Búgin Almatyda “Qazaqstanda únsiz kúres: memleket pen býkmekerlerdiń teketiresi” atty baspasóz konferensıasy ótti. İs-sharada qoǵam belsendileri, zańgerler men psıhologtar býkmekerlik bıznes pen lýdomanıanyń ulttyq qaýipsizdik pen jas urpaqtyń bolashaǵyna tóndirip otyrǵan qaýpin talqylady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

Búgingi tańda Qazaqstanda memleket pen halyqaralyq býkmekerlik kompanıalar arasynda jasyryn qarjy jáne aqparattyq kúres júrip jatyr. Spıkerlerdiń pikirinshe, elde engizilip jatqan Biryńǵaı esep júıesi (BEJ) qumar oıyndar naryǵyn ashyq etýge baǵyttalǵan memlekettik bastama. Alaıda bul júıe býkmekerlik kompanıalardyń múddesine qaıshy kelgendikten, syrttan uıymdastyrylǵan qarsylyq pen manıpýlásıalar kúsheıip keledi.

Qoǵam belsendisi Jarqyn Kúrentaevtyń sózinshe, qazirgi ýaqytta Qazaqstanda 13 býkmekerlik kompanıa jumys isteıdi. Byltyr iske qosylǵan 100% memlekettik “BEJ” operatorynyń pılottyq jobasy kezinde bir kúnniń ishinde 800-ge jýyq zańsyz oıyn mekemesi anyqtalǵan.

Sonymen qatar Kúrentaev bul naryqtyń kólemi 3 trıllıon teńgege deıin jetkenin aıtyp, qarjynyń kóp bóligi shetelge ketip jatqanyn atap ótti.

“Mysaly, “Fonbet” kompanıasynyń túpki ıesi — Eýroodaq azamaty Antonıs Zertalıs. Al “Parımach” keńsesi Kıprde tirkelgen. Demek elden mıllıardtaǵan qarjy syrtqa ketip jatyr. Biz buǵan beıjaı qaraı almaımyz”, - dedi ol.

Jarqyn Kúrentaevtyń aıtýynsha, bul syrt kózge baıqalmaıtyn, biraq qoǵamdy ishten álsiretip jatqan úrdis.

“Bul tynysh soǵystyń qurbandary balalarymyz ben qoǵam. Sondyqtan únsiz qalýǵa bolmaıdy”, -  dep túıindedi qoǵam belsendisi.

Zańger ári qoǵam belsendisi Álnur Iláshev te býkmekerlik naryqtaǵy qarjy aınalymy men onyń saıası yqpalyna toqtaldy.

“Býkmekerlik bıznes el ekonomıkasyna naqty paıda ákelmeıtin sala. Ol ne óndiris jasamaıdy, ne adam kapıtalyna úles qospaıdy. Bul — halyqtan aqsha alý tetigi ǵana. Iá, salyq tólenedi, biraq onyń qoǵamǵa ákeletin paıdasy shamaly”, — dedi Iláshev.

Ol bul naryqtaǵy qarjy aınalymynyń kólemi el ekonomıkasynyń keıbir strategıalyq salalarymen teńesip qalǵanyn atap ótti.

Resmı derekterge sáıkes, býkmekerlik bıznestegi aınalym kólemi 3,5–5 trıllıon teńge aralyǵynda. Bul — memlekettik búdjetten Ulttyq qorǵa jyl saıyn bólinetin qarajatqa shamalas soma.

2023 jyldyń ózinde Olimpbet 130 mlrd teńge, taǵy bir kompanıa 68 mlrd teńge, al Fonbet shamamen 10 mlrd teńge salyq tólegen. Bul tek resmı kórsetkishter, beıresmı aınalym kólemi belgisiz.

“Mundaı qarjy kólemi júrgen jerde mindetti túrde saıası yqpal da júredi. Úlken kapıtal árqashan saıasatpen baılanysty. Bul jerde tek bıznes emes, bılik pen ekonomıkalyq toptardyń múddeleri qaqtyǵysyp otyr”, — dedi ol.

Sonymen qatar psıholog Juldyz Baımuhanova lýdomanıanyń jastar arasynda qaýipti deńgeıge jetkenin aıtty.

Mamannyń aıtýynsha, bul táýeldiliktiń eń jasyryn, biraq eń qaýipti túri. Sebebi ol adamnyń psıhıkasyn buzyp qana qoımaı, basqa zıandy ádetterge de jolyn ashady.

“Táýeldilik eshqashan jalǵyz kelmeıdi. Ol ózimen birge esirtkige jáne ishimdikke táýeldilikti, psıhologıalyq kúızelisti ala keledi. Al munyń sońy qaıǵyly jaǵdaılarmen aıaqtalyp jatady”, — dedi Baımuhanova.

Psıholog qazirgi tańda bul baǵytta arnaıy daıyndalǵan mamandardyń joq ekenin atap ótti.

“Bizdiń elde balalarmen jumys isteıtin addıktolog mamandar joqtyń qasy. Biz kóbine ishimdik pen esirtkige táýeldilikti zertteımiz, al lýdomanıa múlde nazardan tys qalyp otyr”, — dedi ol.

