Saıasatker Ámirjan Qosan Reseı men Ázirbaıjan arasyndaǵy shıeleniske baılanysty pikir bildirdi. Onyń sózinshe, Bakýdiń batyl qadamdary postsovettik keńistikte jańa saıası dáýirdiń bastaýy bolýy múmkin. Sonymen qatar ol keıingi ýaqytta Máskeýdiń burynǵy ústemdigine kónbeıtin jańa ustanym qalyptasyp kele jatqanyn alǵa tartty, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Osy kúnderi oryn alǵan Ázirbaıjan men Reseı arasyndaǵy qaqtyǵystyń tarıhı túbi tereńde jatyr. Kezinde 15 ulttyq respýblıkanyń (ishinde Qazaqstan da bar) basyn biriktirgen Sovet Odaǵynyń ózindik ıdeologıasy boldy. Onyń negizinde taptyq, komýnıstik tuǵyrnama jatsa, ulttyq saıasatty "birtutas sovet ultyn qurý" ıdeologıasy qurady. Mıllıonnan astam turǵyny bolǵan Almatyda bir ǵana qazaq mektebiniń bolýy – sonyń aıǵaǵy. Ondaı teperishti basqa da ulttyq respýblıkalar kórdi.
Memlekettik, tipti turmystyq deńgeıde Máskeý tarapynan shovınısik kózqaras bolǵany da ras. Máselen, Máskeýde áskerı qyzmet qatarynda bolǵan 19 jastaǵy bizder slaván ulty ókilderiniń Ortalyq Azıa men Kavkaz respýblıkalarynan kelgen soldattardy "chýrka", "chýrban" dep mazaq etkenin de kórgenbiz", - deıdi ol.
Saıasatker Reseıde "ulyreseılik shovınızm" áli de bar ekenin jáne bul úrdis Ekaterınbýrgtegi qaqtyǵysta da baıqalǵanyn aıtady. Onyń pikirinshe, ultaralyq qaqtyǵystyń artynda mindetti túrde memleketaralyq astar jatady.
"Árıne, naqty qylmystyq is bolsa, ony ádiletti túrde tergep, kináli adamdardy ultyna qaramastan jazalaý kerek: meıli ol ázirbaıjan bolsyn, meıli ol orys bolsyn.
Alaıda kez kelgen ultaralyq qaqtyǵystyń mindetti túrde memleketaralyq astary bolady.
Osy turǵydan alǵanda resmı Bakýdiń únsiz qalmaı, óz qandastaryn keshegi metropolıa – Máskeýdiń qabaǵyna qaramaı, ashyqtan-ashyq qorǵaýǵa kóshkeni postsovettik keńistiktegi batyl qadam dep sanaımyn.
Álıevtiń mundaı minez tanytýy, árıne, postsovettik keńistikte "aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys" sanalyp, óz ámirin júrgizýge eti úırengen Pýtınge unamaǵany aıtpasa da túsinikti. Áıtpese buǵan deıin de Reseı bıligi tarapynan basqa da ulttarǵa qarsy neshe túrli ksenofobıalyq, shovınısik aksıalar bolyp turdy ǵoı. Olarǵa qatysty keshegi sovet respýblıkalary, búginde táýelsiz elder basshylary qatty daýys shyǵara almady: onyń ózindik geosaıası, ekonomıkalyq jáne taǵy basqa sebepteri boldy, áli de bar", – deıdi ol.
Saıasatker Bakýdiń Reseıge qatysty qatań sharalaryn da mysalǵa keltirdi.
"Ótken jyldyń jeltoqsanynda Azerbaijan Airlines (AZAL) ushaǵynyń apatynan soń Ázirbaıjan prezıdenti Ilham Álıevtiń Reseıdi aıyptap, Pýtınniń ózi keshirim suraǵanynan keıin, sóz joq, postsovettik keńistikte Máskeýmen dıalog júrgizý stıli ózgerdi. Ony da reseı jaǵy moıyndaýy kerek.
Búginde eki el arasyndaǵy jaǵdaı tipti ýshyǵyp barady. Bakýdegi "Rýsskıı dom" jabyldy, kremldik propagandos "Sputnik"-tiń shynaıy bet-perdesi ashylyp, ázirbaıjan jaǵy ol agenttikke úlken aıyptar taǵyp jatyr. Eki el arasynda buryn josparlanǵan resmı kezdesýler men jıyndar bolmaıtyn boldy", - dep qosty ol.
Qosan Álıevtiń osyndaı sheshimderiniń artynda ishki jáne syrtqy faktorlar turǵanyn jetkizdi.
"İshki sebepterine kelsek, Álıev, sózsiz, avtokrat (bılikke dınastıalyq negizde kelip, ketpeı otyr). Desek te ol ulttyq múdde ıdeıasyn basshylyqqa alyp (Qarabaqty Armenıadan qaıtaryp alýy, Reseıdegi qandastaryn ashyq-ashyq qoldaý), óz elektoratynyń kóńlin taýyp otyrǵanyn moıyndaý kerek.
Syrtqy sebepterge kelsek, Ázirbaıjannyń Túrkıa sekildi derjavamen tyǵyz baılanysy, onyń syrtqy alańdaǵy qımyl-áreketine óz áserin tıgizbeı qoımaıdy dep sanaımyn", - deıdi ol.
Saıasatkerdiń pikirinshe, qaqtyǵys ýshyqsa da, taraptar arasyndaǵy strategıalyq múddeler at quıryǵyn kesisýge jol bermeıdi.
"Ázirbaıjan Reseıge kerek. Óıtkeni batys sanksıalary tusynda qınalyp qalǵan ol Ázirbaıjan arqyly keletin ekijaqty taǵaıyndaýy bar (áskerı-ónerkásip keshenine qajet) taýarlarǵa muqtaj. Oǵan qosa, Reseıdiń Iran men Parsy shyǵanaǵy elderimen logıstıka jolynda Ázirbaıjannyń mańyzy zor.
Reseı Ázirbaıjanǵa kerek, óıtkeni gazyn Eýropaǵa jóneltip jatqan Ázirbaıjan óz naryǵyn tolyqtyrý úshin gazdy Reseıden alady. Onyń ústine, Ázirbaıjannyń Reseımen 340 shaqyrym ortaq shekarasy bar, ol jaǵyn da eskergen abzal", - dedi ol.
Ol mundaı jaǵdaı basqa da postsovettik elder úshin úlken sabaq bolýy tıis ekenin aıtady.
"Ne bolsa da, Baký minez tanytty, al Máskeý onymen sanasýǵa májbúr. Bul degenińiz Máskeýdiń aýzyna qarap qalǵan basqa da postsovettik elderge úlken oı salatyn jańa trend, jańa tendensıa", - dep qosty ol.
Sondaı-aq Qosan Reseıdiń postsovettik keńistiktegi yqpalynyń álsireýin Ýkraınaǵa qarsy soǵysymen baılanystyrady.
"Óıtkeni Reseımen kórshilesi kez kelgen memleket ózin Ýkraınanyń ornyna qoıyp, boljam jasaı alady. Reseı bolsa, soǵysty toqtatýdan bas tartyp otyr. Olaı bolsa, bul úderis óz jalǵasyn taba beredi dep sanaımyn", - dep túıindedi ol.
