Бас шаһарда өткен халықаралық басқосудың нағыз диалог алаңы деуге лайық болды, оның миссиясы да айқын. Біріншіден, әлемде болып жатқан түрлі геосаяси және басқа да жағдайды ашық талқылау, ортаға салу; Екіншіден, әлем елдерінің алдында тұрған негізгі қиындықтар мен дағдарыстарды анықтау және шешу жолдарын ақылдасу; Үшіншіден, өзара ынтымақтастық рухында диалог арқылы осы сын-қатерлерге қарсы тұру; Төртіншіден, көпжақтылықтың жалпы мәдениетін жаңарту және қалпына келтіру; Бесіншіден, бейбітшілік, прогресс және ынтымақтастық үшін күрес шараларын күшейту әрі осы мүддеге басымдық беру.
Жиында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың: «Бұл форум бізге бұрынғыдан да қажет болып тұрған уақытта – бұрын-соңды болмаған геосаяси шиеленіс кезінде белсенділікті арттыруға тікелей ықпал етеді. Тірі қалу үшін жаһандық жүйе элита үшін емес, бейбітшілік пен гүлденуді қамтамасыз ете отырып, барлығы үшін жұмыс істеуі керек», - дегені сондықтан. Ол осы отырыста Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылғаннан бері салынған әлемдік тәртіптің іргетасы туралы да әңгіме қозғады. Әлемдік тәртіп іргетасының жойылу үдерісіне куә болып отырғанымызды айтты.
«БҰҰ бүкіл адамзатты біріктіретін бірден-бір әмбебап жаһандық ұйым болып қала береді. Бұл арада біз кездесуде табысқа жете алмаймыз. Қауіпсіздік кеңесін кешенді реформалаусыз ағымдағы сын-қатерлер кеңестегі «орта державалар» өкілдерінің дауыстары неғұрлым салмақты және естілуі үшін қажет», - деді Мемлекет басшысы. Сонымен қатар ол COVID-19-дан қарулы қақтығысқа дейінгі соңғы «жаңа дағдарыстар» нәзік халықаралық экожүйеге қауіп төндіретінін атап өтті. Ал бұл тұрақсыздықтың себептері біздің өткен тарихымызда жатыр.
Сондай-ақ Қасым-Жомарт Кемелұлы 30 жылдан кейін бізді бөлетін бұрынғы "блок" ойлауының қайта оралғанының куәсі болып отырғанымызды жеткізді. Бөліну күштері тек геосаяси ойындарға қатысты емес. Оның экономикалық астары да бар. Экономикалық саясаттың өзі ашық түрде қару ретінде қолданылады. Бұл конфронтацияға санкциялар мен сауда соғыстары, мақсатты қарыз саясаты, қаржы көздеріне қолжетімділікті шектеу немесе олардан оқшаулау және инвестицияларды бақылау кіреді.
«Осы факторлар бірігіп соңғы онжылдықтардағы жаһандық бейбітшілік пен өркендеу негізделген еркін сауда, жаһандық инвестиция, инновация және адал бәсекелестік сынды іргетастарды бірте-бірте бұзады», - деді Қазақстан президенті. Бұл дегеніміз, өз кезегінде әлеуметтік шиеленісті, мемлекеттердің ішкі қарым-қатынасын және олардың арасындағы алауыздықты тудырады. Ал мәдениет пен құндылықтардағы алшақтықтардың кеңею тенденциялары экзистенциалды қауіптерге айналды.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың пайымынша, бұл үрдістерді кері қайтару әрекеттері кең таралған жалған ақпаратқа байланысты қиындай түсуде, ол бүгінгі күні одан да күрделі және қауіпті болып отыр. Сонымен қатар, жасанды интеллекттен биотехнологияға дейінгі жаңа технологиялардың жаһандық салдары бар, бірақ олар тек тар шеңберде жүзеге асырылады. Осы факторлар бірігіп жаһандық әлемдік тәртіпті сыни деңгейге итермелеп отыр. Осындай әрекеттердің нәтижесінде сенімсіздік күшейе түсті, бұл белгілі халықаралық форумдардың, қолданыстағы құрылымдардың, қауіпсіздік режимдерінің, таратпау тетіктерінің жұмыс істеуіне кері әсер етеді. Содан соң жер бетіндегі елдер белгісіздікке, тұрақсыздық пен қақтығыстарға тап болады.
«Бұл, өз кезегінде, соңғы қаруларға, сайып келгенде, ешнәрсеге кепілдік бермейтін қорғаныс шығындарының ұлғаюына итермелейді. Бұған жарты ғасырда алғаш рет біздің алдымызда жаңа қару-жарақтарды сатып алудың келешегі бар екендігі де дәлелдейді. Осының барлығы климаттың экзистенциалды өзгеру қаупіне шұғыл түрде назар аудару қажет кезде болып отыр», - деді Мемлекет басшысы.
