyń Aleksandrovskııdiń 1877 jyly Qazan qalasyndaǵy ýnıversıtettik baspahanada basylyp shyqqan «Obozrenıe mýsýlmanskıh molıtv» (po ızýchenıý sektı hanafıtskoı) dep atalatyn kitaby saqtalǵan. Islam dinin tereń zerttegen avtor kitaptyń birinshi bóliminde namaz oqýdyń sharttaryn jan-jaqty taldap túsindiredi. Ásirese, namazdaǵy negizgi sharttar, onyń paryzy, ýájibi, súnneti týraly shynaıy baıandalady. Kitaptyń ekinshi bóliminde Qurannyń negizgi termınderine, súrelerine túsinik beriledi. Mekke men Medınege qajylyqqa barǵanda oqylatyn namazdardyń erekshelikterin túsindiredi.
Osyndaı kóne dúnıelerdiń biri A.V. Vasılev degen ǵalymnyń 1900 jyly Orynbordaǵy F.B. Sachkov degen azamattyń jeke baspahanasynan basylyp shyqqan «Obrazsy kırgızskoı (kazahskoı) narodnoı slovesnostı. Kırgızskıe (kazahskıe) zagadkı» degen zertteý kitaby. Qazaq halqynyń maqal-mátelderin, danalyq sózderin terip, jınap, ony orysshaǵa aýdaryp túsinik jazǵan A.V. Vasılevtiń bul eńbegi de óz kezinde qundy eńbekterdiń biri bolyp sanalady.
1927 jyly Tashkentte orys tilinde basylyp shyqqan «Gramatıka kazahskogo ıazyka» oqýlyǵy da kitaphana qoryndaǵy sırek kitaptardyń biri.
Ahmet Baıtursynulynyń 1914 jyly Orynborda basylyp shyqqan «Qazaqsha álipbıin» de bizdiń kitaphanadan tabasyzdar. Bul kitapty qyrǵyz azamaty Kárboz Dıqanov qyrǵyz oqýshylary úshin qaıta óz qarajatymen bastyryp shyǵarypty.
20-jyldary bul kitapty qyrǵyzdar da paıdalanyp, saýatyn ashypty. Bul álippe A.Baıtursynulynyń arab álipbıi arqyly qazaq jazýyn tańbalaýǵa arnalǵan tóte jazý álippesi bolatyn. Tóte jazý álipbıi Qazaq eli latynshaǵa tolyq kóshken 1932 jylǵa deıin paıdalanyldy. Burynǵy kitaptar men gazet materıaldary boıynsha zertteý júrgizýshiler úshin tóte jazýdyń áli de paıdasy zor.
Sondaı-aq Mirjaqyp Dýlatovtyń 1909 jyly Ýfadaǵy Kárimov pen Qusaıynovtyń «Sharyq» baspasynan basylyp shyqqan «Oıan, Qazaq!» óleńder jınaǵy da ýnıversıtet kitaphanasyndaǵy qundy dúnıelerdiń biri.
«Kózińdi ash, oıan, qazaq, kóter basty,
Ótkizbeı qarańǵyda beker jasty.
Jer ketti, din nasharlap, hal haram bop,
Qazaǵym, endi jatý jaramas-ty», – dep qazaq halqyna ún tastaǵan Mirjaqyp Dýlatulynyń bul eńbegi óz halqyna degen janashyrlyqqa toly.
Sırek kitaptar qoryndaǵy Ahmet Baıtursynulynyń «Jan sózimdi kim túsiner?» dep atalatyn óleńderi men Maǵjan Jumabaevtyń «Shyǵarmalar» jınaǵy da ádebı eskertkishterdiń biri. Orys ǵalymy A.F.Efırovtyń 1949 jyly shyqqan «Ibraı Altynsarın. Jızn ı pedagogıcheskıa deıatelnost dep atalatyn zertteý eńbegi ybyraıtaný salasyndaǵy alǵashqy jáne parasatty eńbek bolyp tabylady.
A.S. Sıtdykovtyń «Pedagogıcheskıe ıdeı ı prosvetıtelskaıa deıatelnostI.Altynsarına» (Alma-Ata, ýchpedgız, 1949 g.) dep atalatyn zertteý eńbegi kórnekti tarıhshy Ermuhan Bekmahanovtyń redaksıasymen shyqqan. Bul kitapta Y.Altynsarınge deıingi qazaq ólkesindegi halyq aǵartý isi, HİH ǵasyrdyń 60-jyldaryndaǵy pedagogıkalyq qozǵalys jáne onyń Y.Altynsarınge yqpaly, uly aǵartýshynyń qazaq saharasynda orys-qazaq jáne taza qazaq mektepterin ashýdaǵy róli, onyń pedagogıkalyq ıdeıalary, muǵalim mártebesi týraly jáne ádistemelik kózqarastary jaıynda keńinen baıandalady. Bul kitaptyń Altynsarındi zertteýshiler úshin áli de paıdasy zor bolmaq.
