تابيعاتتىڭ تىلسىم قويناۋىندا كوزگە كورىنبەيتىن قاۋىپتەر از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى - تۋليارەميا اتتى جۇقپالى اۋرۋ.تاريحتا تالاي حالىقتىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرگەن بۇل دەرت بۇگىن دە وزەكتى. اتالعان ىندەت قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەدى. سوڭعى جاڭالىقتارعا ۇڭىلەتىن بولساق، پاۆلودار وبلىسىندا «كىشى وبا» دەپ اتالاتىن تۋليارەميانىڭ ەكى جاعدايى تىركەلدى. ەندەشە، تۋليارەميا دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ بەلگىلەرى، تارالۋ جولدارى، ساقتانۋ شارالارى قانداي؟ وسى سۇراقتارعا توو «Green Clinic» ەپيدەميولوگ دارىگەرى بايگۋلوۆا گۋلدانا ءبىلال قىزى جاۋاپ بەردى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
تۋليارەميا: «كىشى وبا» جانە ونىڭ قاۋىپتىلىگى تۋرالى
«تۋليارەميانى ءجيى «كىشى وبا» دەپ ايتۋ سەبەبى وسى اۋرۋدىڭ كلينيكالىق كورىنىسى وبامەن ۇقساس بولۋىندا. تۋليارەميا جانە وبادا دا دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، ۋلانۋ بەلگىلەرى ايقىن بولادى. ليمفا تۇيىندەرى قابىنىپ، كەيدە وكپەنىڭ قابىنۋىنا دا اكەلۋى مۇمكىن. سىرتقى كورىنىسى بويىنشا ناۋقاس وباعا شالدىققان ادامعا ۇقسايدى. بۇل اۋرۋدىڭ قوزدىرعىشىنىڭ جۇقپالىلىعى جوعارى. بۇرىن وبا سياقتى اسا ءقاۋىپتى ينفەكسيا قاتارىنا جاتقىزىلعان. اۋرۋدىڭ اعىمى جەڭىل ەمەس- دەر كەزىندە ەم قابىلدانباسا، اۋىر اسقىنۋلارعا ۇلاسىپ، ءتىپتى ولىمگە دۋشار ەتۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، ءولىم-جىتىم كورسەتكىشى وبا دەرتىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن. حح عاسىردا تۋليارەميانى العاش زەرتتەي باستاعاندا، ونى «كىشى وبا» دەپ اتاعان. بۇل اتاۋ اۋرۋدىڭ قاۋىپتىلىگىن، كلينيكاسى مەن ەپيدەميولوگياسى بويىنشا وبامەن ۇقساستىعىن كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلعان، ءبىراق ءولىم-جىتىمى اناعۇرلىم تومەن»،- دەيدى ەپيدەميولوگ دارىگەر.
تۋليارەميا قالاي بىلىنەدى؟ ونىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى قانداي؟
«تۋليارەميانىڭ العاشقى بەلگىلەرى تۇماۋعا ۇقسايدى:دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، قالتىراۋ، السىزدىك، باس اۋرۋى پايدا بولادى. كەيىن ليمفا تۇيىندەرى ۇلكەيىپ، اۋىرسىنۋى مۇمكىن، كەيدە تەرىدە ويىق جارا شىعادى. اۋرۋدىڭ تۇرىنە بايلانىستى كوز، تاماق، وكپە دە زاقىمدالۋى ىقتيمال.»
ينفەكسيا قانداي جولدارمەن جۇعادى؟ قاي ادامدار ءقاۋىپ توبىندا؟
«تۋليارەميانىڭ جۇعۋ جولدارى بىرنەشە:
ءترانسميسيۆتى ياعني كەنە، ماسا، سونا شاققاندا؛
كونتاكتتى- جابايى كەمىرگىشتەرمەن نەمەسە ولاردىڭ تەرىسىن وڭدەۋمەن بايلانىستا بولعاندا؛
اليمەنترالى- تۋليارەميا قوزدىرعىشتارىمەن لاستانعان سۋ ىشكەندە نەمەسە ازىق-تۇلىك ارقىلى؛
ءقاۋىپ توبىنا، ەڭ الدىمەن، اۋىل شارۋاشىلىعىندا ەڭبەك ەتەتىن جاندار، اڭ مەن بالىق اۋلاۋدى كاسىپ ەتكەندەر، ورمان ءىشىن مەكەن ەتكەندەر، سونداي-اق تابيعات اياسىندا ءجيى بولاتىن ازاماتتار جاتادى.»،- دەيدى ەپيدەميولوگ مامان.
