Qazaqstan AQSH-tyń saýda saıasatynan ne utty, neden utyldy? Muhıttyń arǵy betinen jetken sońǵy jańalyqtarǵa súıensek, Vashıngtonnyń ımporttyq baj salyǵyn arttyrý jónindegi sheshimi Qazaqstanǵa da tikeleı áser etetin tárizdi. Sarapshylar munyń saldaryn sanamalap, sebepterin izdep álek, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sarapshy Oljas Baıdildınov aldymen mynany anyqtap alǵan jón deıdi: Qazaqstannyń AQSH-qa eksporttaıtyn negizgi taýarlary – munaı, ýran, kúmis, tıtan, feroqorytpa syndy shıkizat ónimderi. Byltyr bul eksporttyń jalpy kólemi 1,8 mlrd dollardy quraǵan. Mańyzdysy sol – Qazaqstannyń shıkizattyq eksportyna buryn da baj salyǵy salynǵan emes, ıaǵnı bul otandyq kompanıalardyń erekshe eńbeginen góri Amerıkanyń óz múddesin oılaǵan saıasatqa jaqynyraq. Óıtkeni AQSH-qa jergilikti óndiris úshin qajetti arzan shıkizat kerek.
"Esesine, Qazaqstannan AQSH naryǵyna shyǵatyn óńdelgen nemese aýyl sharýashylyǵy ónimderine jańadan engizilgen kedendik baj salyǵy bizdiń taýarlarǵa degen amerıkalyqtardyń qyzyǵýshylyǵy tómen ekenin aıqyn kórsetti. Qazaqstannan AQSH-qa jetkiziletin óńdelgen ónim men aýylsharýashylyq taýarlarynyń jyldyq eksporty nebári 200 mln dollar shamasynda. Demek, Qazaqstan AQSH úshin tek shıkizat bazasy retinde mańyzdy degen pikirge kelýge bolady. Osy tusta sarapshylardyń «ónerkásipti damytamyz» degen burynǵy baǵdarlamalardyń tıimdiligine kúmánmen qaraı bastaǵany zańdy. Eger AQSH pen Eýropaǵa tek shıkizatymyz kerek bolsa, biz óńdeý ónerkásibin damytamyz dep álekke túsip, mıllıardtaǵan qarjyny shashýdyń qajeti bar ma edi?", - deıdi sarapshy Oljas Baıdildınov.
Sarapshynyń sózinshe, jalpy, halyqaralyq saýdada «máńgilik dos joq, tek múdde bar» degendi kezekti ret kózimiz kórgendeı. Burynǵy kelisimder men Dúnıejúzilik saýda uıymynyń talaptaryn qaıta qaraý da qıyn sharýa emes eken.
Qazaqstanmen birge AQSH-tyń baj salyǵy saıasatyna ilikken Ońtústik Koreıa, OAR, Japonıa, Malaızıa sekildi elderdiń jaıy bólek. Olar ózderiniń tehnologıalyq ónimderin eksporttaıtyn memleketter, sondyqtan bul tizimge engende utylǵandary kóbirek. Al biz úshin mundaı tizimde bolý amerıkalyq naryqqa esik ashpaıtyny anyq.
"Kerisinshe, sarapshylardyń dereginshe, AQSH kompanıalary Qazaqstandaǵy arzan shıkizat pen energıa kózderinen jáne jeńildetilgen sharttarmen júzege asqan munaı jobalarynan jyldar boıy ondaǵan, bálkim júzdegen mıllıard dollar paıda tapty. Qazaqstanǵa kelgen ınvestısıalardy eseptegen kúnniń ózinde, keri áserin de joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Sonyń biri – tarıfterdiń kóterilýi men ınvestısıalyq klımattyń nasharlaýy", - Oljas Baıdildınov.
Eýropalyq odaq ta aldaǵy ýaqytta Qazaqstan eksportyna qosymsha aýyrtpalyq túsirmek. 2027-2028 jyldan bastap engiziletin kómirtek salyǵy bizdiń elden Eýropaǵa eksporttalatyn taýarlardy qosymsha 4-5 mlrd dollarǵa qymbattatýy múmkin. Munyń sebebi retinde Qazaqstanda taýar óndirisiniń ekologıalyq talaptarǵa saı kelmeýi, kómirmen jumys isteıtin elektr stansıalarynan aýaǵa bólinetin zıandy zattardyń kóptigi aıtylady. Biraq Qazaqstannyń ónerkásiptik damýǵa tarıhı turǵydan kesh qosylǵanyn, myńdaǵan jyldar boıy ekologıaǵa zıan keltirmeı ómir súrgenin eskersek, bul saıasattyń qanshalyqty ádil ekeni bólek áńgime.
Osyndaı qıyndyqtardyń ortasynda Reseıdiń Qazaqstanǵa aldaǵy bes jyl boıy munaı ónimderin baj salyǵynsyz jetkizetini týraly jańalyqtyń mańyzy artty. 2025 jylǵa ǵana Reseıden Qazaqstanǵa bajsyz ımporttalatyn munaı ónimderiniń kólemi 1,5 mln tonnadan asady. Atap aıtsaq, benzın – 285 myń tonna, avıaotyn – 300 myń tonna, bıtým – 500 myń tonna, dızel – 450 myń tonna. Bul Qazaqstanda jylyna óndiriletin munaı ónimderiniń jalpy kóleminiń 8,3%-yn quraıdy.
Aıta keteıik, Qazaqstan Reseıden munaı ónimderin bajsyz jetkizýdi buǵan deıin de uzaq ýaqyttan beri paıdalanyp keledi. Al Reseı úshin ózge memleketterge eksporttalatyn munaıǵa buryn baj salyǵynyń kólemi ár tonnasyna 100 dollardan asyp otyrǵan.
"Búginde Qazaqstannyń ózinde munaı eksportyna salynatyn baj salyǵy shamamen ár tonnaǵa 70 dollar (shamamen bir barelge 10 dollar kóleminde). Biraq Teńiz, Qarashyǵanaq jáne Qashaǵan sıaqty iri ken oryndarynyń shıki munaıy bul salyktan bosatylǵan. Osynyń arqasynda amerıkalyq jáne eýropalyq munaı óńdeý zaýyttaryna qazaqstandyq munaı arzan baǵamen jetip jatyr.
Qoryta kelgende, sarapshylar sońǵy jaǵdaılar Qazaqstanǵa kimniń naqty qandaı kózqaraspen qaraıtynyn anyq kórsetti deıdi: AQSH pen Eýropa elderi Qazaqstandy tek shıkizat jetkizýshi retinde kórse, basqa eldermen, sonyń ishinde Reseımen ekonomıkalyq qatynastar teń dárejede ári tıimdirek damyp otyr. Aıtpaqshy, óńirdegi energetıkalyq jáne munaı-gaz máseleleri jaqyn kúnderi Qyrǵyzstanda ótetin A.M.Gorchakov atyndaǵy Qoǵamdyq dıplomatıa qorynyń jıynynda keńirek talqylanady", - deıdi sarapshy.