Президент айтқан негізгі ой – геосаяси қысым факторлары елдерді бір-бірінен алшақтатса, мемлекеттер жақындасу, өзара әрекеттесу, ынтымақтасу, бір-біріне жақындау үшін айқын да қуатты императив алдында тұр. Осындай уақытта Астана халықаралық форумы бұл үрдісті кері қайтарудың тағы бір мүмкіндігін береді. Тек кездесіп, кеңесіп, проблемаларымыз, алаңдаушылықтарымыз бен үміттеріміз туралы өзара шынайы болу арқылы халықаралық қоғамдастық бұл мәселелерді шеше алады. Тек осылай ғана біз ортақ болашағымызды қалыптастыра аламыз және бәріміз үшін неғұрлым тұрақты, әділ және гүлденген әлемді біртіндеп құруға орала аламыз.
Қазақстан Президенті басқа елдерді 2026 жылы БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың қамқорлығымен Қазақстанда аймақтық климаттық саммит өткізуді ұсынды. Бұл орайда, еліміз жасыл экономиканың орасан зор мүмкіндіктерін ұсына алады және жаңартылатын энергия хабына айнала алар еді. Дегенмен, уақыт біз жақта емес. Бізге қажетті жылдамдықпен жасыл экономиканы декарбонизациялау және құру үшін ресурстар мен серіктестік қажет. Оның айтуынша, жаһандық климаттық төтенше жағдай біздің өзара тәуелділігіміз бен тағдырымыздың ортақтығының ең айқын мысалы болып табылады. Біз қаласақ та, қаламасақ та бір-бірімізбен байланыстымыз.
«Осы шындықты ескере отырып, қалай бірге жұмыс істеу керектігін анықтағандар табысқа жетеді, ал істей алмайтындар сәтсіздікке ұшырайды. Көпжақтылықты негіздейтін БҰҰ принциптері мен құндылықтары бұл мәселені шешудің ең тиімді жолы ғана емес, жалғыз тәсілі. Бұл Астана халықаралық форумының ұстанымдары, зияткерлік тамыры – ортақ мәселелерді шешу және ынтымақтастыққа, дамуға және ілгерілеуге ұмтылу үшін диалог алаңы», - деді Қазақстан Президенті.
Оның дерегінше, Орталық Азияның екі ұлы өзені – Сырдария мен Әмудариядағы су деңгейі 2050 жылға қарай шамамен 15 пайызға төмендейді. Аймақтағы экологиялық апаттың алдын алу үшін басқа елдер Халықаралық Аралды құтқару қорын қолдауға көбірек қаражат бөлу қажет. Су мәселесі мен климаттың өзгеруі бір-бірімен тығыз байланысты. Орталық Азия - су қауіпсіздігіне тек тығыз ынтымақтастық пен тиімді таңдалған бірлескен шаралар арқылы ғана қол жеткізуге болатын аймақ.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың сөзіне қарағанда, Қазақстан геосаяси сілкіністерге қарамастан, Орталық Азиядағы экономикалық локомотив қызметін жалғастырып жатыр. Өйткені, еліміз ежелден Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің тоғысқан жері. Бұл форум көп жағынан ұлы Еуразия даласының мәдениеті мен тарихына сәйкес келеді.
Сонымен, Мемлекет басшысы Қытайды Еуропалық Одақпен байланыстыратын Орта дәліз немесе Транскаспий халықаралық көлік бағытын мысалға келтірді, бұл сауда мен инвестиция үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
«Бұл бағыт Үнді мұхиты арқылы жүк тасымалдау уақытын екі есеге дерлік қысқартады. Мен сондай-ақ Қазақстанның экономикалық дамуға және аймақішілік байланыстарды нығайтуға ықпал ететін "Бір белдеу, бір жол" бастамасындағы шешуші рөлін атап өткім келеді. Біз бүгін осында отырған мемлекеттер мен адамдар арасындағы физикалық өзара байланысты нығайтуға, сондай-ақ серіктестер мен достар ретінде біздің қауымдастықтар арасындағы байланыстарды кеңейтуге ұмтыламыз. Осы факторлардың барлығын ескере отырып, бүгінгі күні Қазақстан шын мәнінде жаһандық, ең бастысы, сенімді сауда-экономикалық мемлекет деп айта аламыз», - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Ол Алматыда БҰҰ-ның Орталық Азия мен Ауғанстанның орнықты даму мақсаттарының өңірлік орталығын құруды ұсынды. Себебі, біздің еліміз бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті нығайту жолында әрқашан бар күш-жігерін жұмсап келеді. Біз ядролық қарусыздануды табанды түрде жақтаймыз және Ядролық қаруды таратпау туралы шартты ұстанамыз. Біздің еліміз Сирия дағдарысын шешу үшін Астана бейбітшілік процесіне бастамашы болды. Елордамыз әлемдік діндер көшбасшыларының съездері өтетін тұрақты орынға айналды. Қазақстан Ауғанстандағы гуманитарлық дағдарысты еңсеруге белсене қатысып отыр.
«Штаб-пәтері Астанада орналасқан Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі аймақтық және жаһандық проблемаларды шешудің беделді тетігіне айналды. Біз Ауғанстандағы гуманитарлық дағдарысты еңсеруге белсене атсалысудамыз. БҰҰ қамқорлығымен ауған халқына жан-жақты көмек көрсетуді бұдан әрі арттыру қажеттігін де атап өткім келеді. Осы тұрғыда Алматыда БҰҰ-ның Орталық Азия мен Ауғанстанның тұрақты даму мақсаттарының өңірлік орталығын құру маңызды», - деп түсіндірді саясаткер.