Baımuhanova óz tájirıbesinen naqty mysal keltirdi.

“Keshe ǵana qabyldaýyma 14 jastaǵy qyzdy alyp keldi. Onyń qaryzy — úsh mıllıon teńge. Sol qaryzdy óteý úshin ol jezókshelikke barǵan”, — deıdi ol.

Onyń aıtýynsha, jasóspirimder arasynda býkmekerlik saıttarǵa tirkelý, onlaın oıyndarǵa bás tigý úırenshikti qubylysqa aınalǵan.

Maman mundaı jaǵdaılardyń artýyna ınternet pen blogerlerdiń jarnamasy tikeleı áser etip otyr deıdi.

“Nege blogerler býkmekerlik kontorlardy jarnamalaıdy? İshimdik pen esirtkini jarnamalaýǵa tyıym salynǵan, biraq bul da sondaı zıandy, tipti odan da qaýipti dert! Búginde blogerler balalardyń kýmırine aınalǵan. Al olar býkmekerlerdi jarnamalaǵanda, bala oılanbastan senip, bás tige bastaıdy”, — dedi psıholog.

Baımuhanovanyń sózinshe, jasóspirimderdiń psıhıkasy tolyq qalyptaspaǵan, sondyqtan olar ońaı aldanady. Al qaryzǵa batqan sátte ózderin tyǵyryqqa tirelgendeı sezinip, sýısıdke deıin barýy múmkin.

“Munyń bári — bizdiń qoǵamnyń shyndyǵy. Biz únsiz qalmaýymyz kerek. Lýdomanıaǵa qarsy naqty zańnamalyq sharalar qabyldanýy tıis. Óıtkeni bul — balalarymyzdyń bolashaǵyna tóngen úlken qaýip”, — dep túıindedi Juldyz Baımuhanova.

Eske salaıyq, buǵan deıin Májilis depýtaty Ermurat Bapı oıyn bıznesi salasyna baılanysty memlekettik organdarǵa joldaǵan depýtattyq saýalyna qatysty túsinikteme bergen edi. Bul týraly halyq qalaýlysy óziniń resmı paraqshasynda málimdedi.

Depýtattyń aıtýynsha, onyń saýalyna baılanysty keıbir buqaralyq aqparat quraldary men ınternet-resýrstar jarıalaǵan orys tilindegi materıaldarda naqty derekter burmalanyp ketken. Sol sebepti Ermurat Bapı resmı túsiniktemesin eki tilde — qazaq jáne orys tilderinde berýdi jón kórgen.

«Resmı qujat úlgisindegi saýaldy baspasózde mazmundaý kezinde uqyptylyq qajet. Sebebi burmalanǵan derek qoǵamda qate pikir qalyptastyrýy múmkin», — dedi depýtat.

Ermurat Bapıdiń aıtýynsha, qosymsha zertteý men ýákiletti organdarmen júrgizilgen konsýltasıalar nátıjesinde Biryńǵaı esep júıesine (BEJ) qatysty buǵan deıin taratylǵan keıbir aqparattar naqtylanýdy qajet etetini anyqtalǵan.

Resmı derek boıynsha, jobanyń pılottyq kezeńi 2024 jylǵy 15 tamyzda iske qosylǵan. Júıe jasandy ıntellekt arqyly kúnine 800-ge jýyq zańsyz ınternet-saıttardy avtomatty túrde buǵattaı alady. Buǵan deıin mundaı jumystardy memlekettik organdar qolmen júrgizip, ol alty aıǵa deıin sozylatyn.

Bapıdiń málimetinshe, BEJ jobasynyń negizgi maqsaty — qazaqstandyq oıyn bıznesi salasynda ashyq ári senimdi sıfrlyq orta qalyptastyrý, zańsyz onlaın-kazıno men býkmekerlik saıttardy anyqtap, buǵattaý.

Júıeniń memlekettik operatory – Mádenıet jáne sport mınıstrligine qarasty «Operator ESÝ» JSHS, ol 100% memleket menshigindegi uıym bolyp tabylady. Barlyq serverler «Ulttyq aqparattyq tehnologıalar» AQ ınfraqurylymynda ornalasqan, sondyqtan derekterdiń syrtqa taralý qaýpi joq.

Sonymen qatar depýtat aldaǵy ýaqytta zańnamalyq túzetýler engiziletinin atap ótti. Jańa normaǵa sáıkes, býkmekerlik kompanıalar aınalymynyń 3%-yn áleýmettik jáne sporttyq jobalardy qoldaýǵa baǵyttaıtyn bolady:

• 1% — «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qoryna;
• 1% — sportty damytýǵa arnalǵan «SportQory» qoryna;
• 1% — Ulttyq olımpıada komıteti janyndaǵy qorǵa aýdarylady.

Ermurat Bapı mundaı sharalar halyqaralyq tájirıbege negizdelgenin jáne salanyń ashyqtyǵyn arttyrýǵa, kóleńkeli aınalymdy azaıtýǵa baǵyttalǵanyn atap ótti.

«Men ýákiletti organdarmen birge júıeniń iske asýyn ári qaraı da baqylap, azamattardy onyń nátıjeleri týraly habardar etip otyramyn», — dedi Májilis depýtaty.