Atom energetıkasy salasynyń mamandary búginde Qazaqstan halqyna AES-tiń elimiz úshin asa qajet ekenin, onyń ekologıalyq turǵydan tıimdi ekenin naqty dálelderdi keltirip, jurttyń kózin jetkizip keledi.

Búginde damyǵan elder kómirden bas tartyp jatqany belgili. Eýropa elderi kómir paıdalanyp ónim óndiretin elderge aldaǵy ýaqytta karbondy salyqty ókirtip salmaqshy.

Mundaı jaǵdaıda Kári qurlyqqa munaıyn, bıdaıyn, ózge de taýarlaryn eksporttap otyrǵan bizdiń eldiń de tabysy eselep kemıtini jasyryn emes.
Al osynyń aldyn alý úshin bizder ekologıalyq turǵydan taza energıa kózderin damytýymyz kerek.

Búginde elimizde jel men kún kózinen qýat óndirý isi birtindep bolsa da júrip jatyr. Biraq kún men jelden óndirilgen qýat kózi suranysty tolyq jaba almaıdy.

Bul qıyndyqtan bizder AES salyp qana shyǵa alamyz. Dál qazir budan basqa ońtaıly jol joq.

2035 jyly Qazaqstan bıligi kómir jaǵyp qýat kózin óndirýdi 40%-ǵa qysqartýdy kózdep otyr.

Úkimet osy esepti kezeńde jańǵyrmaly energıa kózderinen óndiriletin elektr qýatynyń kólemin 23%-ǵa, GES-terdiń úlesi 7%-ǵa arttyrýdy josparlaýda.
Al oǵan deıin elimizde AES salynsa, bir ǵana AES elimizge qajetti qýat kóziniń 12%-yn óndirip, energetıkalyq tapshylyqtyń aldyn alýǵa aıtarlyqtaı yqpal etetin bolady.

Búginde árqaısymyz «Qazaqstan ýran óndirisi boıynsha álemde aldyna qara saldyrmaıdy» dep maqtanǵanda keýdemizge nan piserdeı bolady. Tórtkúl dúnıedegi AES-terdi qajetti otynmen qamtamasyz etip, biraq AES salyp, onyń ıgiligin kórmesek, tonnalap ýran óndirgenimizdiń nesi qyzyq?

Qazaqstan ızotopty ýran óndirismen aınalysatyn sanaýly elderdiń biri. Óskemendegi Úlbi metalýrgıa zaýyty irgemizdegi Qytaıdyń AES-terine daıyn otyndy shyǵarý isin bastap ketkenine biraz ýaqyttyń júzi boldy.

Keıbir ekobelsendiler AES salýǵa qarsy áńgime aıtyp, halyqtyń aldynda arzan saıası bedel jınap júrgeni jasyryn emes. Eger olar jan-tánimen atom energetıkasyna qarsy bolsa, Úlbi metalýrgıa zaýtynyń jumysyna nege qarsy shyqpaıdy? Osydan-aq, elimizdegi keıbir ekobelsendilerdiń negizigi maqsaty saıası upaı jınap, elge tanylý ekenin birden ańǵarasyń.

Biraq Qazaqstanda AES-ke qajetti otyn shyǵarýdyń túrli óndiristik tizbekteri jumys isteıdi. Al ekobelsendilerge salsaq, bárin toqtatyp, kómir jaǵyp, aınalamyzdy lastap otyrýymyz kerek eken.

Qazirgi tańda AES te, AES-ke qajetti otyn daıyndaý isi de anaý aıtqandaı qaýipti emes. Sondyqtan osyndaı óndiristik tizbekke ıe bola tura, AES salmaýymyz úlken qatelik.

Mamandardyń aıtýynsha, AES bir jylda shamamen 13 myń tonna qaldyq bólse, Jylý elektr stansalary bir jylda 165 myń tonna qaldyq bóledi eken. Al salmaqtap saralaı berińiz. Qaısy qorshaǵan ortaǵa qaýipti?

Búginde AQSH-ta 99 AES jumys istep tur. Biraq eshkim Qurama shtattardyń ekologıasy las, halqynyń densaýlyǵy syn kótermeıdi dep aıtqan emes. AQSH-ta adamdardyń ortasha ómir súrý deńgeıi – 80 jas. Al bizde birde-bir AES bolmasa da ortasha ómir súrý deńgeıi – 64 jastan aspaı keledi.

Demek bizder qur sózden qýyrdaq qýyrmaı, AES salýǵa bel býyp, bilek sybana kirisýimiz kerek. Endi keshiktirsek, alda kútip turǵan energetıkalyq daǵdarystyń betin qaıtara almaı, úlken qıyndyqtarmen betpe-bet kelýimiz múmkin.