Sırek kitaptar qorynda M.Áýezovtiń 1948 jyly Máskeýdegi «Sovetskıı pısatel» baspasynan basylyp shyqqan «Abaı» romany, Y.Altynsarınniń 1957 jyly Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń baspasynan orys tilinde shyqqan tańdamaly shyǵarmalary kórnekti oryn alady. Kitaphanada álemdik kórkem ádebıettiń baı qory jáne XVIII-XX ǵasyrlardyń basynda shet tilderinde shyǵarylǵan sırek basylymdar jınaqtalǵan. Sırek kitaptar qorynda túrli bilim salalary boıynsha kóptegen eýropalyq elderde jarıalanǵan ádebıetter, sonyń ishinde Ch.Dıkkens, E.Zol kózi tirisinde jaryq kórgen basylymdary jáne basqa da kórkem, ǵylymı-anyqtamalyq basylymdar jınaqtalǵan. Tarıhı, jaratylystaný-ǵylymı jáne geografıalyq mazmundaǵy kóptegen basylymdar bar.
Qysqasy, Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti ǵylymı kitaphanasynyń qorynda eki dáýirdiń kýási bolǵan osyndaı sırek kitaptar jeterlik. Bul basylymdar – stýdentter men oqytýshylar úshin asa qundy dúnıeler.
Búginde ǵylymı kitaphananyń basty qyzmeti – qordy tolyqtyrý, saqtaý jáne jınaqtalǵan aqparat kózderin aınalysqa túsirýmen sıpattalady. Kitap qory búkilhalyqtyq mura bolǵandyqtan, ony tolyq bútin qalpynda saqtap, keler urpaqqa tabys etý – kitaphanashylardyń qasıetti boryshy.
Elimiz Táýelsizdik alǵan alǵash jyldardan bastap jaǵdaı ózgerdi. Elimizdiń joǵary oqý oryndarynyń fakúltetteri janynan qazaq bólimderi ashyla bastady. Qazaq tilindegi oqýlyqtary men oqý quraldaryna suranys kóbeıdi. Mundaı betburys kitaphana salasyna óz qıyndyǵyn ala keldi. Óıtkeni qanshama qazaq bólimderi ashylǵanymen, oqý úderisine oraı stýdentterdi qazaq tilindegi oqýlyqtarmen qamtamasyz etýge múmkindik joq edi. Mundaı qıyn jaǵdaı, ásirese, ýnıversıtetimizdiń bıologıa, geografıa, mehanıka, matematıka, fızıka, ekonomıka, fılosofıa, zań mamandyqtaryna tán edi. Osy máselelerdi sheshý jolynda ýnıversıtet ustazdary men kitaphana qyzmetkerleri birlese otyryp eńbek etti. Orys tilindegi oqýlyqtarǵa avtorlyq quqyqty saqtaı otyryp, aýdarma jasalyndy. Oqytýshylar qaýymy jyldar boıy oqyp kele jatqan dáris-sabaqtaryn qazaqsha oqýlyq etip basyp shyǵarý jolynda eńbek ete bastady.
Qazir qazaq tilindegi qordyń jaǵdaıy edáýir jaqsardy. Búgin ǵylymı kitaphanadaǵy qazaq tilindegi qorymyz jalpy qordyń 70 paıyzyna jetti. Bir stýdentke 100 kitaptan keledi.
Kitaphana ýnıversıtetimizdiń quramdas bólimi bolǵandyqtan, qorlandyrýǵa bólingen qarajatty tıimdi paıdalanýǵa tyrysýdamyz. Kitaphanashylar kafedralarmen tyǵyz baılanys ornatyp, pán boıynsha qazaq bólimderine jetispeıtin oqýlyqtar tizimin basshylardyń nazaryna usynýda. Kitap qoryna bólinetin qarajatqa alynatyn oqý-ádebetter tizimi kafedra muǵalimderimen birlese otyryp josparlanady.
