Tabıǵattyń tylsym qoınaýynda kózge kórinbeıtin qaýipter az emes. Solardyń biri - týláremıa atty juqpaly aýrý.Tarıhta talaı halyqtyń basyna bult úıirgen bul dert búgin de ózekti. Atalǵan indet Qazaqstandy da aınalyp ótpedi. Sońǵy jańalyqtarǵa úńiletin bolsaq, Pavlodar oblysynda «kishi oba» dep atalatyn týláremıanyń eki jaǵdaıy tirkeldi. Endeshe, týláremıa degenimiz ne? Onyń belgileri, taralý joldary, saqtaný sharalary qandaı? Osy suraqtarǵa TOO «Green Clinic» epıdemıolog dárigeri Baıgýlova Gýldana Bilálqyzy jaýap berdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Týláremıa: «Kishi oba» jáne onyń qaýiptiligi týraly
«Týláremıany jıi «kishi oba» dep aıtý sebebi osy aýrýdyń klınıkalyq kórinisi obamen uqsas bolýynda. Týláremıa jáne obada da dene qyzýy kóterilip, ýlaný belgileri aıqyn bolady. Lımfa túıinderi qabynyp, keıde ókpeniń qabynýyna da ákelýi múmkin. Syrtqy kórinisi boıynsha naýqas obaǵa shaldyqqan adamǵa uqsaıdy. Bul aýrýdyń qozdyrǵyshynyń juqpalylyǵy joǵary. Buryn oba sıaqty asa qaýipti ınfeksıa qataryna jatqyzylǵan. Aýrýdyń aǵymy jeńil emes- der kezinde em qabyldanbasa, aýyr asqynýlarǵa ulasyp, tipti ólimge dýshar etýi múmkin. Degenmen, ólim-jitim kórsetkishi oba dertimen salystyrǵanda áldeqaıda tómen. HH ǵasyrda týláremıany alǵash zertteı bastaǵanda, ony «kishi oba» dep ataǵan. Bul ataý aýrýdyń qaýiptiligin, klınıkasy men epıdemıologıasy boıynsha obamen uqsastyǵyn kórsetý úshin qoldanylǵan, biraq ólim-jitimi anaǵurlym tómen»,- deıdi epıdemıolog dáriger.
Týláremıa qalaı bilinedi? Onyń negizgi belgileri qandaı?
«Týláremıanyń alǵashqy belgileri tumaýǵa uqsaıdy:dene qyzýy kóterilip, qaltyraý, álsizdik, bas aýrýy paıda bolady. Keıin lımfa túıinderi úlkeıip, aýyrsynýy múmkin, keıde teride oıyq jara shyǵady. Aýrýdyń túrine baılanysty kóz, tamaq, ókpe de zaqymdalýy yqtımal.»
Infeksıa qandaı joldarmen juǵady? Qaı adamdar qaýip tobynda?
«Týláremıanyń juǵý joldary birneshe:
Transmısıvti ıaǵnı kene, masa, sona shaqqanda;
Kontaktty- jabaıy kemirgishtermen nemese olardyń terisin óńdeýmen baılanysta bolǵanda;
Alımentraly- týláremıa qozdyrǵyshtarymen lastanǵan sý ishkende nemese azyq-túlik arqyly;
Qaýip tobyna, eń aldymen, aýyl sharýashylyǵynda eńbek etetin jandar, ań men balyq aýlaýdy kásip etkender, orman ishin meken etkender, sondaı-aq tabıǵat aıasynda jıi bolatyn azamattar jatady.»,- deıdi epıdemıolog maman.
Halyqqa qandaı aldyn alý sharalary usynylady?