Сонымен қатар ол жиында Қазақстанның жаһандық және өңірлік әріптестерімізбен достық қарым-қатынастарын сақтауға бар күш-жігерін салып жатқанын атап өтті. Біз әділеттілік, заң үстемдігі, теңдік қағидаттарын енгізу бойынша жаңа реформалық күш-жігерді қолға алып жатырмыз.
«Менің кредом анық тұжырымдалған: заңдылық пен тәртіп. Бұл «Жаңа Әділ Қазақстанды» құрудың берік іргетасы. Біз өте қысқа мерзімде институттарымызды реформаладық, президенттің өкілеттіктерін шектедік, Конституцияға өзгерістер енгіздік, саяси және экономикалық жүйелерді қайта іске қостық, сыбайлас жемқорлықтың тамырын жойдық», - деді Мемлекет басшысы. Оның пікірінше, қазіргі Қазақстан екі жыл бұрынғыдан өзгеше.
Осы тарихи халықаралық басқосуға қатысты меценат, кәсіпкер Нұрлан Смағұлов БАҚ-та ойын тарқатқан. Ол бізді өңдеу өнеркәсібі, машина жасау салаларындағы индустриалды жобалар қызықтыратынын жеткізді. Біз үшін қазір идеологиялық тұрғыдан Жаңа Қазақстанды емес, бизнес тұрғысынан Жаңа Қазақстанды позициялау өте маңызды. «Біз көптеген жобаларды жүзеге асыра аламыз. еуразиялық кеңістікте, атап айтқанда, өңдеу өнеркәсібінде мемлекет өзінің мұнай долларларын қайта бағыттап, индустрияландыруға ақша құйғысы келеді. Мен сарапшылардың мұны өте оң бағалап, біздің елдегі өте үлкен әлеуетті көріп отырғанын байқадым», - деді ол.
Ал Арменияның өкілі, журналист Геворг Меликянның пікірінше, қазіргі әлемдегі жаһандық проблемалар мен сын-қатерлердің саны азаймай отыр. Мұндай форумдар тұрақты бейбітшілікті, ынтымақтастықты, өзара тиімді қарым-қатынастарды, болжамдылықты және қауіпсіздікті орнатуға мүдделі барлық елдерге қажет.
«Астана халықаралық форумы – байланыстарды орнатуға, түрлі субъектілер арасындағы өзара іс-қимылды нығайтуға және тиімді және көпжақты диалогты тереңдетуге бағытталған жақсы алаң, әсіресе халықаралық қатынастар жүйесіндегі поляризацияның күшеюі, державалар арасындағы жалғасып жатқан стратегиялық бәсекелестік жағдайында таптырмайтын орта», - деді Армения өкілі. Оның пайымынша, форум диалогқа, тәжірибе алмасуға және достастыққа ықпал ете отырып, БҰҰ, ЕҚЫҰ-мен қатар баламалы алаңға айналып, инновациялық, стандартты емес, сонымен бірге практикалық шешімдерді табуға көмектесе алады.
Геворг Меликян сондай-ақ Қазақстанның ежелгі Жібек жолынан бері Шығыс пен Батыс арасындағы көпір ретінде қалыптасып келе жатқанын атап өтті. Еліміз Еуразияның қақ ортасындағы стратегиялық географиялық орны және халықаралық аренадағы көпір салушы ретіндегі беделі маңызды рөл атқарады. Астана халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті белсенді түрде ілгерілету үшін маңызды жаһандық форумдар мен платформалар құру арқылы да өзінің геостратегиялық позициясын жүзеге асыруға ұмтылуда. Астана сыртқы саясаты арқылы барлық елдермен оң қарым-қатынасты сақтай отырып және әлемде өздерінің тәуелсіз ұстанымдарын нығайта отырып тұрақтылығын берік етті.
«Қазақстан өзін бейтарап және бейбітшіл мемлекет ретінде көрсетеді, жанжалдарды еңсеру мен ымырашыл шешімдерді табу бойынша дипломатиялық күш-жігерді белсенді жүргізеді. Сондай-ақ ел көпполярлы әлемді дамытуға және барлық мемлекеттердің экономикалық әрі әлеуметтік дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға ұмтылуда. Сонымен қатар аймақтық және халықаралық ұйымдарға белсенді қатысуымен, сондай-ақ халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға, энергетика және тұрақты даму саласындағы ынтымақтастыққа бағытталған бастамаларды қолдауымен ерекшеленеді», - деді Геворг Меликян.
Форум алаңында екіжақты келіссөздер залдары қызмет етті. Олардың барлығы В2В, B2G, B2C және т.б. орналасқан. Apple, Google, Amazon сияқты американдық IT компанияларымен өткен бизнес-форум да табысты ұйымдастырылды деуге негіз бар. Өйткені, Қазақстанға батыс, оңтүстік-шығыс компаниялары үлкен қызығушылық танытты.