Memlekettik baǵdarlamalarmen shyǵyp, tegin alynyp otyrǵan oqý-ádebıetterimiz de tek qana qazaq tilinde. Jylyna 30 myńǵa jýyq kitap túsip otyr. Ýnıversıtetimizdiń «Ulaǵat» baspasy kitap qoryn tolyqtyrýǵa úlken úles qosýda. Ýnıversıtet ákimshiligi oqytýshylardyń eńbekterine taldaý jasaı otyryp, kitaptardy belgili bir júıemen, suranys mólsherine qaraı basyp shyǵarýǵa bet burdy.
Keıingi jyldary «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda halqymyzdyń myńdaǵan jyldyq murasy júıelenip, zerttelip, júzdegen tomdar jaryq kórdi. Kitaphanamyz osy baǵdarlama aıasynda, qordy óz elimizde shyqqan jáne qazaq tilindegi ádebıettermen múmkindiginshe tolyqtyrýǵa, jınaqtaýǵa, saqtaýǵa, nasıhattaýǵa qol jetkizdi. Bul is, kitaphanadaǵy qazaq tilindegi kitap qoryn tolyqtyrýǵa memleket tarapynan kórsetilgen qamqorlyq dep te qabyldaýymyz kerek
Qazirgi tańda kitaphana qurylymynda 7 bólim bar: ádebıetterdi jınaqtaý jáne ǵylymı óńdeý, katalogtandyrý jáne júıeleý bólimi, qyzmet kórsetý bólimi, mádenı-buqaralyq, aqparattyq-bıblıografıalyq, kitap qory, aqparattyq tehnologıalar bólimi.
Kitaphana qyzmetkerleri oqyrmandarǵa 10 kitap berý pýnktterinde – 3 abonementte jáne 7 oqý zalynda jekeleı túrli qyzmet kórsetedi.
Oqý zaldary ýnıversıtettiń barlyq ǵımarattarynda ornalasqan.
Oqyrmandarǵa tolyq mátindi málimetter qory bar elektrondyq kitaphana usynylýda. Tolyq mátindi málimetter qory – oqýlyqtar men oqý quraldarynan, bilim alýshylarǵa arnalǵan oqý-ádistemelik keshenderden (BAOÁK), avtoreferattar men dısertasıalardan, merzimdi basylymdardaǵy maqalalardan turady. Paıdalanýshylar otandyq jáne sheteldik tolyq mátindi derekqorlarǵa qol jetkize alady.
Kitaphananyń kitap qory memlekettik, orys jáne shet tilderindegi ýnıversıtettiń mamandyqtaryna saı ártúrli bilim salalaryn qamtıdy.
Kitaphana jumysynda Elbasy usynǵan Sıfrly Qazaqstan baǵdarlamasy jaqsy jolǵa qoıylǵan. «Sıfrly Qazaqstan» baǵdarlamasynyń basty maqsaty – qazaqstandyqtardyń ómir sapasyn arttyrý ári ulttyq ekonomıkany sıfrlandyrý bolyp tabylady. Kompúter arqyly elektrondy qordy paıdalanýshylardyń jalpy sany – 65213. 2017 jyly 1006 kitap jáne 194 jýrnal, syrtqy qordan 875 elektrondy kitap júktelgen, 240 elektrondy oqýlyq avtorlardan alynǵan, 225 elektrondy faıl júktelgen. Kitaphananyń medıatekasy 3 043 elektrondy oqýlyqty quraıdy.
Sonymen qatar ýnıversıtettiń kitaphanasy ınternet jelisinde qosylǵan óziniń jeke saıty bar. Otandyq jáne sheteldik bilim berý uıymdarymen jedel aqparat alý jáne aqparat almasý úshin kitaphanalar elektrondyq poshtany, ınternet jelisin paıdalanady.
«Men kitaphanany aqyl-bilim, adamgershilik ordasy dep bilemin. Al kitaphanashylardy sol eshqashan joǵalmaýǵa tıisti asyl qazynanyń saqshylary dep sanaımyn» dep jazýshy, qoǵam qaıratkeri Á.Kekilbaev aıtqandaı, ınabatty da bilikti, eńbekqor da tabıǵatynan zıaly, kez kelgen qıyndyqqa tótep bere alatyn kitaphanashylardyń ıgilikti isteri qoǵamǵa árqashan qajet. Endeshe, bilim bulaǵynyń qaınar kózi – kitaphanamyz sarqylmaı, órlep, órkendeı bersin!
Nurgúl IMANSYDYQOVA,
Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti ǵylymı kitaphanasynyń dırektory, QR Bilim berý isiniń úzdigi.