«Týláremıa aýrýlary kóbine tabıǵı oshaqtyq aýrýlar bolyp eseptelinedi jáne týláremıa aýrýy boıynsha Qazaqstannyń soltústik jáne soltústik-shyǵys aýdandarynda tirkelip otyrady. Árıne belgilep ketý kerek, týláremıa aýrýy boıynsha qaýip toptary bar. Olarǵa Otanymyzda josparly túrde egý jumystary júrgiziledi, alaıda, men, epıdemıolog-dárgier retinde, erekshe toqtalyp ótkim keletini- tabıǵat aıasynda demalýdy unatatyndar men ańshylyqpen aınalysatyndar úshin saqtyq sharalarynyń asa qajet ekeni. Tabıǵatqa shyqqanymyzda keneden saqtaný qajet, ol úshin qorǵanysh kıim kıip, ıaǵnı jabyq, ashyq túste bolsa (kene jabysqanyn kórý úshin), arnaıy repellenter (jándikterden dári) qoldanyp, qaınamaǵan sýdy ishpeı, jabaıy janýarlardyń óleksesine tımeý, al kene shaqqan jaǵdaıda tez arada emhanaǵa qaralý- basty erejeler. Mundaı jaǵdaıda jergilikti emhanada arnaıy tekserýden ótip, arnaıy em shara júrgizilý qajet. Óz ýaqytynda tez em shara jasaý adam ómirin saqtaýdy qamtamasyz etedi.
Sondaı-aq jalpylama sharalar da bar: aýyldyq jerde sanıtarlyq tazalyqty saqtaý, bul- indettiń aldyn alýdaǵy basty qadam. Sebebi, týláremıanyń negizgi taralý kózi- kemirgishter men keneler, sondaı –aq sona sıaqty qan sorǵysh jándikter. Týláremıalyq jaǵdaıdy únemi epıdemıologıalyq baqylaýda ustaý, dezınseksıa jáne kemirgishterge qarsy deratızasıalyq sharalar jasaý mańyzdy. Árıne, bul sharalardyń nátıjeli bolýy úshin halyq arasynda túsindirý jáne sanıtarlyq- aǵartýshylyq jumystaryn júrgizý- asa mańyzdy»,- deıdi epıdemıolog dáriger.
Epıdemıolog-dáriger Gúldana Bilálqyzy: «Týláremıanyń aldyn alý- qarapaıym saqtyqtan bastalady»
«Týláremıanyń qaýpi eń joǵary kezeń-jaz jáne kúz aılarynda. Iaǵnı, keneler men masalar belsendi kezeńde. Týláremıany alǵashqyda tumaýǵa uqsaıtyndyqtan ajyratý qıyn. Naqty dıagnoz zerthanalyq taldaý (PTR, serologıa) arqyly birneshe kún ishinde qoıylady. Týláremıanyń negizgi emi- antıbıotıkter (streptomısın, gentamısın, tetrasıklınder). Der kezinde bastalsa, em nátıjesi óte jaqsy, naýqastar tolyq jazylady. Aýrý jaǵdaılary anyqtalsa, karantındik sharalar qarastyryla ma? Degen suraqqa jaýap bersem, arnaıy karantın engizilmeıdi, óıtkeni adamnan adamǵa juqpaıdy. Biraq naýqastar aýrýhanaǵa jatqyzylady, baılanysta bolǵan adamdar baqylaýda bolady. Týláremıaǵa qarsy vaksına bar. Qazaqstanda týláremıa sırek tirkeledi. Negizinen Soltústik Qazaqstan, Pavlodar jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda tabıǵı oshaqtary bar. Aýrý kóbine jekelegen jaǵdaılar túrinde kezdesedi», - deıdi epıdemıolog dáriger.
Eń bastysy- ár azamat «saqtansań- saqtaıdy» degen qarapaıym qaǵıdany umytpaýy tıis. Tabıǵatpen úndese otyryp ómir súrý- oǵan qurmetpen qarap, sonymen qatar, ondaǵy qaýipterden de qorǵana bilýdi talap etedi. Sanaly saqtyq- saý bolashaqtyń kepili.
