ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءار ەلدىڭ ءوز اەس-ى بولۋ كەرەكتىگى جونىندە سالا ماماندارى، قوعام بەلسەندىلەرى بيىك مىنبەرلەردە ايتىپ ءجۇر. قازاقستاندا اەس سالۋشى ۆەندوردى تاڭداۋ كۇن تارتىبىندە تۇر. بىلەتىنىمىزدەي، حالىق اراسىندا اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارى بەلسەندى جۇرۋدە.
اەس سالاتىن ورىن رەتىندە الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن اۋىلىنىڭ ماڭى بالقاش كولى جانى قاراستىرىلىپ وتىر. الەمنىڭ 30-دان استام ەلىندە بار اەس – تازا ەنەرگيا كوزىن وندىرەتىنىن جانە ەكولوگياعا تيگىزەر زالالى از ەكەنىن مىسالدارمەن ءتۇسىندىرىپ جۇرگەن ەكولوگ ماماندار از ەمەس. ءدال قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن پارنيكتىك گاز بەن كومىردىڭ اۋانى لاستايتىنىن دا ايتىپ دابىل قاعۋدا.
بۇل جونىندە ەكولوگ ورىنباسار توعجانوۆتان سۇراعانىمىزدا، «عىلىمي زەرتتەۋلەر تۇرعىسىنان ايتساق، اەس-تىڭ بالقاش كولىنە تىكەلەي زيانى بار دەۋگە نەگىز جوق. سۋدى تەك تۇتاس جۇيەنى سالقىنداتۋ ءۇشىن عانا قولدانادى. سول ءۇشىن دە كوپ ەل اەس-تى تەڭىزدىڭ، كولدىڭ جاعاسىنا سالادى. بۇگىندە ادامزاتتى قاتتى قيناپ تۇرعانى – بۇكىلعالامدىق جىلىنۋ پروسەسى. بۇل ءومىر ءسۇرۋدى اسا قيىنداتاتىن پروسەسس. وسى جاعىنان العاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ پايداسى بار. بىرىنشىدەن، اتموسفەراعا ەشقانداي كومىرقىشقىل گازىن، باسقا دا پارنيكتىك گازداردى شىعارمايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اەس – ەڭ تازا ەكولوگيالىق ءارى ءتيىمدى ەنەرگيا» دەگەن پىكىردە.
ەكولوگ ورىنباسار توعجانوۆتىڭ پىكىرىنشە، اەس ءوزىنىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن دە جۇمىس ىستەي بەرەدى. «ياعني، كەمىندە 20 جىل ۇزدىكسىز ارەكەتتە بولادى. بىرتە-بىرتە سۋۋى كەرەك. ال ودان كەيىن زالالسىزداندىرىلادى.
«ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ەنەرگيانىڭ بىردەن-بىر كوزى – اەس. بۇل ەلدىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىن، دەڭگەيىن كوتەرەدى. اەس-تى پايدالانۋ – عىلىمدى دامىتۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسادى، جاس عالىمداردىڭ اتوم سالاسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتادى. ەكونوميكا دامىپ، ينفراقۇرىلىم ماسەلەسى شەشىلىپ، ونەركاسىپ ورىندارى اشىلادى»، – دەيدى ەكولوگ و. توعجانوۆ.
ءقازىر حالىق اراسىندا اەس-تى قولداۋشىلار سانى از ەمەس، تەك راديوفوبيانى جەڭۋ كەرەك دەيدى ماماندار. بۇل تۇرعىدا ەكولوگ ورىنباسار توعجانوۆ: «راديوفوبيانى جەڭۋ – وڭاي ەمەس. وعان ۋاقىت كەرەك. ەڭ باستىسى، حالىق اراسىندا ءجۇرىپ جاتقان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن توقتاتپاي جۇيەلى تۇردە ءارى قاراي جۇرگىزە بەرۋ كەرەك. ماماندار حالىقپەن كەزدەسۋدى جالعاستىرىپ، قاجەتتى ماتەريالداردى باق-تا ءالى دە جاريالاي بەرۋى قاجەت. بۇعان ماگاتە ماماندارى دا پىكىر بىلدىرگەنى ءجون. ماسەلەن، فرانسيا ەلەكتر كوزىنىڭ 60 پايىزىن اەس-تان الادى. ال راديوفوبيا جايلاعان گەرمانيادا ستانسيا جۇمىسىن توقتاتىپ جاتىر. ءبىراق كۇنىنە بىرنەشە رەت جەر سىلكىنىسى تىركەلەتىن جاپونيادا اەس كوپ. ونداعان ستانسيا بار. مۇندا ءبىر عانا اپات بولدى. جۇرت فۋكۋسيماداعى بۇل اپاتتىڭ سەبەبى مەن سالدارىن بىلمەي تۇرىپ، ۇرەيگە بوي الدىرادى. نەگىزىنەن بۇل ادام فاكتورىنان بولعان اپات. قۇرىلىس جۇمىسى كەزىندە سۋنامي بولاتىن جاعالاۋعا جاقىن جەرىنە تولقىننىڭ كۇشىن ازايتاتىن سۋ استىنداعى قۇرىلعى سالىنباي كەتكەن. جالپى العاندا، ءقازىر اەس-تەردىڭ قاۋىپسىزدىگى جەتىلدىرىلدى. سوندىقتان دا سەنىمدى ەنەرگيا كوزىنە اينالدى. ەنەرگيا قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كەرەك. بۇكىلعالامدىق جىلىنۋ پروسەسىن بولدىرماي جانە وسىعان قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ءۇشىن وتىن جاعۋدى، ياعني كومىر، گاز، مازۋت بولسىن، كومىرسۋتەكتى جاعۋدى بارىنشا ازايتىپ، ءتىپتى توقتاتۋىمىز قاجەت. قالاي بولعاندا دا، ادامزات ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن پارنيكتىك گازدى شىعارۋدى دوعارۋدى قولعا العان ءجون. ەڭ تاپتىرمايتىن ەنەرگيا كوزى، سەنىمدى ءارى ءتيىمدى قۋات كوزىن بەرەتىن – اەس»، - دەيدى ەكولوگ مامان.
«بالاما ەنەرگيا كوزدەرى – سۋ، جەل، كۇن ەلەكتر ستانسياسىن نەگە دامىتىپ، پايدالانبايمىز؟» دەيتىندەر دە بار. بۇعان ەكولوگتىڭ جاۋابى دايىن. «ارينە، بالاما ەنەرگيا كوزىن پايدالانۋعا بولادى. ءبىراق بۇلار اۋا رايىنا تاۋەلدى. كۇن بۇلتتى بولسا، ەنەرگيا از وندىرىلەدى. ءتۇن ۋاقىتىندا مۇلدەم جوعالادى. ال جەل ەلەكتر ستانسياسى – جەلدىڭ قۋاتىنا بايلانىستى. جەل تۇراقتى سوعىپ تۇرسا، ارينە جاقسى. الايدا، جەل دە ەشقاشان ۇنەمى ءبىرقالىپتا تۇرمايدى. سول سياقتى ەلىمىزدە سۋ ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ مۇمكىندىگى از. بۇل ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى جالعاستىرا بەرۋ كەرەك. دەگەنمەن، بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى – وتىن جاعاتىن ەنەرگيا ەمەس، بالاما ەنەرگيا كوزدەرى مەن اەس بولىپ قالا بەرمەك»، – دەپ تۇيىندەدى پىكىرىن ەكولوگ ورىنباسار توعجانوۆ.