حالىققا قانداي الدىن الۋ شارالارى ۇسىنىلادى؟
«تۋليارەميا اۋرۋلارى كوبىنە تابيعي وشاقتىق اۋرۋلار بولىپ ەسەپتەلىنەدى جانە تۋليارەميا اۋرۋى بويىنشا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە سولتۇستىك-شىعىس اۋداندارىندا تىركەلىپ وتىرادى. ارينە بەلگىلەپ كەتۋ كەرەك، تۋليارەميا اۋرۋى بويىنشا ءقاۋىپ توپتارى بار. ولارعا وتانىمىزدا جوسپارلى تۇردە ەگۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى، الايدا، مەن، ەپيدەميولوگ-دارگىەر رەتىندە، ەرەكشە توقتالىپ وتكىم كەلەتىنى- تابيعات اياسىندا دەمالۋدى ۇناتاتىندار مەن اڭشىلىقپەن اينالىساتىندار ءۇشىن ساقتىق شارالارىنىڭ اسا قاجەت ەكەنى. تابيعاتقا شىققانىمىزدا كەنەدەن ساقتانۋ قاجەت، ول ءۇشىن قورعانىش كيىم كيىپ، ياعني جابىق، اشىق تۇستە بولسا (كەنە جابىسقانىن كورۋ ءۇشىن)، ارنايى رەپەللەنتەر (جاندىكتەردەن ءدارى) قولدانىپ، قايناماعان سۋدى ىشپەي، جابايى جانۋارلاردىڭ ولەكسەسىنە تيمەۋ، ال كەنە شاققان جاعدايدا تەز ارادا ەمحاناعا قارالۋ- باستى ەرەجەلەر. مۇنداي جاعدايدا جەرگىلىكتى ەمحانادا ارنايى تەكسەرۋدەن ءوتىپ، ارنايى ەم شارا جۇرگىزىلۋ قاجەت. ءوز ۋاقىتىندا تەز ەم شارا جاساۋ ادام ءومىرىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
سونداي-اق جالپىلاما شارالار دا بار: اۋىلدىق جەردە سانيتارلىق تازالىقتى ساقتاۋ، بۇل- ىندەتتىڭ الدىن الۋداعى باستى قادام. سەبەبى، تۋليارەميانىڭ نەگىزگى تارالۋ كوزى- كەمىرگىشتەر مەن كەنەلەر، سونداي –اق سونا سياقتى قان سورعىش جاندىكتەر. تۋليارەميالىق جاعدايدى ۇنەمى ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋدا ۇستاۋ، دەزينسەكسيا جانە كەمىرگىشتەرگە قارسى دەراتيزاسيالىق شارالار جاساۋ ماڭىزدى. ارينە، بۇل شارالاردىڭ ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جانە سانيتارلىق- اعارتۋشىلىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋ- اسا ماڭىزدى»،- دەيدى ەپيدەميولوگ دارىگەر.
ەپيدەميولوگ-دارىگەر گۇلدانا ءبىلال قىزى: «تۋليارەميانىڭ الدىن الۋ- قاراپايىم ساقتىقتان باستالادى»
«تۋليارەميانىڭ ءقاۋپى ەڭ جوعارى كەزەڭ-جاز جانە كۇز ايلارىندا. ياعني، كەنەلەر مەن ماسالار بەلسەندى كەزەڭدە. تۋليارەميانى العاشقىدا تۇماۋعا ۇقسايتىندىقتان اجىراتۋ قيىن. ناقتى دياگنوز زەرتحانالىق تالداۋ (پتر، سەرولوگيا) ارقىلى بىرنەشە كۇن ىشىندە قويىلادى. تۋليارەميانىڭ نەگىزگى ەمى- انتيبيوتيكتەر (سترەپتوميسين، گەنتاميسين، تەتراسيكليندەر). دەر كەزىندە باستالسا، ەم ناتيجەسى وتە جاقسى، ناۋقاستار تولىق جازىلادى. اۋرۋ جاعدايلارى انىقتالسا، كارانتيندىك شارالار قاراستىرىلا ما؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرسەم، ارنايى كارانتين ەنگىزىلمەيدى، ويتكەنى ادامنان ادامعا جۇقپايدى. ءبىراق ناۋقاستار اۋرۋحاناعا جاتقىزىلادى، بايلانىستا بولعان ادامدار باقىلاۋدا بولادى. تۋليارەمياعا قارسى ۆاكسينا بار. قازاقستاندا تۋليارەميا سيرەك تىركەلەدى. نەگىزىنەن سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا تابيعي وشاقتارى بار. اۋرۋ كوبىنە جەكەلەگەن جاعدايلار تۇرىندە كەزدەسەدى»، - دەيدى ەپيدەميولوگ دارىگەر.
ەڭ باستىسى- ءار ازامات «ساقتانساڭ- ساقتايدى» دەگەن قاراپايىم قاعيدانى ۇمىتپاۋى ءتيىس. تابيعاتپەن ۇندەسە وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋ- وعان قۇرمەتپەن قاراپ، سونىمەن قاتار، ونداعى قاۋىپتەردەن دە قورعانا ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. سانالى ساقتىق- ساۋ بولاشاقتىڭ كەپىلى.
